ORZULARI – KARVON, SARBONI ISHONCH
Birinchi maqola
Milliy she’riyatimizni dunyoga mashhur qilganlar orasida O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiyaxonimning o‘rni alohida. Shoira o‘z xalqining orzu-istaklarini Osiyo, Afrika minbarlarida jaranglatib aytganidan haqli ravishda iftixor qilgan, yuksak nazmiy asarlari xalqaro miqyosda e’tirof qozongan edi.
Muhabbat, sadoqat, vafo, ibo, hayo... Dunyoning ayrim xalqlarida bunday tushunchalarning o‘zi ham, hatto ularni ifodalaydigan so‘zlar ham mavjud emas. Baxtimiz shundaki, bular bizda qadriyat darajasiga ko‘tarilgan. Shunday fazilatlardan mahrumlik biz o‘zbeklarda ayb sanaladi. Zulfiyaxonim millatimizning ana shu sifatlarni mujassam etgan komil farzandi, ardoqli ijodkoridir.
“Bahor keldi seni so‘roqlab...” Har yili bahorning ilk kuni –Zulfiyaxonim tavallud ayyomida bu dil izhori she’riyat muhiblari ko‘nglida aks sado beradi... Negaki, Zulfiyaxonim va bahor egizak tushunchalardir. Bu faqat shoira tug‘ilgan sana bilangina bog‘liq emas. Ta’bir joiz bo‘lsa, uning ijodini milliy she’riyatimizning o‘ziga xos bahori, deya ta’riflash mumkin. Odamzod va tabiat mutanosibligini shoira mana bu tarzda vasf etgan edi:
Na mas’ud huzur bu, yorug‘ jahon bu –
Yer, Inson bahor-la qovushgan onlar!
Zulfiya adabiyot maydoniga qonida yashash zavqi jo‘shib, dilida sevgi to‘lqini toshib kirdi. Asarlari milliy she’riyatimizda bamisoli nafis bahor chechaklari bo‘y ko‘rsatganidan darak berdi. She’rlari adabiyot muxlislarini o‘ziga butunlay rom etdi; ijodiy istiqboli porloq ekanini ko‘rsatdi. Mashhur adibu shoirlar e’tirofi ham bu fikrni tasdiqlaydi: ijodkorning “har parda – satri hayotiy shashmaqomlardir” (G‘afur G‘ulom); u “o‘zbek ayolining qalbini kashf etdi” (Asqad Muxtor); “har yangi she’rida ilgariladi” (Mirtemir); muhiblar uning “Hijron kunlarida” she’riy to‘plamini, “Uni Farhod der edilar” dostonini yod olib, bir-biriga o‘qib yurdi” (Ozod Sharafiddinov); “asarlari bamisoli so‘nmagan olov yoxud tirik guldastalar kabi avlodlardan avlodlarga o‘ta oldi” (Abdulla Oripov). “Uni Farhod der edilar” (1943), “Hijron kunlarida” (1944), “Hulkar” (1947), “O‘ylar” (1965), “Visol” (1972), “Yillar, yillar...” (1975) she’riy to‘plamlari shoiraning ijodiy kamolotiga dalildir. “Mushoira”, “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush”, “Qozog‘iston o‘lanlari”, “Men chizolmagan surat” she’rlari shoiraga shuhrat keltirdi.
Muhabbat atalmish bebaho ne’mat tufayli Zulfiyaxonim taqdiri elimizning atoqli shoiri Hamid Olimjon bilan tutashdi; ijodda u bilan jo‘rovoz bo‘ldi, betakror asarlar yaratdi. Afsuski, “baxtli muhabbatni kuylagan sozi o‘lim xanjariga tegdi” – suyukli umr yo‘ldoshi, farzandlarining otasidan nogohoniy ayriliqni, ko‘nglidagi cho‘ng iztirobni shoira ana shunday ifodalagan edi. Qanchalik og‘ir bo‘lmasin, bu musibat uni sindira olmadi. Dilbandlari Hulkar va Omonga “Sen o‘s – sog‘lom, beqayg‘u erkam, Muhabbatim boshingga soya”, deya o‘zbek onasiga xos ulug‘ fazilatni namoyon etdi. Shoiraning bu davr ijodida quyuq bir dard tasvirini kuzatish mumkin. Bu dard, bu iztirob uning nazmida yorqin obraz, yurakni o‘rtaydigan ta’sirchan badiiy talqin, ko‘ngilga yaqin, xalqona ifoda orqali namoyon bo‘ldi:
Ko‘z ochgani qo‘ymaydi alam,
Boshim qo‘ysam kuydirar bolish.
Yupatolmas kitob va qalam,
Misralarim ko‘tarar nolish.
Tog‘day deb o‘ylagan yuragi qush boshicha ekanini his etgan, yengaman degan sari tobora ortib boruvchi g‘am-alam yuki og‘irlik qilgan kezlar, tabiiyki, shoira hayotida ko‘p bo‘lgan. Zaifligi hokim kelgan damlarda u hatto o‘zini ham yomon ko‘rdi; mayda hislar izmida qolishdan saqlandi. Davomi...
