Gematologik analizatorlar eritrotsitlar (RBC)ni sanash uchun zamonaviy texnologiyalarni qo‘llaydi. Bunda turli fizik, optik va elektr usullar ishlatiladi. Asosiy usullari quyidagicha:
1. Elektrik impedans (Coulter prinsipi):
Bu usul gematologik analizatorlarda eng keng tarqalgan usullardan biridir.
Ishlash prinsipi:
Qon namunasi izotonik eritmaga aralashtiriladi va mikroo‘lchamdagi kapillyar naycha orqali o‘tkaziladi.
Naychaning o‘rtasida elektr maydoni mavjud. Eritrotsitlar oqib o‘tayotganda, har bir hujayra elektr qarshiligini (impedans) o‘zgartiradi.
Har bir qarshilik o‘zgarishi bitta eritrotsitni bildiradi, va o‘sha o‘zgarishlar soni asosida RBC miqdori hisoblanadi.
Afzalliklari:
Juda aniqlik bilan ishlaydi.
Tezkor va samarali.
2. Optik usul (laser flow cytometry):
Bu usul eritrotsitlarni yorug‘lik va lazer yordamida aniqlashda ishlatiladi.
Ishlash prinsipi:
Qon namunasi lazer nuriga yo‘naltiriladi.
Eritrotsitlar lazer nuri bilan o‘zaro taʼsir qilganda, yorug‘likning sochilishi (scattering) sodir bo‘ladi.
Yorug‘likning sochilishi darajasi eritrotsitning hajmi va shakli haqida maʼlumot beradi. Har bir hujayra aniqlanib, soni hisoblanadi.
Afzalliklari:
Eritrotsitlar soni bilan birga ularning hajmi (MCV) va shakli haqida ham maʼlumot beradi.
Nisbatan aniqroq va ko‘proq maʼlumot beradi.
3. Gidrodinamik fokuslash:
Bu texnologiya elektr yoki optik usullar bilan birgalikda ishlatiladi.
Ishlash prinsipi:
Qon namunasi yuqori bosimda tor kanal orqali o‘tkaziladi.
Eritrotsitlar bir qatorda (lineer) joylashadi va tartib bilan elektr maydoni yoki lazer nuri orqali aniqlanadi.
Bu texnika eritrotsitlarni o‘zaro aralashib ketmasdan hisoblashga yordam beradi.
4. Yorug‘likning o‘ziga xos absorbtsiyasi:
Qon namunasi yorug‘likka duchor qilinadi, va eritrotsitlar hemoglobin tarkibiga qarab o‘ziga xos tarzda yorug‘likni yutadi (absorbtsiya qiladi).
Ushbu absorbtsiya asosida eritrotsitlar soni aniqlanadi.
5. Matematika asosida hisoblash:
Baʼzi analizatorlar eritrotsitlarni bevosita sanamaydi, balki boshqa ko‘rsatkichlar (masalan, gemoglobin va gematokrit) asosida eritrotsitlar sonini matematik formulalar yordamida hisoblaydi. Ammo bu usul aniq bo‘lmasligi mumkin, shu sababli yuqoridagi usullar afzalroq.
Tasniflovchi ko‘rsatkichlar:
RBC sanash jarayonida analizator faqat sonni emas, balki eritrotsitlarning quyidagi parametrlarini ham baholaydi:
MCV (o‘rtacha hajm): Eritrotsit hajmini aniqlaydi.
RDW (tarqalish darajasi): Eritrotsit hajmi farqliligini ko‘rsatadi.
MCH va MCHC: Gemoglobin miqdorini baholashga yordam beradi.
Xulosa:
RBC sanash uchun eng keng tarqalgan usullar elektrik impedans, optik lazer sochilishi, va gidrodinamik fokuslash texnologiyalaridir. Zamonaviy analizatorlar ushbu usullarni birgalikda qo‘llash orqali aniq va tezkor natijalarni taqdim etadi.