Har zamon, har makonda hukmron tuzumni (umuman har qanday hukmron holatni) tanqid qilish, savol ostiga olish mavjud jamiyatning ziyoli qatlamlari oldidagi asosiy vazifa ekaniga barcha zakiy kishilar (xoh dindor boʻlsin, xoh dinsiz mutafakkir) ittifoq qilishadi. Shunday ekan, bu toifa doimiy ravishda ijtimoiy tizimlar oqimini taftish etishga, oʻrganishga, toʻgʻri yoʻnalishga solishga harakat qiladi. Tarixga nigoh tashlasak, bunga yaqqol guvoh boʻlish mumkin.
Islomning ilk toʻrt asrida hali siyosiy tizimlar dasturlanmagani, izchil ishlab chiqilmagani bois, ulamolar sinfi hukmdor faoliyatini muttasil taftish etib turgan, tekshirib borgan, ayovsiz tanqid ham qilgan. Vaqt oʻtishi asnosida hammasi tizimga solingach, siyosiy-huquqiy institutlar shakllangach tanqid jarayoni yemirilib bordi. Davlat din vasiyiga, homiysiga aylandi. Koʻpchilik olimlar islom stagnatsiyasini mazkur jarayonning keng yoyilishiga bogʻlashadi. Ayrimlar shundan soʻng inqirozga yuz turganimizni iddao qiladi.
Dastavval mayda soy-jilg'alarning tosh-xarsanglar orasidan sharqirab, oʻynab kattaroq bir irmoqqa quyilishi, bunday irmoqlar bora-bora katta daryo hosil qilishi, u esa oʻz yoʻnalishida sokin va bardavom oqib okeanga quyilishi misolini jamiyat, madaniyat va dinlarning rivojlanish sikliga mengzash mumkin.
18-19-aslardan oʻzini ilmiy inqiloblar vositasida yetarlicha tiklab olgan Yevropa istilo va ishgʻollarni boshladi. Shu asnoda egallagan har yerida oʻzining huquqiy va siyosiy tizimlarini qaror toptirib bordi. Musulmonlarning aynan texnologik taraqqiyotda anchagina ortda qolib ketishi ularning oqibatda dushmanga yengilishiga turtki boʻldi. Alaloqibat, ular oʻsha tizimlarni oʻzga chora boʻlmagani sabab qabul qilishdi. Mana yuz-yuz ellik yildirki mazkur tizimlar ichida yashab kelyapmiz.
Insonning oʻz oʻtmishini, xususan tarixiy dunyoqarashi, diniy tafakkuri, madaniyatini unutishi uchun bir necha avlod vaqt oʻtishi kifoya qiladi. Xuddi shunday boʻldi. Islom tamadduni ummonga quyilgan yirik daryo edi. Biroq koʻp oʻtmay uning irmoqlari oʻzidan uzib qoʻyildi.
Bu yerda eʼtiborga olish kerak boʻlgan nuqtalar bor. Texnologik taraqqiyot bilan aqliy uygʻoqlik, tafakkur borasidagi yutuqlar ayri narsalar edi. Musulmonlarning qulashiga sabab shunchaki texnologik qoloqlikning oʻzi edi.
Yevropa tomonidan ishlab chiqilgan Milliy davlat tizimi yaqin tarixdan beri mavjud boʻlib kelayotgan siyosiy holatni aks ettiradi. Tarixdan (uni tanqid qilishdan) farqli oʻlaroq Milliy davlat tizimi oʻzgarmas, muqim, savol ostiga olib boʻlmaydigan, shak-shubhasiz siyosiy tizim oʻlaroq koʻrilmoqda. Vaholanki, zamonaviy muammolarning butun oʻzagi mazkur siyosiy birlikdan kelib chiqadi.
Bundan oʻzga davlatchilik tizimlarini oʻylab topishga, ishlab chiqishga izn berilmayapti. Islom avvalboshdan taklif qilgan yoʻnalish oʻtmishning bir koʻrinishi boʻldi-qoldi. Professor Voil Hallaq xuddi shunday dalillarni koʻtaradi.
Nainki jamiyatlar, balki butun dunyo tanqid qilmay qoʻydi. Bugun shunday zamonda yashayapmizki, har yerda tanqidiy fikrlash haqidagi va'zlar yangrasa-da, uning tepasidagi hokim va zolim tizimlarni savol ostiga olishga mutlaqo izn yoʻq. Adolatli dunyo qurish haqidagi puxta oʻylangan rejalar, maqsadlar ichi boʻsh safsata va sarobdan boshqasi emas.
Shunday dunyoda yashayapmizki, sen sababchi boʻlmagan muammolar uchun seni aybdor qilishadi. Maqsadingga erishmoq yoʻlidagi harakatingni odamlar tinchligi va farovonligiga qaratilgan jiddiy tahdid deb qabul qiladilar.