Nurboy Jabborov
Birinchi maqola
Milliy she’riyatimizni dunyoga mashhur qilganlar orasida O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiyaxonimning o‘rni alohida. Shoira o‘z xalqining orzu-istaklarini Osiyo, Afrika minbarlarida jaranglatib aytganidan haqli ravishda iftixor qilgan, yuksak nazmiy asarlari xalqaro miqyosda e’tirof qozongan edi.
Muhabbat, sadoqat, vafo, ibo, hayo... Dunyoning ayrim xalqlarida bunday tushunchalarning o‘zi ham, hatto ularni ifodalaydigan so‘zlar ham mavjud emas. Baxtimiz shundaki, bular bizda qadriyat darajasiga ko‘tarilgan. Shunday fazilatlardan mahrumlik biz o‘zbeklarda ayb sanaladi. Zulfiyaxonim millatimizning ana shu sifatlarni mujassam etgan komil farzandi, ardoqli ijodkoridir.
“Bahor keldi seni so‘roqlab...” Har yili bahorning ilk kuni –Zulfiyaxonim tavallud ayyomida bu dil izhori she’riyat muhiblari ko‘nglida aks sado beradi... Negaki, Zulfiyaxonim va bahor egizak tushunchalardir. Bu faqat shoira tug‘ilgan sana bilangina bog‘liq emas. Ta’bir joiz bo‘lsa, uning ijodini milliy she’riyatimizning o‘ziga xos bahori, deya ta’riflash mumkin. Odamzod va tabiat mutanosibligini shoira mana bu tarzda vasf etgan edi:
Na mas’ud huzur bu, yorug‘ jahon bu –
Yer, Inson bahor-la qovushgan onlar!
Zulfiya adabiyot maydoniga qonida yashash zavqi jo‘shib, dilida sevgi to‘lqini toshib kirdi. Asarlari milliy she’riyatimizda bamisoli nafis bahor chechaklari bo‘y ko‘rsatganidan darak berdi. She’rlari adabiyot muxlislarini o‘ziga butunlay rom etdi; ijodiy istiqboli porloq ekanini ko‘rsatdi. Mashhur adibu shoirlar e’tirofi ham bu fikrni tasdiqlaydi: ijodkorning “har parda – satri hayotiy shashmaqomlardir” (G‘afur G‘ulom); u “o‘zbek ayolining qalbini kashf etdi” (Asqad Muxtor); “har yangi she’rida ilgariladi” (Mirtemir); muhiblar uning “Hijron kunlarida” she’riy to‘plamini, “Uni Farhod der edilar” dostonini yod olib, bir-biriga o‘qib yurdi” (Ozod Sharafiddinov); “asarlari bamisoli so‘nmagan olov yoxud tirik guldastalar kabi avlodlardan avlodlarga o‘ta oldi” (Abdulla Oripov). “Uni Farhod der edilar” (1943), “Hijron kunlarida” (1944), “Hulkar” (1947), “O‘ylar” (1965), “Visol” (1972), “Yillar, yillar...” (1975) she’riy to‘plamlari shoiraning ijodiy kamolotiga dalildir. “Mushoira”, “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush”, “Qozog‘iston o‘lanlari”, “Men chizolmagan surat” she’rlari shoiraga shuhrat keltirdi.
Muhabbat atalmish bebaho ne’mat tufayli Zulfiyaxonim taqdiri elimizning atoqli shoiri Hamid Olimjon bilan tutashdi; ijodda u bilan jo‘rovoz bo‘ldi, betakror asarlar yaratdi. Afsuski, “baxtli muhabbatni kuylagan sozi o‘lim xanjariga tegdi” – suyukli umr yo‘ldoshi, farzandlarining otasidan nogohoniy ayriliqni, ko‘nglidagi cho‘ng iztirobni shoira ana shunday ifodalagan edi. Qanchalik og‘ir bo‘lmasin, bu musibat uni sindira olmadi. Dilbandlari Hulkar va Omonga “Sen o‘s – sog‘lom, beqayg‘u erkam, Muhabbatim boshingga soya”, deya o‘zbek onasiga xos ulug‘ fazilatni namoyon etdi. Shoiraning bu davr ijodida quyuq bir dard tasvirini kuzatish mumkin. Bu dard, bu iztirob uning nazmida yorqin obraz, yurakni o‘rtaydigan ta’sirchan badiiy talqin, ko‘ngilga yaqin, xalqona ifoda orqali namoyon bo‘ldi:
Ko‘z ochgani qo‘ymaydi alam,
Boshim qo‘ysam kuydirar bolish.
Yupatolmas kitob va qalam,
Misralarim ko‘tarar nolish.
Tog‘day deb o‘ylagan yuragi qush boshicha ekanini his etgan, yengaman degan sari tobora ortib boruvchi g‘am-alam yuki og‘irlik qilgan kezlar, tabiiyki, shoira hayotida ko‘p bo‘lgan. Zaifligi hokim kelgan damlarda u hatto o‘zini ham yomon ko‘rdi; mayda hislar izmida qolishdan saqlandi. Davomi...
Nurboy Jabborov