Rossiya va AQSh yaqinlashuvi: Markaziy Osiyo uchun saboqlar
Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv yo‘lidagi so‘nggi qadamlar, xususan, Ukraina mojarosini tartibga solish bo‘yicha muzokaralar kontekstida, postsovet makonida, jumladan, Markaziy Osiyoda katta rezonans uyg‘otmoqda. Tarixan Moskva ta’sirida bo‘lgan, ammo so‘nggi o‘n yilliklarda tobora ko‘proq Xitoy va boshqa global kuchlarga yaqinlashishni boshlagan ushbu mintaqa tashqi siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lmoqda. Markaziy Osiyo bu jarayondan qanday saboqlar chiqarishi mumkin?
Birinchi saboq – buyuk davlatlarga qaramlik barqarorlik garovi emasligi haqidagi illuziyaning yemirilishidir. Ukraina bilan bog‘liq holat yirik o‘yinchilarning manfaatlari keskin o‘zgarishi mumkinligini va qaram davlatlarning himoyasiz holatda qolishini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi aloqalarni diversifikatsiya qilish haqida jiddiy o‘ylab ko‘rishlari kerak, aks holda ular ovozi inobatga olinmaydigan geosiyosiy bitimlarning garoviga aylanishlari mumkin. Masalan, O’zbekiston ko‘p yo‘nalishli diplomatiya orqali Xitoy, Yevropa Ittifoqi va Turkiya bilan aloqalarni rivojlantirib, Rossiya yoki AQShga bir tomonlama tayanib qolmaslik siyosatini yuritmoqda.
Ikkinchi saboq – strategik qarorlar qabul qilishda mustaqillikning ahamiyati. Garchi Ozarbayjon Markaziy Osiyoning bir qismi bo‘lmasa-da, u haddan tashqari bir tomonlama qaramlikdan qochib, iqtisodiy mustaqillik va mintaqaviy ittifoqlar orqali o‘z pozitsiyalarini mustahkamladi va natijada Qorabog‘ ustidan nazoratni qaytarishga erishdi. Bu mintaqa davlatlari uchun signal – ichki resurslarga, xususan, energetika va harbiy salohiyatga sarmoya kiritish tashqi yordamga umid bog‘lashdan ko‘ra ko‘proq harakat erkinligini beradi.
Uchinchi saboq – mintaqaviy hamkorlik zarurati. Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv global o‘yinchilar kichik davlatlar manfaatlari hisobiga o‘z muammolarini hal qilishga moyilligini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo mintaqaviy aloqalarni mustahkamlash, umumiy iqtisodiy va xavfsizlik tashabbuslarini ilgari surish orqali foyda ko‘rishi mumkin. Bu ayniqsa, “Bir makon – bir yo‘l” orqali Xitoy ta’sirining ortib borayotgan sharoitida dolzarb, chunki yagona pozitsiya mintaqa davlatlarining muzokaralardagi mavqeini mustahkamlashi mumkin.
Nihoyat, Rossiya-AQSh dialogi atrofidagi voqealar tashqi omillar beqarorligini yana bir bor eslatmoqda. Markaziy Osiyo Rossiya ta’sirining zaiflashuvi va AQShning bu bo‘shliqni to‘liq to‘ldirishga tayyor emasligi kabi ssenariylarga tayyor bo‘lishi kerak. Bu boshqa o‘yinchilar – Xitoy, Hindiston, Eron, Turkiya – uchun imkoniyatlar oynasini ochadi, biroq mintaqadan katta moslashuvchanlik va strategik uzoqni ko‘ra olishni talab qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Rossiya va AQSh yaqinlashuvi qaram davlatlarning zaif tomonlarini ochibgina qolmay, Markaziy Osiyoni o‘z yo‘lini izlashga undaydi. Muvaffaqiyat mintaqaning ko‘p vektorlilik, ichki barqarorlik va jamoaviy sa’y-harakatlarni qanchalik muvozanatlay olishiga, buyuk davlatlar o‘yinlarining qurboniga aylanmasligiga bog‘liq bo‘ladi.
