Founder

EXIT- STARTAPDAN QISMAN YOKI TO'LIQ CHIQISH STRATEGIYASI

Ko'pgina startap asoschilari va investorlarida loyihadan moliyaviy naf olish rejasi bo'ladi (ROI) va bu reja "Exit strategy" deyiladi.
Ya'ni siz startap boshlaganizda bu loyihadan qanday "soqqa" qilishizni bilishiz kerak.

O'zbekiston holatida bunday "exit success story" lar juda kam va bu holatni siz e'tiborga olishingiz kerak. (Снимите розовые очки).
Eng yorqin misollardan: "Express24" ni "Yandex GO" tomonidan sotib olinishi yoki "Payme"ni "TBC" bankga sotilshi.
Yana bir nechta kam misollar bor va yaqin yillarda O"zbek startaplarining "exit" lari ko'payadi degan umiddaman.

Eng keng tarqalgan exit strategiyalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. M&A - Mergers and Acquistions. (Birlashish va sotib olish).

Odatda kattaroq kompaniya (strateg deb ataladi) startapni texnologiyasi, iste'dodli jamoasi yoki bozor ulushi uchun sotib oladi. Bu to'liq sotib olish (100% sotib olish) yoki qisman sotib olish bo'lishi mumkin.
Misol: Google Youtubeni sotib olishi yoki Facebook Whatsappni xarid qilishi.

2. IPO - Initial Public offering.

Birlamchi ommaviy taklif, ya'ni aktsiyalaringizni fond bozoriga (birjaga) chiqarasiz va ommaviy kompaniyaga aylanasiz va bu investorlar va founderlarning o'z kapitalini naqd qilish imkonini beradi.
Exitning eng yuqori cho'qqisi. Juda ko'p startaplar orzu qiladigan stsenariy.
Deyarli siz bilgan barcha global texnologik kompaniyalar IPO qilishgan va fond birjasida aktsiyalarini sotadi.
Markaziy Osiyo mintaqasida ehtimoli juda past holat, eng yorqin misol bu Qozog'istonning "Kaspi" korporatsiyasining IPOsi.

3. Management Buyout (MBO)

Mavjud boshqaruv jamoasi kompaniyani to'liq nazorat qilish maqsadida asoschilar yoki investorlardan to'liq sotib oladi.

4. Secondary Sale

Ikkilamchi sotish.
Investorlar yoki asoschilar o'z aktsiyalarini butun kompaniyani sotmasdan boshqa investorga (venchur kapitali firmasi, xususiy kapital yoki jismoniy shaxs) sotadilar. Bu xolatda asoschilar birinchi katta kapitaliga ega bo'lishadi yoki investorlar kichikroq "X" (2x yoki 3x) bilan chiqishadi.

5. Merger/Birlashish

Startap boshqa kompaniya bilan birlashib, ko'pincha bozor ulushini oshirish, raqobatbardosh joylashuvni yaxshilash yoki yangi resurslarga kirish uchun yangi korxona tashkil qiladi.

6. Liquidation/Tugatish

Startap yopiladi, qolgan mablag'larni aktsiyadorlarga taqsimlash uchun aktivlarni sotadi. Ha shunaqasi ham bo'ladi.

7. SPAC (Maxsus maqsadli sotib olish kompaniyasi) chiqish

Startap an'anaviy IPOga muqobil ravishda SPAC, ommaviy sotiladigan qobiq kompaniyasi bilan birlashadi. Bu haqida ma'lumotim kamroq.

Eng yaxshi "exit" strategiyasi quyidagilarga bog'liq:
• Startapning moliyaviy salomatligi va rivojlanish salohiyati.
• Asoschilarning uzoq muddatli qarashlari.
• Bozor kon’yunkturasi va investorlarning kutuvlari.

P.S. Yoki uzoq muddatli "vision" bilan katta korxona qurasiz.

What makes a good leader?

"Masterclass" ta'lim platformasidagi sobiq AQSH harbiyi Jocko Willinkning Critical Leadership Training darsida kuchli liderlar qanday bo'lishi kerak degan savolga javob qidirdim.

Uning fikricha 'avtoritar' boshqaruv modeliga nisbatan "silent leadership" ya'ni shovqinsiz liderlik modeli kuchli jamoa qurishga ko'proq yordam beradi.

The Silent Leaderning asosiy hususiyatlari:

- Kamtarona yondashuv (Humble approach)
- Dunyo qarashi keng (Open - minded)
- Boshqa odamlarning fikrlarini tinglaydi (Listens to other people's ideas)
- Jamoaga rejalashtirish va amalga oshirish imkoniyatini beradi (Empowers the team to plan and execute)
- O'zaro munosabatlarni o'rnatishga e'tibor beradi (Focuses on relationship building)

Liderlik bu insonlar/jamoa a'zolari bilan o'zaro munosobatlar:

- O'zaro ishonch. (Trust)
- Eshitish qobiliyati (Listen)
- O'zaro hurmat (Respect)
- O'zaro ta'sir ko'rsatish imkoniyati (Infuence)
- G'amxo'rlik (Care)

Bu 5ta hususiyat ikki tomonlama bo'lishi kerak. Agar sizni eshitishlarini xohlasangiz unda siz boshqalarni eshitishni o'rganing. Agar kimdirga ta'sir qilishni istasangiz unda sizga yaxshi ma'noda ta'sir qilishlariga imkon bering, misol uchun fikringizni o'zgartirishga.
Jamoa a'zolariga g'amxo'rlik qilsangiz ular sizga va biznesingizga g'amxo'rlik qilishadi.
Shunda sizda kuchli jamoa tuzishga va korxonani asosiy maqsad sari yetaklash uchun imkoniyat oshadi.

