Репост из: Eron-Turkiya: tahlil va xabarlar
G‘arb Tolibon bilan aloqalarni rivojlantirishi kerak
H.Hakimi, Chatham House eksperti
Afg‘oniston gumanitar inqirozni boshdan kechirmoqda va agar AQSh moliyaviy yordamni to‘liq to‘xtatsa, bu yanada og‘irlashadi. Biroq mamlakatni xalqaro maydonda izolyatsiya qilish hech bir davlatning manfaatlariga mos kelmaydi.
Tramp qayta saylanganidan so‘ng, Tolibon yetakchilari Vashington bilan “yangi sahifa” ochishga umid bildirgan edi. Ammo Tramp administratsiyasining ilk qadamlari buning aksini ko‘rsatmoqda: davlat kotibi Marko Rubio Tolibon yetakchilariga yangi sanksiyalar qo‘yish bilan tahdid qilgan, Tramp esa AQShning Afg‘onistondan chiqib ketishi ortidan qoldirilgan qurollarni qaytarishni talab qilyapti. AQSh xalqaro yordamining 90 kunlik muzlatilishi allaqachon mamlakatdagi gumanitar vaziyatiga ta’sir qila boshladi. Agar “Avval Amerika” siyosati yordamning butunlay to‘xtatilishiga olib kelsa, inqiroz ortga qaytmas darajaga yetadi.
2021–2024 yillar oralig‘ida AQSh Afg‘onistonga yordam ko’rsatgan eng yirik donor bo‘lgan - $3,63 mlrd ajratgan. Shu bilan birga, 2025-yilda 23 mln (aholining 50%) gumanitar yordamiga muhtoj bo‘lishi prognoz qilinmoqda. G‘arb siyosatchilari mamlakatni to‘liq xalqaro izolyatsiyaga tushirishdan qochishi lozim.
Tolibon: hokimiyat bor, lekin strategiya yo‘q
2021-yilda hokimiyat tepasiga kelganidan beri Tolibon mamlakatni boshqarishning aniq modelini ishlab chiqolmadi. Tolibon elitasi ichida ayollar ta’limi va jamiyatdagi o‘rniga qo‘yilgan keskin cheklovlar bo‘yicha jiddiy kelishmovchiliklar mavjud. Xalqaro bosim kuchayib bormoqda: Xalqaro jinoiy sud (XJS) prokurori ayollarni kamsitgani sabab Tolibon amiri Haybatulloh Oxundzoda uchun hibsga olish orderini talab qilmoqda.
Ichki qarama-qarshiliklarga qaramay, rejim hokimiyatni mustahkam ushlab turibdi. 2024-yilda Moskvadagi Crocus City Hall teraktini amalga oshirgan “IShID – Xuroson” guruhi Tolibon nazoratiga jiddiy tahdid solmayapti. Biroq barqarorlikka qaramasdan, hali birorta davlat Kobul hukumatini rasmiy tan olgani yo‘q.
Tashqi siyosatdagi muvaffaqiyatlar
Tolibon qo‘shni davlatlar bilan aloqalarni faol rivojlantirmoqda. 2024-yilda Afg‘oniston 11 ta davlatda o’z diplomatik vakillariga ega. Shuningdek, Rossiya, O‘zbekiston, Eron, Turkiya, BAA, Qatar va Hindiston bilan munosabatlari yaxshi baholanmoqda.
2025-yil yanvar oyida Eron tashqi ishlar vaziri (so’ngi 8 yil ichida birinchi marta) Abbos Aroqchi Kobulga tashrif buyurdi – Tehron Kobulni 1973-yildagi Hilmand daryosi suv shartnomasini bajarishga va afg‘on qochqinlarini majburan qaytarishga to‘sqinlik qilmaslikka undamoqda. 2024-yil martidan beri Eron Afg‘onistonga 1 milliondan ortiq afg‘on qochqinlarini deportatsiya qilgan, bu esa mintaqadagi og‘ir gumanitar manzarani yanada yomonlashtirmoqda.
Pokiston bilan aloqalar esa tobora keskinlashmoqda. 2024-yilda Pokistonda 440 ta terroristik hujum ro‘y berdi va 2 500 odam halok bo‘ldi – Islomobod bu hujumlarni Pokiston Toliboniga (TTP) bog‘lab, uning yetakchilari Afg‘onistonda panoh topganini da’vo qilmoqda. Bunga javoban, 2024-yil dekabr oyida Pokiston harbiy havo kuchlari Paktia viloyatini bombardimon qilib, Tolibon ma’lumotiga ko‘ra, 50 ga yaqin tinch aholini o‘ldirgan.
@erontahlili
H.Hakimi, Chatham House eksperti
Afg‘oniston gumanitar inqirozni boshdan kechirmoqda va agar AQSh moliyaviy yordamni to‘liq to‘xtatsa, bu yanada og‘irlashadi. Biroq mamlakatni xalqaro maydonda izolyatsiya qilish hech bir davlatning manfaatlariga mos kelmaydi.
Tramp qayta saylanganidan so‘ng, Tolibon yetakchilari Vashington bilan “yangi sahifa” ochishga umid bildirgan edi. Ammo Tramp administratsiyasining ilk qadamlari buning aksini ko‘rsatmoqda: davlat kotibi Marko Rubio Tolibon yetakchilariga yangi sanksiyalar qo‘yish bilan tahdid qilgan, Tramp esa AQShning Afg‘onistondan chiqib ketishi ortidan qoldirilgan qurollarni qaytarishni talab qilyapti. AQSh xalqaro yordamining 90 kunlik muzlatilishi allaqachon mamlakatdagi gumanitar vaziyatiga ta’sir qila boshladi. Agar “Avval Amerika” siyosati yordamning butunlay to‘xtatilishiga olib kelsa, inqiroz ortga qaytmas darajaga yetadi.
2021–2024 yillar oralig‘ida AQSh Afg‘onistonga yordam ko’rsatgan eng yirik donor bo‘lgan - $3,63 mlrd ajratgan. Shu bilan birga, 2025-yilda 23 mln (aholining 50%) gumanitar yordamiga muhtoj bo‘lishi prognoz qilinmoqda. G‘arb siyosatchilari mamlakatni to‘liq xalqaro izolyatsiyaga tushirishdan qochishi lozim.
Tolibon: hokimiyat bor, lekin strategiya yo‘q
2021-yilda hokimiyat tepasiga kelganidan beri Tolibon mamlakatni boshqarishning aniq modelini ishlab chiqolmadi. Tolibon elitasi ichida ayollar ta’limi va jamiyatdagi o‘rniga qo‘yilgan keskin cheklovlar bo‘yicha jiddiy kelishmovchiliklar mavjud. Xalqaro bosim kuchayib bormoqda: Xalqaro jinoiy sud (XJS) prokurori ayollarni kamsitgani sabab Tolibon amiri Haybatulloh Oxundzoda uchun hibsga olish orderini talab qilmoqda.
Ichki qarama-qarshiliklarga qaramay, rejim hokimiyatni mustahkam ushlab turibdi. 2024-yilda Moskvadagi Crocus City Hall teraktini amalga oshirgan “IShID – Xuroson” guruhi Tolibon nazoratiga jiddiy tahdid solmayapti. Biroq barqarorlikka qaramasdan, hali birorta davlat Kobul hukumatini rasmiy tan olgani yo‘q.
Tashqi siyosatdagi muvaffaqiyatlar
Tolibon qo‘shni davlatlar bilan aloqalarni faol rivojlantirmoqda. 2024-yilda Afg‘oniston 11 ta davlatda o’z diplomatik vakillariga ega. Shuningdek, Rossiya, O‘zbekiston, Eron, Turkiya, BAA, Qatar va Hindiston bilan munosabatlari yaxshi baholanmoqda.
2025-yil yanvar oyida Eron tashqi ishlar vaziri (so’ngi 8 yil ichida birinchi marta) Abbos Aroqchi Kobulga tashrif buyurdi – Tehron Kobulni 1973-yildagi Hilmand daryosi suv shartnomasini bajarishga va afg‘on qochqinlarini majburan qaytarishga to‘sqinlik qilmaslikka undamoqda. 2024-yil martidan beri Eron Afg‘onistonga 1 milliondan ortiq afg‘on qochqinlarini deportatsiya qilgan, bu esa mintaqadagi og‘ir gumanitar manzarani yanada yomonlashtirmoqda.
Pokiston bilan aloqalar esa tobora keskinlashmoqda. 2024-yilda Pokistonda 440 ta terroristik hujum ro‘y berdi va 2 500 odam halok bo‘ldi – Islomobod bu hujumlarni Pokiston Toliboniga (TTP) bog‘lab, uning yetakchilari Afg‘onistonda panoh topganini da’vo qilmoqda. Bunga javoban, 2024-yil dekabr oyida Pokiston harbiy havo kuchlari Paktia viloyatini bombardimon qilib, