ATTILA SHAXSIYATI. AFSONALAR VA HAQIQATLAR
Abu Muslim
2-qism
ATTILANI TURKLAR QACHON TANIDI?
Asrlar mobaynida Yevropaning kattagina qismini egallab turgan Usmonli davlati sekin-asta qudratini yo‘qotayotgan, kechagi mag‘lublariga siyosiy va iqtisodiy jihatdan qaramlikka tushib qolayotgan davr edi.
Yaxshi rivojlangan, ulkan boyliklarga va qudratga ega bo‘lgan xristian dunyosi ulardan uzoq yillik asorat alamini olayotgandi go‘yo. Turli siyosiy o‘yinlardan tashqari, G‘arbning madaniyat ahli orasida ham turklarga nisbatan o‘ta salbiy munosabat shakllangandi.
G‘arb axborot maydonini to‘ldirib yuborgan salbiy ruhdagi maqolalar, kitoblar, badiiy asarlarga javob tariqasida turklarda ham o‘z-o‘zini ulug‘lash tendensiyasi vujudga keladi.
Birinchi bo‘lib “Turkiylarning umumiy tarixi”ni yozgan Najip Osim kitobining muqaddimasida buni tan oladi: “turkiylarning muzaffar tarixini bayon etarkanmiz, bu bilan buyuk millat ustidan behayolarcha kulgan kimsalarning asossiz iddaolarini fosh etishimizga ishonamiz”.
Qirim ziyolilari orasida boshlangan bu harakat avval Usmonli davlatida, so‘ng Eronda, Rossiya imperiyasiga tobe etilgan Kavkaz, O‘rta Osiyo, Volgabo‘yi xalqlari orasida shuhrat topdi.
Yevropaning rivojlangan davlatlarida, asosan Germaniyada ta’lim olgan turk ziyolilar G‘arb yozma manbalari bilan ham yaxshigina tanish bo‘lganliklari uchun uni ham o‘z maqsadlarida ko‘rib chiqishardi.
Shu tariqa musulmon tarixchiligida, turkiy tilli yozma manbalarda tilga olinmagan, ularga mutlaqo notanish, lekin ayni paytda Yevropada asrlar mobaynida tillarda doston bo‘lgan hukmdor va sarkarda – Attila ham “buyuk turklar” ro‘yxatiga kiritildi.
Jumladan, Hasan Ato Abushiyning “Turkiy qavmlar tarixi”da qadimgi turklardan chiqqan davlat arboblari haqida mana bunday deyiladi:
“Oddiy xonlardin ustun turkiy qavmlar ham juda mudabbir va siyosiy va butun olamg‘a o‘zlarini tanutg‘on mumtoz xonlar ham ko‘b o‘lmidir. Xunlarning butun Ovro‘pog‘a dahshat solur va muhojirati umumiya davrini ochar qadar o‘zina quvvat jiyg‘on Atila va Balamberlari, avarlarning, Turkistonda ulug‘ hukumat tuzgan va Dunay yoqalarina qadar kelib Rum imperatorlarini o‘zina itoat qildirg‘on Var va Xuniylari ila Bayonlari, bulg‘orlarning Edil yoqasindin Istanbul hisorina qadar borib, Qaysarlarni xavfga tushirgan Zbirlari va Okadin Kavkazg‘a, Uraldin Dunayg‘a qadar yerlarni tasarrufina olg‘on Kubratlari, tukyularning Xingan tog‘larindin Qirimg‘a qadar hukumat surgan va ittifoqi musallas kabi siyosiy fikrlar yo‘rutgan Kultekin va Buminlari bu jumladindirlar”.
Ya’ni turkiy xalqlar XIX asr oxiriga qadar Attila haqida hech narsa bilishmagan, Yevropa madaniyatining Sharqqa kirib kelishi munosabati bu holat o‘zgargan. Bilishlari mumkin ham emasdi, chunki bugungi turkiylarni Attila va uning xalqiga bog‘laydigan biror bir rishta yo‘q. Negaligini keyingi bo‘limda ko‘ramiz.
Криллда бу ерда 👇👇👇
https://telegra.ph/Attila-shahsiyati-Afsonalar-va-%D2%B3a%D2%9Bi%D2%9Batlar-02-26
Abu Muslim
2-qism
ATTILANI TURKLAR QACHON TANIDI?
