XXI asr neomperializmi: Tramp, Putin va Si dunyoni yangi hududiy ekspansiya davriga boshlamoqdami? - davomi
Neomperializmning oqibatlari
Agar AQSh, Rossiya va Xitoy hududiy ekspansiya siyosatini davom ettirsa, bu zamonaviy xalqaro tizimni butunlay izdan chiqarishi mumkin.
Kichik davlatlar xalqaro huquq himoyasiga ishonishdan voz kechishga majbur bo‘ladi. Falsafiy jihatdan bu Fukididning mashhur fikrini eslatadi «Kuchlilar istagan narsasini qiladi, zaiflar esa chidashga majbur».
Bu kontekstda, ekspertlar dunyoda yangi ta’sir doiralari tizimi paydo bo‘lishini taxmin qilishmoqda: 1) AQSh G‘arbiy yarimsharda hukmron bo‘ladi; 2) Rossiya Sharqiy Yevropada ta’sirini kuchaytiradi; 3) Xitoy Sharqiy Osiyoda dominant kuchga aylanadi
Bu tizim XIX asrga o‘xshaydi, o‘sha davrda yirik imperiyalar territoriyalarni bo‘lib olishgan, masalan, 1884–1885-yillardagi Berlin konferensiyasida Yevropa davlatlari Afrikani bo‘lishib olgani kabi.
Ammo bunday kelishuvlar barqaror bo‘la olmaydi. XIX asrda ta’sir doiralari bo‘yicha kelishuvlar XX asrdagi jahon urushlariga olib kelgan edi.
Bundan tashqari, imperializm mafkurasi yirik davlatlarning ichki siyosatini ham o‘zgartiradi. Ekspansiya mustahkam hokimiyat talab qiladi, bu esa yetakchilar shaxsiy hokimiyatini mustahkamlash va repressiyalarni kuchaytirishiga olib keladi.
Tramp, Putin, Si: avtoritarizm muqarrarmi?
Putin va Si allaqachon avtoritar rejimlar tuzib bo‘lishgan, bu joylarda shaxsiy hokimiyat kuchaygan va muxolifatga qarshi repressiyalar davom etmoqda.
AQShda esa Tramp o‘z raqiblariga bosimni kuchaytirmoqda, bu esa uning tarafdorlarida shaxsiga sig‘inishni kuchaytirmoqda.
Ayni vaqtda Trampning eng yirik tarafdorlaridan biri Ilon Mask yaqin vaqtlarda Rim imperiyasi taqdiri haqida muntazam o‘ylab yurganini tan oldi.
U hatto AQShga «zamonaviy Sulla» kerak bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab, Rim diktatori Sulla haqida gapirdi. Sulla o‘z davrida qat’iy tartib o‘rnatish uchun yuzlab raqiblarini yo‘q qilgan edi.
Tarix shuni ko‘rsatadiki, ekspansiya odatda tinch yo‘l bilan amalga oshmaydi. Agar dunyo haqiqatdan ham neomperializm davriga kirayotgan bo‘lsa, buning oqibatlari kutganimizdan ham halokatliroq bo‘lishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Neomperializmning oqibatlari
Agar AQSh, Rossiya va Xitoy hududiy ekspansiya siyosatini davom ettirsa, bu zamonaviy xalqaro tizimni butunlay izdan chiqarishi mumkin.
Kichik davlatlar xalqaro huquq himoyasiga ishonishdan voz kechishga majbur bo‘ladi. Falsafiy jihatdan bu Fukididning mashhur fikrini eslatadi «Kuchlilar istagan narsasini qiladi, zaiflar esa chidashga majbur».
Bu kontekstda, ekspertlar dunyoda yangi ta’sir doiralari tizimi paydo bo‘lishini taxmin qilishmoqda: 1) AQSh G‘arbiy yarimsharda hukmron bo‘ladi; 2) Rossiya Sharqiy Yevropada ta’sirini kuchaytiradi; 3) Xitoy Sharqiy Osiyoda dominant kuchga aylanadi
Bu tizim XIX asrga o‘xshaydi, o‘sha davrda yirik imperiyalar territoriyalarni bo‘lib olishgan, masalan, 1884–1885-yillardagi Berlin konferensiyasida Yevropa davlatlari Afrikani bo‘lishib olgani kabi.
Ammo bunday kelishuvlar barqaror bo‘la olmaydi. XIX asrda ta’sir doiralari bo‘yicha kelishuvlar XX asrdagi jahon urushlariga olib kelgan edi.
Bundan tashqari, imperializm mafkurasi yirik davlatlarning ichki siyosatini ham o‘zgartiradi. Ekspansiya mustahkam hokimiyat talab qiladi, bu esa yetakchilar shaxsiy hokimiyatini mustahkamlash va repressiyalarni kuchaytirishiga olib keladi.
Tramp, Putin, Si: avtoritarizm muqarrarmi?
Putin va Si allaqachon avtoritar rejimlar tuzib bo‘lishgan, bu joylarda shaxsiy hokimiyat kuchaygan va muxolifatga qarshi repressiyalar davom etmoqda.
AQShda esa Tramp o‘z raqiblariga bosimni kuchaytirmoqda, bu esa uning tarafdorlarida shaxsiga sig‘inishni kuchaytirmoqda.
Ayni vaqtda Trampning eng yirik tarafdorlaridan biri Ilon Mask yaqin vaqtlarda Rim imperiyasi taqdiri haqida muntazam o‘ylab yurganini tan oldi.
U hatto AQShga «zamonaviy Sulla» kerak bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab, Rim diktatori Sulla haqida gapirdi. Sulla o‘z davrida qat’iy tartib o‘rnatish uchun yuzlab raqiblarini yo‘q qilgan edi.
Tarix shuni ko‘rsatadiki, ekspansiya odatda tinch yo‘l bilan amalga oshmaydi. Agar dunyo haqiqatdan ham neomperializm davriga kirayotgan bo‘lsa, buning oqibatlari kutganimizdan ham halokatliroq bo‘lishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia