БИР КАМ ДУНЁ
Қисса
(Давоми. Боши олдинги кунларда)
- Кимнинг наҳорги ошига?
- Ана бўлмаса, ким наҳорги ош бераётганини ҳам билмайди бу одам, - деди Абдужалил орқасидан келаётган Шукуржонга қараб кулиб.
- Ие, сизга қарамабман, Шукуржон, узр, - деб Йўлдошали у билан сўрашди.
- Қўчқорали невараси учун катта тўй қиляпти. Ош тўйхонада бўлади.
- Эй бўлди, бўлди. Сал бўлмаса эсимдан чиқай дебди. Борамиз.
- Эрталаб фотиҳага ўтамизда, ўша ердан тўғри ошга жўнаймиз.
- Келишдик. Қаранг, эртага шанбами?
- Ҳа, шанба.
- Шанба куни кечагина келувди, яна бирпасда шанба келяпти.
- Кеча шу ҳақда гаплашганимизда, анови Зафаржон “ютуб”да ўқиганини айтиб берди. Бир олим, олимнинг номини ҳам айтди, номи эсимда йўқ, вақтнинг тез ўтишини, унинг сабабларини топибди, - деди Шукуржон ўтиб кетаётганларнинг йўлини тўсиб турган Йўлдошалининг тирсагидан ушлаб берироққа тортиб.
- Нимани топибди?
- Ҳозир бир суткамиз олти соат илгарилаб кетаётган экан. Планеталарнинг қуёш атрофида айланиши тезлашибди. Шунга бир сутка олти соатга қисқариб тўлаётган экан.
- Соат турибди-ку, ўзгаргани йўқ, қанақасига олти соат илгарилайди? – Абдужалил Шукуржоннинг гапига ишонқирамай қолди.
- Соат ўзгармайди, ҳамма нарса ўзи аслида кетяпти, фақат йигирма тўрт соатдан иборат бир сутка олти соат олдин тугаяпти.
- Ҳақиқатдан ҳам кунлар тез ўтяпти. Эртага шанба, кўп кутмайсиз, кейинги шанба ҳам тезда етиб келади. Олти соат олдинда дегани, демак олтини бир ҳафта кунларига кўпайтирсак, қирқ икки бўлади. Бундан шундай хулоса келиб чиқадики, икки суткага яқин вақт ҳафта ичида экан. Бир ҳафтамиз икки суткага яқин тез келяпти, - бу сўзларни Йўлдошали ҳисоблаб чиқиб айтди. Шукуржон Абдужалилга қараб:
- Ана, Йўлдошали икки карра икки тўрт дегандай қилиб тушунтириб берди, - деди.
- Йўлдошали ўқиганда, олий маълумотли, - деб кулди Абдужалил.
Солижоннинг ота-онаси қишлоқнинг ғарб томонида яшашар, уларнинг ёлғиз бир фарзандлари, яъни Солижоннинг ўзи бўлган. Солижон мактабнинг охирги синфида ўқишни бошлаганида онаси вафот этди. У отаси билан учбурчак шаклдаги томорқасининг этагига қурилган уйларда яшашар эди. Солижоннинг отаси Шўрсувдаги конда ишлар, уйига яхшигина ойлик иш ҳақи олиб келар эди. Уларнинг ҳеч кимдан камчилик жойлари йўқ бўлган. Солижон синфда зўрға ўқирди, ўтилган дарслар унга ҳеч нарса бермасди. Ўқитувчилар ҳам ундан ўтилган дарс тўғрисида сўрашмасди, чунки Солижон доска тагига чиқиб жим тураверар эди. Ўнинчи синфдалик вақтларда ҳамма ҳайрон бўларди: “Ахир Солижон гапга уста вайсақи бўлса, нега у доска тагида лом-лим демайди?” Бу ёғини сўрасангиз, у ўзининг исмини ҳам, фамилиясини ҳам тўғри ёза олмасди. У биринчи синфлигида синфдан синфга ўта олмаган. Кейинги йили яна синфда қолдирилиши тўғрисида қарор қилишган, лекин нимагадир қарорни бажаришмаган. Шундан бери унинг баҳоси фақат “уч” бўлиб, мана ўнинчи синфгача етиб келди. Айрим синфдошлар саккизинчи синфни битириб билим юртларига ўқишга кетишди, лекин Солижон бундай қилмади. “Давлат ўн йил ўқийсан, деб қўйган, ўн йил ўқийман” деганди унга саккизинчи синфдан кейин “билим юртига боргин” деган устозларга. Ўнинчида ўқиб юрган вақтлардан бошлаб унинг “тили чиқди”, кўп гапирадиган бўлди. Қаерда бўлса гапираверади, гапираверади, кошкийди бу гапларнинг мазмуни бўлса. Ҳамма уни вайсақи деб атай бошлади. Қишлоқ марказида кинохона бор эди. Солижон албатта кечқурун кино кўргани келар, бир кинони олдин кўрган бўлса ҳам, яна шу кино келса, “олдин кўрганман-ку!” демасдан, яна бориб кўраверар эди. Ёнида ўтирган болага “ҳозир ана бундай бўлади, анови душманни мана бундай ўлдиради” деб вайсаб ўтирар, ёнидаги болага унинг гапирганлари маъқул келиб қолса, эшитиб ўтирарди. “Бизникилар” ҳужумга ўтса, “ур-ра, ур-ра” деб бақиришни Солижон бошларди. Бутун кинохонани тўлдириб ўтирган болалар бараварига хурсандчилик билан бақиришга тушишарди.
Давоми бор...
Ҳамид ШОДИБОЕВ,
2025 йил.