Muammolardan chiqishnin yoʻli soflikka, eskilikka qaytish. Yirik bir daryo hosil boʻladigan baland togʻga qiynalib bo'lsa-da chiqib, undagi jilg'adan bir ho'plam ichib koʻrishdir.
@Tafakkur_Chizgilari
Islomning ilk toʻrt asrida hali siyosiy tizimlar dasturlanmagani, izchil ishlab chiqilmagani bois, ulamolar sinfi hukmdor faoliyatini muttasil taftish etib turgan, tekshirib borgan, ayovsiz tanqid ham qilgan. Vaqt oʻtishi asnosida hammasi tizimga solingach, siyosiy-huquqiy institutlar shakllangach tanqid jarayoni yemirilib bordi. Davlat din vasiyiga, homiysiga aylandi. Koʻpchilik olimlar islom stagnatsiyasini mazkur jarayonning keng yoyilishiga bogʻlashadi. Ayrimlar shundan soʻng inqirozga yuz turganimizni iddao qiladi.
Dastavval mayda soy-jilg'alarning tosh-xarsanglar orasidan sharqirab, oʻynab kattaroq bir irmoqqa quyilishi, bunday irmoqlar bora-bora katta daryo hosil qilishi, u esa oʻz yoʻnalishida sokin va bardavom oqib okeanga quyilishi misolini jamiyat, madaniyat va dinlarning rivojlanish sikliga mengzash mumkin.
18-19-aslardan oʻzini ilmiy inqiloblar vositasida yetarlicha tiklab olgan Yevropa istilo va ishgʻollarni boshladi. Shu asnoda egallagan har yerida oʻzining huquqiy va siyosiy tizimlarini qaror toptirib bordi. Musulmonlarning aynan texnologik taraqqiyotda anchagina ortda qolib ketishi ularning oqibatda dushmanga yengilishiga turtki boʻldi. Alaloqibat, ular oʻsha tizimlarni oʻzga chora boʻlmagani sabab qabul qilishdi. Mana yuz-yuz ellik yildirki mazkur tizimlar ichida yashab kelyapmiz.
Insonning oʻz oʻtmishini, xususan tarixiy dunyoqarashi, diniy tafakkuri, madaniyatini unutishi uchun bir necha avlod vaqt oʻtishi kifoya qiladi. Xuddi shunday boʻldi. Islom tamadduni ummonga quyilgan yirik daryo edi. Biroq koʻp oʻtmay uning irmoqlari oʻzidan uzib qoʻyildi.
Bu yerda eʼtiborga olish kerak boʻlgan nuqtalar bor. Texnologik taraqqiyot bilan aqliy uygʻoqlik, tafakkur borasidagi yutuqlar ayri narsalar edi. Musulmonlarning qulashiga sabab shunchaki texnologik qoloqlikning oʻzi edi.
Yevropa tomonidan ishlab chiqilgan Milliy davlat tizimi yaqin tarixdan beri mavjud boʻlib kelayotgan siyosiy holatni aks ettiradi. Tarixdan (uni tanqid qilishdan) farqli oʻlaroq Milliy davlat tizimi oʻzgarmas, muqim, savol ostiga olib boʻlmaydigan, shak-shubhasiz siyosiy tizim oʻlaroq koʻrilmoqda. Vaholanki, zamonaviy muammolarning butun oʻzagi mazkur siyosiy birlikdan kelib chiqadi.
Bundan oʻzga davlatchilik tizimlarini oʻylab topishga, ishlab chiqishga izn berilmayapti. Islom avvalboshdan taklif qilgan yoʻnalish oʻtmishning bir koʻrinishi boʻldi-qoldi. Professor Voil Hallaq xuddi shunday dalillarni koʻtaradi.
Nainki jamiyatlar, balki butun dunyo tanqid qilmay qoʻydi. Bugun shunday zamonda yashayapmizki, har yerda tanqidiy fikrlash haqidagi va'zlar yangrasa-da, uning tepasidagi hokim va zolim tizimlarni savol ostiga olishga mutlaqo izn yoʻq. Adolatli dunyo qurish haqidagi puxta oʻylangan rejalar, maqsadlar ichi boʻsh safsata va sarobdan boshqasi emas.
Shunday dunyoda yashayapmizki, sen sababchi boʻlmagan muammolar uchun seni aybdor qilishadi. Maqsadingga erishmoq yoʻlidagi harakatingni odamlar tinchligi va farovonligiga qaratilgan jiddiy tahdid deb qabul qiladilar.
Muammolardan chiqishnin yoʻli soflikka, eskilikka qaytish. Yirik bir daryo hosil boʻladigan baland togʻga qiynalib bo'lsa-da chiqib, undagi jilg'adan bir ho'plam ichib koʻrishdir.
@Tafakkur_Chizgilari