Trampning G‘azodagi strategiyasida gaz omili
M.Imomov, siyosiy tahlilchi
D.Trampning falastinliklarni G‘azo sektoridan chiqarib yuborish va anklavni to‘liq qayta qurish haqidagi taklifi hatto uning oldingi tashabbuslari bilan solishtirganda ham haddan tashqari g‘ayrioddiy tuyulishi mumkin. Biroq, bu bayonot ortida nafaqat siyosiy, balki mintaqaning energetik resurslariga bog‘liq kuchli iqtisodiy motivatsiya ham yotibdi. G‘azo strategik jihatdan muhim bo‘lgan O‘rta yer dengizining gaz zaxiralari joylashgan hududlaridan biri bo‘lib, yangi o‘yinchilar uchun Yevropa energiya bozoriga chiqish imkoniyatini beradi.
G‘azo Yevropa uchun yangi energetik xabga aylanadimi?
Bugungi kunda Yevropa Rossiya energiya resurslariga qaramlikni kamaytirishga intilayotgan bir paytda, har qanday muqobil gaz yetkazib beruvchilar geosiyosiy ahamiyat kasb etmoqda. Isroil va G‘azo tabiiy gazning katta zahiralariga ega bo‘lib, Tel-Aviv allaqachon "Leviafan" va "Tamar" kabi yirik gaz konlaridan eksportni amalga oshirmoqda. Tramp mantig‘iga ko‘ra, G‘azoning falastinlik aholidan "tozalanishi" siyosiy xatarlarni bartaraf etib, AQSh va Isroil kompaniyalari foydasiga gaz konlarini tezroq ishga tushirish imkonini beradi.
Ajablanarli emas, bu jarayonda asosiy manfaatdor tomonlar sifatida Isroil, Qatar va Turkiya tilga olinmoqda – bu davlatlar so‘nggi yillarda gaz diplomatiyasini faol rivojlantirishga harakat qilmoqda. Turkiya va Qatar allaqachon Yevropaga gaz yetkazib berish uchun transarab gaz (Trans-Arabian pipline) quvurini qayta tiklash masalasida muzokaralar olib bormoqda. Agar bu loyiha amalga oshsa, Yevropa Ittifoqi uchun Rossiya gaziga muqobil ta’minot kanali ochiladi.
Gaz omili va mintaqaviy beqarorlik
G‘azo gaz konlari uzoq vaqtdan beri mintaqaviy beqarorlik omillaridan biri sifatida e’tirof etib kelinmoqda. Hozirda HАMAS harakati AQSh vositachiligida G‘azo yaqinidagi gaz konlarini o‘zlashtirish bo‘yicha kelishuvga erishgan edi. Ammo 2023-yil 7-oktabrdagi harbiy harakatlar ortidan Isroil ushbu bahsli hududda qazish ishlari olib borish huquqini Eni (Italiya), Dana Energy (Buyuk Britaniya) va Ratio Petroleum (Isroil) kompaniyalariga topshirdi. Bu esa ushbu mojaroning gaz manbalari uchun kurash natijasida yuzaga kelganligi haqidagi taxminlarni yanada kuchaytiradi.
E’tiborga molik jihatlardan yana biri – xalqaro energetik o‘yinchilarning mintaqaga kirib kelishidir. Masalan, Ozarbayjonning SOCAR kompaniyasi yaqinda "Tamar" gaz konining 10% aksiyalarini sotib oldi. Bu kelishuv, ehtimol, AQShning G‘azo bo‘yicha rejalaridan bexabar holda tuzilgan bo‘lishi mumkin, ammo bu voqea Yaqin Sharqning energetik xaritasi qanday o‘zgarayotganini ko‘rsatadi.
Strategic Focus: Central Asia
M.Imomov, siyosiy tahlilchi
D.Trampning falastinliklarni G‘azo sektoridan chiqarib yuborish va anklavni to‘liq qayta qurish haqidagi taklifi hatto uning oldingi tashabbuslari bilan solishtirganda ham haddan tashqari g‘ayrioddiy tuyulishi mumkin. Biroq, bu bayonot ortida nafaqat siyosiy, balki mintaqaning energetik resurslariga bog‘liq kuchli iqtisodiy motivatsiya ham yotibdi. G‘azo strategik jihatdan muhim bo‘lgan O‘rta yer dengizining gaz zaxiralari joylashgan hududlaridan biri bo‘lib, yangi o‘yinchilar uchun Yevropa energiya bozoriga chiqish imkoniyatini beradi.
G‘azo Yevropa uchun yangi energetik xabga aylanadimi?
Bugungi kunda Yevropa Rossiya energiya resurslariga qaramlikni kamaytirishga intilayotgan bir paytda, har qanday muqobil gaz yetkazib beruvchilar geosiyosiy ahamiyat kasb etmoqda. Isroil va G‘azo tabiiy gazning katta zahiralariga ega bo‘lib, Tel-Aviv allaqachon "Leviafan" va "Tamar" kabi yirik gaz konlaridan eksportni amalga oshirmoqda. Tramp mantig‘iga ko‘ra, G‘azoning falastinlik aholidan "tozalanishi" siyosiy xatarlarni bartaraf etib, AQSh va Isroil kompaniyalari foydasiga gaz konlarini tezroq ishga tushirish imkonini beradi.
Ajablanarli emas, bu jarayonda asosiy manfaatdor tomonlar sifatida Isroil, Qatar va Turkiya tilga olinmoqda – bu davlatlar so‘nggi yillarda gaz diplomatiyasini faol rivojlantirishga harakat qilmoqda. Turkiya va Qatar allaqachon Yevropaga gaz yetkazib berish uchun transarab gaz (Trans-Arabian pipline) quvurini qayta tiklash masalasida muzokaralar olib bormoqda. Agar bu loyiha amalga oshsa, Yevropa Ittifoqi uchun Rossiya gaziga muqobil ta’minot kanali ochiladi.
Gaz omili va mintaqaviy beqarorlik
G‘azo gaz konlari uzoq vaqtdan beri mintaqaviy beqarorlik omillaridan biri sifatida e’tirof etib kelinmoqda. Hozirda HАMAS harakati AQSh vositachiligida G‘azo yaqinidagi gaz konlarini o‘zlashtirish bo‘yicha kelishuvga erishgan edi. Ammo 2023-yil 7-oktabrdagi harbiy harakatlar ortidan Isroil ushbu bahsli hududda qazish ishlari olib borish huquqini Eni (Italiya), Dana Energy (Buyuk Britaniya) va Ratio Petroleum (Isroil) kompaniyalariga topshirdi. Bu esa ushbu mojaroning gaz manbalari uchun kurash natijasida yuzaga kelganligi haqidagi taxminlarni yanada kuchaytiradi.
E’tiborga molik jihatlardan yana biri – xalqaro energetik o‘yinchilarning mintaqaga kirib kelishidir. Masalan, Ozarbayjonning SOCAR kompaniyasi yaqinda "Tamar" gaz konining 10% aksiyalarini sotib oldi. Bu kelishuv, ehtimol, AQShning G‘azo bo‘yicha rejalaridan bexabar holda tuzilgan bo‘lishi mumkin, ammo bu voqea Yaqin Sharqning energetik xaritasi qanday o‘zgarayotganini ko‘rsatadi.
Strategic Focus: Central Asia