Қисса
(Давоми. Боши олдинги кунларда)
- Кимнинг наҳорги ошига?
- Ана бўлмаса, ким наҳорги ош бераётганини ҳам билмайди бу одам, - деди Абдужалил орқасидан келаётган Шукуржонга қараб кулиб.
- Ие, сизга қарамабман, Шукуржон, узр, - деб Йўлдошали у билан сўрашди.
- Қўчқорали невараси учун катта тўй қиляпти. Ош тўйхонада бўлади.
- Эй бўлди, бўлди. Сал бўлмаса эсимдан чиқай дебди. Борамиз.
- Эрталаб фотиҳага ўтамизда, ўша ердан тўғри ошга жўнаймиз.
- Келишдик. Қаранг, эртага шанбами?
- Ҳа, шанба.
- Шанба куни кечагина келувди, яна бирпасда шанба келяпти.
- Кеча шу ҳақда гаплашганимизда, анови Зафаржон “ютуб”да ўқиганини айтиб берди. Бир олим, олимнинг номини ҳам айтди, номи эсимда йўқ, вақтнинг тез ўтишини, унинг сабабларини топибди, - деди Шукуржон ўтиб кетаётганларнинг йўлини тўсиб турган Йўлдошалининг тирсагидан ушлаб берироққа тортиб.
- Нимани топибди?
- Ҳозир бир суткамиз олти соат илгарилаб кетаётган экан. Планеталарнинг қуёш атрофида айланиши тезлашибди. Шунга бир сутка олти соатга қисқариб тўлаётган экан.
- Соат турибди-ку, ўзгаргани йўқ, қанақасига олти соат илгарилайди? – Абдужалил Шукуржоннинг гапига ишонқирамай қолди.
- Соат ўзгармайди, ҳамма нарса ўзи аслида кетяпти, фақат йигирма тўрт соатдан иборат бир сутка олти соат олдин тугаяпти.
- Ҳақиқатдан ҳам кунлар тез ўтяпти. Эртага шанба, кўп кутмайсиз, кейинги шанба ҳам тезда етиб келади. Олти соат олдинда дегани, демак олтини бир ҳафта кунларига кўпайтирсак, қирқ икки бўлади. Бундан шундай хулоса келиб чиқадики, икки суткага яқин вақт ҳафта ичида экан. Бир ҳафтамиз икки суткага яқин тез келяпти, - бу сўзларни Йўлдошали ҳисоблаб чиқиб айтди. Шукуржон Абдужалилга қараб:
- Ана, Йўлдошали икки карра икки тўрт дегандай қилиб тушунтириб берди, - деди.
- Йўлдошали ўқиганда, олий маълумотли, - деб кулди Абдужалил.
Солижоннинг ота-онаси қишлоқнинг ғарб томонида яшашар, уларнинг ёлғиз бир фарзандлари, яъни Солижоннинг ўзи бўлган. Солижон мактабнинг охирги синфида ўқишни бошлаганида онаси вафот этди. У отаси билан учбурчак шаклдаги томорқасининг этагига қурилган уйларда яшашар эди. Солижоннинг отаси Шўрсувдаги конда ишлар, уйига яхшигина ойлик иш ҳақи олиб келар эди. Уларнинг ҳеч кимдан камчилик жойлари йўқ бўлган. Солижон синфда зўрға ўқирди, ўтилган дарслар унга ҳеч нарса бермасди. Ўқитувчилар ҳам ундан ўтилган дарс тўғрисида сўрашмасди, чунки Солижон доска тагига чиқиб жим тураверар эди. Ўнинчи синфдалик вақтларда ҳамма ҳайрон бўларди: “Ахир Солижон гапга уста вайсақи бўлса, нега у доска тагида лом-лим демайди?” Бу ёғини сўрасангиз, у ўзининг исмини ҳам, фамилиясини ҳам тўғри ёза олмасди. У биринчи синфлигида синфдан синфга ўта олмаган. Кейинги йили яна синфда қолдирилиши тўғрисида қарор қилишган, лекин нимагадир қарорни бажаришмаган. Шундан бери унинг баҳоси фақат “уч” бўлиб, мана ўнинчи синфгача етиб келди. Айрим синфдошлар саккизинчи синфни битириб билим юртларига ўқишга кетишди, лекин Солижон бундай қилмади. “Давлат ўн йил ўқийсан, деб қўйган, ўн йил ўқийман” деганди унга саккизинчи синфдан кейин “билим юртига боргин” деган устозларга. Ўнинчида ўқиб юрган вақтлардан бошлаб унинг “тили чиқди”, кўп гапирадиган бўлди. Қаерда бўлса гапираверади, гапираверади, кошкийди бу гапларнинг мазмуни бўлса. Ҳамма уни вайсақи деб атай бошлади. Қишлоқ марказида кинохона бор эди. Солижон албатта кечқурун кино кўргани келар, бир кинони олдин кўрган бўлса ҳам, яна шу кино келса, “олдин кўрганман-ку!” демасдан, яна бориб кўраверар эди. Ёнида ўтирган болага “ҳозир ана бундай бўлади, анови душманни мана бундай ўлдиради” деб вайсаб ўтирар, ёнидаги болага унинг гапирганлари маъқул келиб қолса, эшитиб ўтирарди. “Бизникилар” ҳужумга ўтса, “ур-ра, ур-ра” деб бақиришни Солижон бошларди. Бутун кинохонани тўлдириб ўтирган болалар бараварига хурсандчилик билан бақиришга тушишарди.
Давоми бор...
Ҳамид ШОДИБОЕВ,
2025 йил.