Репост из: O'ZGIR
Badiiy adabiyotda uslub katta ahamiyatga ega. Ijodkorning ijodkor sifatidagi "men"ini namoyon etadigan ham ayni shu uslub bo'ladi. Alohida uslubni shakl toptirish uchun esa badiiy asar tili, syujet tuzish mahorati, o'xshatishlardagi originallik, olamni qanday nigohda ko'rishdan uni qay yo'sin talqin-u mushohada etishgacha barchasining o'rni muhim sanaladi.
Endi o'zbek o'qirmani va hatto adabiyot bilan shug'ullanuvchilar orasida ham unchalik ham e'tibor qilinmagan va e'tibor qilinmay kelayotgan, ammo uslub masalasining diqqatga arzirli yana bir jihati bor. Bu - badiiy matn tuzish strukturasi.
O'zbek adabiyoti nasri ham, nazmi ham bu borada go'yoki o'ziga qat'iy chekchiziq tortib olgandek va biz o'qirmanlar shu liniya boyicha axborot qabul qilamiz. Ochiqroq qilib aytsamz miyamiz bir xil sistem yozishga qoliplashib qolgan.
Adabiyotimizda Qodiriy-u Cho'lpon romanlaridagi badiiy jumla tuzish strukturasi bilan bugungi kunda Nazar Eshonqul, Ulug'bek Hamdam nasridagi gap tuzish tartibini solishtiradigan bo'lsangiz, deyarli farqni ko'rmaymiz. Binobarin, "Hamal oyini o'n beshlari bo'lub, bahor avvali edi. Havolar isib, bahor shamollari daraxtlarni har tarafga egmakda edi..." (A.Qodiriy "Juvonboz"). "Bu voqea uch yil oldin bo'lgan edi. Shu ko'chadan bir uyni ijaraga olib kelganimda cholning sharti ketib parti qolgan edi, u ko'chaning muyulishida men egallagan uyga qo'shni hovlida yashardi" (N. Eshonqul "Maymun yetaklagan odam").
Ko'ringanidek, ega gap boshida, ikkinchi darajali bo'laklar o'rtada va eng odatiysi kesimning doim gapning yakunlovchi qismi bo'lib qolishi. O'zbek adabiyotining istalgan nasriy bitigiga qaramang, hammasi "di", "edi"larga to'la. Va ularni o'quvchilar uchun ham nasriy asar shu ko'rinishda bo'lishi doimiy va o'qish va tushunishga qulay bo'lib qolgan. Mabodo boshqacharoq struktura bilan yozilgan asarga duch kelib qolsak, o'qishga qiynalamiz, yaxshi o'qimagan narsamizni esa tabiiyki, tushunmaymiz, oqibat asarni tahlil qila olmaymiz. Bu shakliy o'zgarishning mazmunga ta'siri hisoblanadi.
Yozuvchi Ne'mat Arslonning butun boshli ijodi odatiy yozish shakli qoliplarini go'zal tarzda buzadi. Adibning kichik hikoya, novellalaridan tortib romanlarigacha jumlalari inversiyalashgan. Masalan, "Bir dona do'lana tushib qoldi podachining sumkasidan. Chaqil edi yer" (N.A "Yetim"), "Tun yarimdan og'ganda xotinining bezovtalanganini payqadi Tirkash. Qo'rqinchli va bo'g'iq hansirab, qariyb tovushsiz..." (N.A "G'ayritabiiy holat").
Olamni nooddiy nigoh va ko'lamli fantaziya bilan tasvirlaydigan yozuvchi asarlarining shakliy evrilishlari adabiyotimizda rosmana yangi uslub o'zanini ochgan.
E'tibor qilinsa, she'riyatda ham shu ahvol. Miyamizni she'r deyilganda qofiyali, turoqli, turshakli, har bir bandi 4-5 qatorli, sodda o'qib, tushuniladigan, ravon qoliplangan matnni tushunishga o'rgatib qo'yganmiz, Shu sabab ham sochma she'rlarni ko'rganda "shu ham she'rmi" deb burun jiyiramiz.
