Cherkovning ratsional fikr yuritishni qabul qilishni istamasligi, bunday qilgan barchani taqib etib, osuvga hukm etishi oxir-oqibat ilm-fan va Cherkovning ikkiga dushman lageriga ajralishiga olib keldi. Nyuton oʻz izlanishlari natijasida sayyoralar harakatini matematik tarzda tasvirladi. Ya'ni u borliqning matematik tenglik va qonuniyatlar orqali ishlashini asoslab berdi. Bu esa oxir-oqibat "Deizm" deb nomlangan juda keng tarqalgan taʼlimotning paydo boʻlishiga asos boʻldi. Deizm Xudo butun borliqni avval paydo qilgan, ammo uning faoliyatini maʼlum qonuniyatlarga qoldirgan, degani.
Demak, Xudo emas, balki maʼlum qonuniyatlar borliqni nazorat etib, yurgizib turadi. Shu sabab tarixchilar borliqning mazkur modelini Soat mexanizmi borlig'i deb yuritishadi. Nyutonning oʻzi deist emas edi. U Xudo har kunlik tabiiy faoliyatga aralashishi, doimiy sababiylikning asosi ekaniga eʼtiqod qilardi. Biroq uning borliq haqidagi gʻoyalari Deizmning paydo boʻlishiga misli koʻrilmagan tarzda taʼsir qildi. Deizm Ateizmdan bir qadam uzoqda boʻlgan taʼlimotdir. Ilm-fan vakillari, olimlarning bu taʼlimot asosida borliqni Xudoni qoʻshmasdan oʻrganish mumkinligini, hamma narsani tabiiy ravishda mavjudligi va faoliyat koʻrsatishini ilmiy asos qilib olishi oqibatida Sayntizm meynstrim (asosiy) taʼlimotga aylandi.
Mana shundan keyin Ateizm paydo boʻldi, deyish mumkin. Ular borliqdagi hamma narsa nihoyasiz harakatning bir qismi ekani, atom, molekula, kimyoviy reaksiyalar doimiy, toʻxtovsiz jarayon boʻlib, bu hol abadiy davom etishiga qattiq ishonadi. Shu maʼnoda ular amaliy ateistlardir.
Ular ilm-fan bilan goʻyoki Xudo mavjud emasdek, shugʻullanadilar. Bu nazariyada, eʼtiqodda Xudoga ishonmaslik degani emas, aslida, koʻpchilik olimlar diniy maʼnoda Xudoda ishonadi. Biroq ular ilmiy faoliyat bilan mashgʻul boʻlganda, bunday eʼtiqod shunchaki yashirin eʼtiqod koʻrinishiga, botindagi maxfiy ishonchga aylanadi.
Ilm-fanga nisbatan bunday yondashuv metodologik naturalizm deb yuritiladi. Naturalistlar borliqqa nisbiy maʼnoda eʼtiqod qilishadi. Atrof-borliqni oʻrganish uchun nimagadir eʼtiqod qilish, muayyan ishoch uslubini asosiy yondashuv qilib olish ularga yotdir. Shu koʻrinishda biz ilm-fanni Xudosiz ravishda oʻrganishga dasturlanamiz.
Musulmon dunyosi gʻarbning mazkur ilmiy-falsafiy evrilishidan muayyan saboq chiqarishi kerak. Bunda ikkita jihatga alohida eʼtibor qaratish zarur boʻladi. Birinchidan biz, dinimiz buyurganidek, hamma narsaga ratsonal, mantiqiy yondashishimiz zarur. Zero Qur'oni Karimda insonlarni aqlidan foydalanmaslikka chaqiruvchi biron oyat mavjud emas. Islom toʻliq ratsional taʼlimotdir. Shuning uchun ham oʻrta asrlarda islom yurtlarida ilm-fan rivoji ortidan na din va ilm ajralishi, na ateizm va deizm kabi Xudoni inkor etuvchi taʼlimotlar paydo boʻlmadi. Musulmonlar ilm-fanga kunni tunga aylantiruvchi, homilada embrionni paydo qiluvchi, shamollarni hosil qiluvchi zot Alloh taolo ekaniga ishongan holda yondashadi. Demak Xudo borliqni bilvosita emas, balki bevosita boshqaradi, yurgizadi.