64 daqiqalik bu darsda deyarli yangi narsa eshitmadim, lekin o'ylab qarasam muvaffaqiyat oddiylikda ekan. Faqat bu oddiy tuyulgan maslahatlarni davomiy va to'gri amalga oshirish juda qiyin vazifa ekan.

Sizning fikringizcha qaysi boshqaruv (leadership) modeli samarali?

Assalomu aleykum

Agar qiziq bo'lsa keyingi haftada "Plug&Play", "500 Global" , "SilkWay" , "YCombinator" kabi akseleratsiya dasturlarida qatnashish va foydali tomonlari haqida jonli efir qilamiz va tajriba bilan bo'lishaman.

Opporrtunity cost.

Mikroiqtisod teoriyasida "opportunity cost" degan tushuncha bor. Yani cheklangan resurslarni hisobga olgan holda, bir-birini istisno qiluvchi bir nechta alternativlar o'rtasida tanlov qilish kerak bo'lgan eng yaxshi alternativning qiymati.

Misol: agar siz 2 soat vaqtingizni kino ko'rishga sarf qilsangiz, demak shu ikki soatni kitob o'qish yoki ilm olishga sarflay olmaysiz. Ilm olish kino ko'rish tanloviga nisbatan 'opportunity cost' hisoblanadi. Yani kino ko'rishga nisbatan keyingi eng yaxshi tanlov (ilm olish) qo'ldan boy berildi.

Startap qilganingizda ham juda ko'p 'opportunity cost'lar bor. Loyihangizni rivojlantirayotgan jarayonda juda katta shaxsiy moliyaviy tanqislik bo'ladi. Yetarli darajada daromad topa olmaysiz va shuning hisobiga oilangiz yoki ota-onagizga ko'ngildagidek g'amxo'rlik qilish imkoniyati bo'lmaydi. Oilaga berilishi kerak bo'lgan e'tibor startapga tikilgan vaqt va resursga nisbatan 'opportunity cost' hisoblanadi.
Shunda sizda: "Bankga borib ishlasam yaxshi bo'lardi" yoki "brat taklif qilgan biznesni qilishim kerak edi" degan hayollar paydo bo'ladi:)

Lekin startapingiz muvaffaqiyatga erishsa unda sizning imkoniyatlaringiz kengayadi(oilaga g'amxo'rlik).

Siz startapingizni ishga tushirish yoki rivojlantirayotgan davrda shu javobgarlikni (commitment) olishga tayyormisiz?

Konferentsiya, tech event va vistavkalarda qatnashish kerkami? Foydasi bormi?

Ha!

Techcrunch (San Francisco), Web Summit (Doha), Biban( Saudiya Arabistoni) va Inmerge (Baku) kabi texnologiya bilan bog'liq 'event'larda qatnashib olingan hulosalar:

1. Startapingizni ommaga, mijozlarga va investorlarga taqdim qilish imkoniyati. Buning uchun startap sifatida qatnashish va joy (booth) olish kerak bo'ladi.
Loyihangiz va jamoangizni jamoat tanishni boshlaydi(PR).

2. Netvorking/Yangi tanishlar: investor, mahalliy partner va resellerlar va boshqa faunderlar bilan tanishish imkoniyati.

3. Inspiration/ruhlanish.
Bunaqa tadbirlarda ko'p holatda katta muvaffaqiyatga erishgan insonlar kelishadi. Ularning chiqishlari va taqdimotlaridan katta ilhom olishiz mumkin.

4. Bozordagi yangi trendlar.
Boshqa startaplar nima bilan shugullanishini o'rganasiz va sizni sohangizdagi yangiliklarni ko'rasiz.

Maslahatlar:
- agar startapingiz bilan qatnashsangiz unda sherik bo'lishi kerak. Bitta odam 'booth'da turib kelgan insonlarga loyiha haqida gapirib bersa, ikkinchi odam boshqa tadbirlarda qatnashadi va networking qurish bilan ovora bo'ladi. Bitta odamga qiyin.

- har doim tayyorgarlik ko'ring.

- hamma tadbirda qatnashishga harakat qilmang. Aniq maqsad bilan kuchingizni ulgurgan va foydali qismiga ishlating.

- agar mabodo bunaqa tadbirlarda qatnasha olmasangiz, ko'p narsa yuqotmagan hisoblanasiz. Shu vaqtni sotuvga sarf qiling:)