Xulosa shuki, nafaqat badiiy matn tahlili uchun, balki butun boshli hayot sistemasi uchun miyamizni yangiliklarga ochiq qilaylik, fikr doiramiz cho'ziluvchan bo'lsin. Zotan, insonning oʻzi evrilishlar mahsulidir.
Tursunoy
https://t.me/mendagi_mendaliklar
Endi o'zbek o'qirmani va hatto adabiyot bilan shug'ullanuvchilar orasida ham unchalik ham e'tibor qilinmagan va e'tibor qilinmay kelayotgan, ammo uslub masalasining diqqatga arzirli yana bir jihati bor. Bu - badiiy matn tuzish strukturasi.
O'zbek adabiyoti nasri ham, nazmi ham bu borada go'yoki o'ziga qat'iy chekchiziq tortib olgandek va biz o'qirmanlar shu liniya boyicha axborot qabul qilamiz. Ochiqroq qilib aytsamz miyamiz bir xil sistem yozishga qoliplashib qolgan.
Adabiyotimizda Qodiriy-u Cho'lpon romanlaridagi badiiy jumla tuzish strukturasi bilan bugungi kunda Nazar Eshonqul, Ulug'bek Hamdam nasridagi gap tuzish tartibini solishtiradigan bo'lsangiz, deyarli farqni ko'rmaymiz. Binobarin, "Hamal oyini o'n beshlari bo'lub, bahor avvali edi. Havolar isib, bahor shamollari daraxtlarni har tarafga egmakda edi..." (A.Qodiriy "Juvonboz"). "Bu voqea uch yil oldin bo'lgan edi. Shu ko'chadan bir uyni ijaraga olib kelganimda cholning sharti ketib parti qolgan edi, u ko'chaning muyulishida men egallagan uyga qo'shni hovlida yashardi" (N. Eshonqul "Maymun yetaklagan odam").
Ko'ringanidek, ega gap boshida, ikkinchi darajali bo'laklar o'rtada va eng odatiysi kesimning doim gapning yakunlovchi qismi bo'lib qolishi. O'zbek adabiyotining istalgan nasriy bitigiga qaramang, hammasi "di", "edi"larga to'la. Va ularni o'quvchilar uchun ham nasriy asar shu ko'rinishda bo'lishi doimiy va o'qish va tushunishga qulay bo'lib qolgan. Mabodo boshqacharoq struktura bilan yozilgan asarga duch kelib qolsak, o'qishga qiynalamiz, yaxshi o'qimagan narsamizni esa tabiiyki, tushunmaymiz, oqibat asarni tahlil qila olmaymiz. Bu shakliy o'zgarishning mazmunga ta'siri hisoblanadi.
Yozuvchi Ne'mat Arslonning butun boshli ijodi odatiy yozish shakli qoliplarini go'zal tarzda buzadi. Adibning kichik hikoya, novellalaridan tortib romanlarigacha jumlalari inversiyalashgan. Masalan, "Bir dona do'lana tushib qoldi podachining sumkasidan. Chaqil edi yer" (N.A "Yetim"), "Tun yarimdan og'ganda xotinining bezovtalanganini payqadi Tirkash. Qo'rqinchli va bo'g'iq hansirab, qariyb tovushsiz..." (N.A "G'ayritabiiy holat").
Olamni nooddiy nigoh va ko'lamli fantaziya bilan tasvirlaydigan yozuvchi asarlarining shakliy evrilishlari adabiyotimizda rosmana yangi uslub o'zanini ochgan.
E'tibor qilinsa, she'riyatda ham shu ahvol. Miyamizni she'r deyilganda qofiyali, turoqli, turshakli, har bir bandi 4-5 qatorli, sodda o'qib, tushuniladigan, ravon qoliplangan matnni tushunishga o'rgatib qo'yganmiz, Shu sabab ham sochma she'rlarni ko'rganda "shu ham she'rmi" deb burun jiyiramiz.
Xulosa shuki, nafaqat badiiy matn tahlili uchun, balki butun boshli hayot sistemasi uchun miyamizni yangiliklarga ochiq qilaylik, fikr doiramiz cho'ziluvchan bo'lsin. Zotan, insonning oʻzi evrilishlar mahsulidir.
Tursunoy
https://t.me/mendagi_mendaliklar