ULUG‘ ALLOMA IBRATI
Burhonuddin Marg‘inoniyning "Hidoya" asari qariyb to‘qqiz asrdirki, butun islom dunyosida qonunshunoslik borasida dasturulamal bo‘lib kelmoqda. "Shubhasiz, "Hidoya" nomli kitob o‘zidan oldingi olimlarning fiqhga doir yozgan hech bir kitobiga zarurat va ehtiyoj qoldirmagandir". O‘sha davr allomalaridan birining ushbu e’tirofi ham bu mo‘tabar asarning ahamiyatiga hujjatdir.
Ulug‘ allomaning shogirdlaridan Imom Imouddinning "Hidoya"ga yozgan madhiyasida shunday misralar bor:
"Hidoya" o‘zini anglaganlarni hidoyatga ergashtirgan,
Ko‘rlikni (jaholatni) bartaraf etgan bir kitobdir.
Shunday ekan, ey sog‘lom fikr sohibi bo‘lgan kishi,
Unga yopish va uni hech tashlama.
Kimki unga yetishib, qo‘lga kiritsa,
Amallarning eng yuksagiga yetishgan bo‘ladi.
"Hidoya" fors, rus, ingliz va jahonning boshqa ko‘plab tillariga bir qancha marta tarjima qilingan. Arab tilidagi asl matni va tarjimalari qayta-qayta nashr etilgan. Shuning o‘ziyoq ushbu asarga bo‘lgan ehtiyoj har doim ham katta bo‘lganini ko‘rsatadi.
Turk olimi Ahmad Meyloniy "Al-Hidoya" muallifining hayoti tarixi" asarida Burhonuddin Marg‘inoniyning nechog‘lik pok, qilgan amallariga zarracha riyo aralashtirmaydigan taqvo sohibi bo‘lganini ko‘rsatuvchi bir dalil keltiradi. Unda yozilishicha, alloma "Hidoya"ni o‘n uch yilda yozib tamomlagan. Bu uzoq muddat davomida u muttasil ravishda ro‘zador bo‘lib, biror kunini ro‘zasiz o‘tkazmagan. Lekin riyo bo‘lmasin uchun ro‘zadorligini hech kimga bildirmagan. Hatto xizmatchi taom keltirganda unga: "Qo‘yib ketaver" deb, xizmatchi ketgach, taomni yo talabalaridan biriga yoki boshqa biror kishiga yedirgan. Kaytib kelganda bo‘sh idishni ko‘rgan xizmatchi taomni allomaning o‘zi tanovul qilgan, deb o‘ylar ekan. Mana, har bir ishni xo‘jako‘rsinga emas, xolis Yaratganning roziligi uchun bajarish qanday bo‘ladi?! Barcha zamonlar kishilari uchun o‘rnak va namuna bo‘larli axloq!
Imom Burhonuddin Marg‘inoniy "Hidoya"dan tashqari "Nashr ul-mazhab", "Kitobu tanosuk il-xos" yoki "Manosik ul-haj", "Kitob fil-faroiz" ("Meros masalalari haqida kitob") va boshqa o‘nlab asarlar yozgan. Allomaning asarlari islom huquqshunosligining barcha jabhalarini qamrab olgani, keltirilgan dalillarning kuchli ekani bilan alohida ajralib turadi.
Burhonuddin Marg‘inoniyning beshta farzandi bo‘lib, ularning barchalari ilm-ma’rifatda yuksak maqomga erishgan. Allomaning yuzlab shogirdlari ustozlari ishini munosib davom ettirgan.
Nurboy Jabborov
Burhonuddin Marg‘inoniyning "Hidoya" asari qariyb to‘qqiz asrdirki, butun islom dunyosida qonunshunoslik borasida dasturulamal bo‘lib kelmoqda. "Shubhasiz, "Hidoya" nomli kitob o‘zidan oldingi olimlarning fiqhga doir yozgan hech bir kitobiga zarurat va ehtiyoj qoldirmagandir". O‘sha davr allomalaridan birining ushbu e’tirofi ham bu mo‘tabar asarning ahamiyatiga hujjatdir.
Ulug‘ allomaning shogirdlaridan Imom Imouddinning "Hidoya"ga yozgan madhiyasida shunday misralar bor:
"Hidoya" o‘zini anglaganlarni hidoyatga ergashtirgan,
Ko‘rlikni (jaholatni) bartaraf etgan bir kitobdir.
Shunday ekan, ey sog‘lom fikr sohibi bo‘lgan kishi,
Unga yopish va uni hech tashlama.
Kimki unga yetishib, qo‘lga kiritsa,
Amallarning eng yuksagiga yetishgan bo‘ladi.
"Hidoya" fors, rus, ingliz va jahonning boshqa ko‘plab tillariga bir qancha marta tarjima qilingan. Arab tilidagi asl matni va tarjimalari qayta-qayta nashr etilgan. Shuning o‘ziyoq ushbu asarga bo‘lgan ehtiyoj har doim ham katta bo‘lganini ko‘rsatadi.
Turk olimi Ahmad Meyloniy "Al-Hidoya" muallifining hayoti tarixi" asarida Burhonuddin Marg‘inoniyning nechog‘lik pok, qilgan amallariga zarracha riyo aralashtirmaydigan taqvo sohibi bo‘lganini ko‘rsatuvchi bir dalil keltiradi. Unda yozilishicha, alloma "Hidoya"ni o‘n uch yilda yozib tamomlagan. Bu uzoq muddat davomida u muttasil ravishda ro‘zador bo‘lib, biror kunini ro‘zasiz o‘tkazmagan. Lekin riyo bo‘lmasin uchun ro‘zadorligini hech kimga bildirmagan. Hatto xizmatchi taom keltirganda unga: "Qo‘yib ketaver" deb, xizmatchi ketgach, taomni yo talabalaridan biriga yoki boshqa biror kishiga yedirgan. Kaytib kelganda bo‘sh idishni ko‘rgan xizmatchi taomni allomaning o‘zi tanovul qilgan, deb o‘ylar ekan. Mana, har bir ishni xo‘jako‘rsinga emas, xolis Yaratganning roziligi uchun bajarish qanday bo‘ladi?! Barcha zamonlar kishilari uchun o‘rnak va namuna bo‘larli axloq!
Imom Burhonuddin Marg‘inoniy "Hidoya"dan tashqari "Nashr ul-mazhab", "Kitobu tanosuk il-xos" yoki "Manosik ul-haj", "Kitob fil-faroiz" ("Meros masalalari haqida kitob") va boshqa o‘nlab asarlar yozgan. Allomaning asarlari islom huquqshunosligining barcha jabhalarini qamrab olgani, keltirilgan dalillarning kuchli ekani bilan alohida ajralib turadi.
Burhonuddin Marg‘inoniyning beshta farzandi bo‘lib, ularning barchalari ilm-ma’rifatda yuksak maqomga erishgan. Allomaning yuzlab shogirdlari ustozlari ishini munosib davom ettirgan.
Nurboy Jabborov