5-mavzu
QONUNIYLIK – DAVR TALABI
AQSHning Vashington shahrida hech bir bino Kapitoliy tepaligida joylashgan mamlakat Kongressi, ya’ni qonun chiqaruvchi organ – parlamenti binosidan baland bo‘lmasligi kerak degan naql yuradi. Buning boisi mamlakatda qonun barcha narsadan ustun bo‘lishi kerakligi bilan izohlashadi.
Qadimgi yunon faylasufi Arastu davlat boshqaruvi asosida qonunlar yotishi kerak deya ta’kidlagan. Chunki hatto eng yaxshi hukmdor ham hissiyotga, ruhiy hayajonga berilishi mumkin, qonun esa «muvozanatlangan aql»dir deb hisoblagan.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 1-moddasiga muvofiq O‘zbekiston boshqaruvning respublika shakliga ega bo‘lgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatdir. Huquqiy davlatning eng muhim belgisi, prinsipi esa – bu qonun ustuvorligi. Ushbu prinsip inson huquqlari bilan bevosita bog‘liq. Zero, qonunlardan ko‘zlangan asosiy maqsad inson huquq va erkinliklarini ta’minlashdan iborat.
Yana Bosh qomusimizga murojaat etadigan bo‘lsak, uning 15-moddasiga ko‘ra, yurtimizda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi. Davlat va uning organlari, boshqa tashkilotlar, mansabdor shaxslar, fuqarolik jamiyati institutlari hamda fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish yuritishlari lozim.
Demak, respublikamizda qonun ustuvorligini belgilovchi huquqiy baza mavjud ekan. Xo‘sh, bu qoidalar qog‘ozda qolib ketmasligi uchun mamlakatimizda qonuniylik va qonun ustuvorligi qay yo‘sinda ta’minlanadi?
Huquqiy davlatda har bir shaxs o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishi mumkin. U davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqiga ega.
Jamiyat hayotida qonuniylikni ta’minlashda prokuratura organlari zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklangan. Chunki Bosh qomusimizning 143-moddasiga asosan, mamlakatimiz hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi.
Yurtimizda qonuniylikni ta’minlashda ichki ishlar organlarining alohida o‘rni bor. O‘zbekiston Respublikasining «Ichki ishlar organlari to‘g‘risida»gi qonunida ushbu soha xodimlarining asosiy vazifalaridan biri sifatida aynan qonun ustuvorligini ta’minlash ham ko‘rsatib o‘tilgan. Qolaversa, ular fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, jismoniy va yuridik shaxslarning mulkini, konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilish, shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini ta’minlash, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olish va profilaktikasini amalga oshirish orqali ham jamiyatda qonuniylik hukm surishiga hissa qo‘shishadi.
Yuqorida qayd etilganlardan ko‘rinib turibdiki, jamiyatda qonuniylikni ta’minlash davlat idoralari xodimlarining muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Yana shuni alohida ta’kidlashni istardikki, qonunlarga amal qilish borasida birinchi galda mansabdorlarning o‘zlari namuna bo‘lishlari lozim. Amaldorlar qonunbuzarlik sodir etsalar, davlatning obro‘yiga putur yetkazadilar.
Bugungi axborot asrida qonuniylik jamiyat hayotining odatiy me’yoriga aylanishiga erishishda ommaviy axborot vositalari, internet nashrlar va ijtimoiy tarmoq faollari ham katta o‘rin tutadi. Prezidentimiz o‘tgan yilda Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo‘llagan tabrigida jamiyatimizda ochiqlik va oshkoralikni rivojlantirish, davlat idoralari va ularning mansabdor shaxslari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish, fuqarolarimizning qonuniy murojaatlarini o‘rganish va hal qilish borasida ularning o‘rnini e’tirof etib: «Kuyunchak va olijanob jurnalistlarimiz, faol blogerlarimiz o‘zlarining qat’iy pozitsiyasi, haqqoniy so‘zi bilan hayotimizdagi o‘tkir muammolarni hal etish, islohotlarimizning samarasini oshirish, yurtdoshlarimizning fikrini, dunyoqarashini yuksaltirishga munosib
QONUNIYLIK – DAVR TALABI
AQSHning Vashington shahrida hech bir bino Kapitoliy tepaligida joylashgan mamlakat Kongressi, ya’ni qonun chiqaruvchi organ – parlamenti binosidan baland bo‘lmasligi kerak degan naql yuradi. Buning boisi mamlakatda qonun barcha narsadan ustun bo‘lishi kerakligi bilan izohlashadi.