Strategic Focus: Central Asia
Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv yo‘lidagi so‘nggi qadamlar, xususan, Ukraina mojarosini tartibga solish bo‘yicha muzokaralar kontekstida, postsovet makonida, jumladan, Markaziy Osiyoda katta rezonans uyg‘otmoqda. Tarixan Moskva ta’sirida bo‘lgan, ammo so‘nggi o‘n yilliklarda tobora ko‘proq Xitoy va boshqa global kuchlarga yaqinlashishni boshlagan ushbu mintaqa tashqi siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lmoqda. Markaziy Osiyo bu jarayondan qanday saboqlar chiqarishi mumkin?
Birinchi saboq – buyuk davlatlarga qaramlik barqarorlik garovi emasligi haqidagi illuziyaning yemirilishidir. Ukraina bilan bog‘liq holat yirik o‘yinchilarning manfaatlari keskin o‘zgarishi mumkinligini va qaram davlatlarning himoyasiz holatda qolishini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi aloqalarni diversifikatsiya qilish haqida jiddiy o‘ylab ko‘rishlari kerak, aks holda ular ovozi inobatga olinmaydigan geosiyosiy bitimlarning garoviga aylanishlari mumkin. Masalan, O’zbekiston ko‘p yo‘nalishli diplomatiya orqali Xitoy, Yevropa Ittifoqi va Turkiya bilan aloqalarni rivojlantirib, Rossiya yoki AQShga bir tomonlama tayanib qolmaslik siyosatini yuritmoqda.
Ikkinchi saboq – strategik qarorlar qabul qilishda mustaqillikning ahamiyati. Garchi Ozarbayjon Markaziy Osiyoning bir qismi bo‘lmasa-da, u haddan tashqari bir tomonlama qaramlikdan qochib, iqtisodiy mustaqillik va mintaqaviy ittifoqlar orqali o‘z pozitsiyalarini mustahkamladi va natijada Qorabog‘ ustidan nazoratni qaytarishga erishdi. Bu mintaqa davlatlari uchun signal – ichki resurslarga, xususan, energetika va harbiy salohiyatga sarmoya kiritish tashqi yordamga umid bog‘lashdan ko‘ra ko‘proq harakat erkinligini beradi.
Uchinchi saboq – mintaqaviy hamkorlik zarurati. Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv global o‘yinchilar kichik davlatlar manfaatlari hisobiga o‘z muammolarini hal qilishga moyilligini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo mintaqaviy aloqalarni mustahkamlash, umumiy iqtisodiy va xavfsizlik tashabbuslarini ilgari surish orqali foyda ko‘rishi mumkin. Bu ayniqsa, “Bir makon – bir yo‘l” orqali Xitoy ta’sirining ortib borayotgan sharoitida dolzarb, chunki yagona pozitsiya mintaqa davlatlarining muzokaralardagi mavqeini mustahkamlashi mumkin.
Nihoyat, Rossiya-AQSh dialogi atrofidagi voqealar tashqi omillar beqarorligini yana bir bor eslatmoqda. Markaziy Osiyo Rossiya ta’sirining zaiflashuvi va AQShning bu bo‘shliqni to‘liq to‘ldirishga tayyor emasligi kabi ssenariylarga tayyor bo‘lishi kerak. Bu boshqa o‘yinchilar – Xitoy, Hindiston, Eron, Turkiya – uchun imkoniyatlar oynasini ochadi, biroq mintaqadan katta moslashuvchanlik va strategik uzoqni ko‘ra olishni talab qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Rossiya va AQSh yaqinlashuvi qaram davlatlarning zaif tomonlarini ochibgina qolmay, Markaziy Osiyoni o‘z yo‘lini izlashga undaydi. Muvaffaqiyat mintaqaning ko‘p vektorlilik, ichki barqarorlik va jamoaviy sa’y-harakatlarni qanchalik muvozanatlay olishiga, buyuk davlatlar o‘yinlarining qurboniga aylanmasligiga bog‘liq bo‘ladi.
Strategic Focus: Central Asia