Asrlar mobaynida Yevropaning kattagina qismini egallab turgan Usmonli davlati sekin-asta qudratini yo‘qotayotgan, kechagi mag‘lublariga siyosiy va iqtisodiy jihatdan qaramlikka tushib qolayotgan davr edi.
Yaxshi rivojlangan, ulkan boyliklarga va qudratga ega bo‘lgan xristian dunyosi ulardan uzoq yillik asorat alamini olayotgandi go‘yo. Turli siyosiy o‘yinlardan tashqari, G‘arbning madaniyat ahli orasida ham turklarga nisbatan o‘ta salbiy munosabat shakllangandi.
G‘arb axborot maydonini to‘ldirib yuborgan salbiy ruhdagi maqolalar, kitoblar, badiiy asarlarga javob tariqasida turklarda ham o‘z-o‘zini ulug‘lash tendensiyasi vujudga keladi.
Birinchi bo‘lib “Turkiylarning umumiy tarixi”ni yozgan Najip Osim kitobining muqaddimasida buni tan oladi: “turkiylarning muzaffar tarixini bayon etarkanmiz, bu bilan buyuk millat ustidan behayolarcha kulgan kimsalarning asossiz iddaolarini fosh etishimizga ishonamiz”.
Qirim ziyolilari orasida boshlangan bu harakat avval Usmonli davlatida, so‘ng Eronda, Rossiya imperiyasiga tobe etilgan Kavkaz, O‘rta Osiyo, Volgabo‘yi xalqlari orasida shuhrat topdi.
Yevropaning rivojlangan davlatlarida, asosan Germaniyada ta’lim olgan turk ziyolilar G‘arb yozma manbalari bilan ham yaxshigina tanish bo‘lganliklari uchun uni ham o‘z maqsadlarida ko‘rib chiqishardi.
Shu tariqa musulmon tarixchiligida, turkiy tilli yozma manbalarda tilga olinmagan, ularga mutlaqo notanish, lekin ayni paytda Yevropada asrlar mobaynida tillarda doston bo‘lgan hukmdor va sarkarda – Attila ham “buyuk turklar” ro‘yxatiga kiritildi.
Jumladan, Hasan Ato Abushiyning “Turkiy qavmlar tarixi”da qadimgi turklardan chiqqan davlat arboblari haqida mana bunday deyiladi:
“Oddiy xonlardin ustun turkiy qavmlar ham juda mudabbir va siyosiy va butun olamg‘a o‘zlarini tanutg‘on mumtoz xonlar ham ko‘b o‘lmidir. Xunlarning butun Ovro‘pog‘a dahshat solur va muhojirati umumiya davrini ochar qadar o‘zina quvvat jiyg‘on Atila va Balamberlari, avarlarning, Turkistonda ulug‘ hukumat tuzgan va Dunay yoqalarina qadar kelib Rum imperatorlarini o‘zina itoat qildirg‘on Var va Xuniylari ila Bayonlari, bulg‘orlarning Edil yoqasindin Istanbul hisorina qadar borib, Qaysarlarni xavfga tushirgan Zbirlari va Okadin Kavkazg‘a, Uraldin Dunayg‘a qadar yerlarni tasarrufina olg‘on Kubratlari, tukyularning Xingan tog‘larindin Qirimg‘a qadar hukumat surgan va ittifoqi musallas kabi siyosiy fikrlar yo‘rutgan Kultekin va Buminlari bu jumladindirlar”.
Ya’ni turkiy xalqlar XIX asr oxiriga qadar Attila haqida hech narsa bilishmagan, Yevropa madaniyatining Sharqqa kirib kelishi munosabati bu holat o‘zgargan. Bilishlari mumkin ham emasdi, chunki bugungi turkiylarni Attila va uning xalqiga bog‘laydigan biror bir rishta yo‘q. Negaligini keyingi bo‘limda ko‘ramiz.
Криллда бу ерда 👇👇👇
https://telegra.ph/Attila-shahsiyati-Afsonalar-va-%D2%B3a%D2%9Bi%D2%9Batlar-02-26