Qadimgi yunon faylasufi Arastu davlat boshqaruvi asosida qonunlar yotishi kerak deya ta’kidlagan. Chunki hatto eng yaxshi hukmdor ham hissiyotga, ruhiy hayajonga berilishi mumkin, qonun esa «muvozanatlangan aql»dir deb hisoblagan.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 1-moddasiga muvofiq O‘zbekiston boshqaruvning respublika shakliga ega bo‘lgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatdir. Huquqiy davlatning eng muhim belgisi, prinsipi esa – bu qonun ustuvorligi. Ushbu prinsip inson huquqlari bilan bevosita bog‘liq. Zero, qonunlardan ko‘zlangan asosiy maqsad inson huquq va erkinliklarini ta’minlashdan iborat.
Yana Bosh qomusimizga murojaat etadigan bo‘lsak, uning 15-moddasiga ko‘ra, yurtimizda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi. Davlat va uning organlari, boshqa tashkilotlar, mansabdor shaxslar, fuqarolik jamiyati institutlari hamda fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish yuritishlari lozim.
Demak, respublikamizda qonun ustuvorligini belgilovchi huquqiy baza mavjud ekan. Xo‘sh, bu qoidalar qog‘ozda qolib ketmasligi uchun mamlakatimizda qonuniylik va qonun ustuvorligi qay yo‘sinda ta’minlanadi?
Huquqiy davlatda har bir shaxs o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishi mumkin. U davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqiga ega.
Jamiyat hayotida qonuniylikni ta’minlashda prokuratura organlari zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklangan. Chunki Bosh qomusimizning 143-moddasiga asosan, mamlakatimiz hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi.
Yurtimizda qonuniylikni ta’minlashda ichki ishlar organlarining alohida o‘rni bor. O‘zbekiston Respublikasining «Ichki ishlar organlari to‘g‘risida»gi qonunida ushbu soha xodimlarining asosiy vazifalaridan biri sifatida aynan qonun ustuvorligini ta’minlash ham ko‘rsatib o‘tilgan. Qolaversa, ular fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, jismoniy va yuridik shaxslarning mulkini, konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilish, shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini ta’minlash, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olish va profilaktikasini amalga oshirish orqali ham jamiyatda qonuniylik hukm surishiga hissa qo‘shishadi.
Yuqorida qayd etilganlardan ko‘rinib turibdiki, jamiyatda qonuniylikni ta’minlash davlat idoralari xodimlarining muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Yana shuni alohida ta’kidlashni istardikki, qonunlarga amal qilish borasida birinchi galda mansabdorlarning o‘zlari namuna bo‘lishlari lozim. Amaldorlar qonunbuzarlik sodir etsalar, davlatning obro‘yiga putur yetkazadilar.
Bugungi axborot asrida qonuniylik jamiyat hayotining odatiy me’yoriga aylanishiga erishishda ommaviy axborot vositalari, internet nashrlar va ijtimoiy tarmoq faollari ham katta o‘rin tutadi. Prezidentimiz o‘tgan yilda Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo‘llagan tabrigida jamiyatimizda ochiqlik va oshkoralikni rivojlantirish, davlat idoralari va ularning mansabdor shaxslari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish, fuqarolarimizning qonuniy murojaatlarini o‘rganish va hal qilish borasida ularning o‘rnini e’tirof etib: «Kuyunchak va olijanob jurnalistlarimiz, faol blogerlarimiz o‘zlarining qat’iy pozitsiyasi, haqqoniy so‘zi bilan hayotimizdagi o‘tkir muammolarni hal etish, islohotlarimizning samarasini oshirish, yurtdoshlarimizning fikrini, dunyoqarashini yuksaltirishga munosib