(C) Maqola shayx Hamza Karamalining video-lavhasi asosida yozildi.
@Tafakkur_chizgilari
Demak, Xudo emas, balki maʼlum qonuniyatlar borliqni nazorat etib, yurgizib turadi. Shu sabab tarixchilar borliqning mazkur modelini Soat mexanizmi borlig'i deb yuritishadi. Nyutonning oʻzi deist emas edi. U Xudo har kunlik tabiiy faoliyatga aralashishi, doimiy sababiylikning asosi ekaniga eʼtiqod qilardi. Biroq uning borliq haqidagi gʻoyalari Deizmning paydo boʻlishiga misli koʻrilmagan tarzda taʼsir qildi. Deizm Ateizmdan bir qadam uzoqda boʻlgan taʼlimotdir. Ilm-fan vakillari, olimlarning bu taʼlimot asosida borliqni Xudoni qoʻshmasdan oʻrganish mumkinligini, hamma narsani tabiiy ravishda mavjudligi va faoliyat koʻrsatishini ilmiy asos qilib olishi oqibatida Sayntizm meynstrim (asosiy) taʼlimotga aylandi.
Mana shundan keyin Ateizm paydo boʻldi, deyish mumkin. Ular borliqdagi hamma narsa nihoyasiz harakatning bir qismi ekani, atom, molekula, kimyoviy reaksiyalar doimiy, toʻxtovsiz jarayon boʻlib, bu hol abadiy davom etishiga qattiq ishonadi. Shu maʼnoda ular amaliy ateistlardir.
Ular ilm-fan bilan goʻyoki Xudo mavjud emasdek, shugʻullanadilar. Bu nazariyada, eʼtiqodda Xudoga ishonmaslik degani emas, aslida, koʻpchilik olimlar diniy maʼnoda Xudoda ishonadi. Biroq ular ilmiy faoliyat bilan mashgʻul boʻlganda, bunday eʼtiqod shunchaki yashirin eʼtiqod koʻrinishiga, botindagi maxfiy ishonchga aylanadi.
Ilm-fanga nisbatan bunday yondashuv metodologik naturalizm deb yuritiladi. Naturalistlar borliqqa nisbiy maʼnoda eʼtiqod qilishadi. Atrof-borliqni oʻrganish uchun nimagadir eʼtiqod qilish, muayyan ishoch uslubini asosiy yondashuv qilib olish ularga yotdir. Shu koʻrinishda biz ilm-fanni Xudosiz ravishda oʻrganishga dasturlanamiz.
Musulmon dunyosi gʻarbning mazkur ilmiy-falsafiy evrilishidan muayyan saboq chiqarishi kerak. Bunda ikkita jihatga alohida eʼtibor qaratish zarur boʻladi. Birinchidan biz, dinimiz buyurganidek, hamma narsaga ratsonal, mantiqiy yondashishimiz zarur. Zero Qur'oni Karimda insonlarni aqlidan foydalanmaslikka chaqiruvchi biron oyat mavjud emas. Islom toʻliq ratsional taʼlimotdir. Shuning uchun ham oʻrta asrlarda islom yurtlarida ilm-fan rivoji ortidan na din va ilm ajralishi, na ateizm va deizm kabi Xudoni inkor etuvchi taʼlimotlar paydo boʻlmadi. Musulmonlar ilm-fanga kunni tunga aylantiruvchi, homilada embrionni paydo qiluvchi, shamollarni hosil qiluvchi zot Alloh taolo ekaniga ishongan holda yondashadi. Demak Xudo borliqni bilvosita emas, balki bevosita boshqaradi, yurgizadi.
(C) Maqola shayx Hamza Karamalining video-lavhasi asosida yozildi.
@Tafakkur_chizgilari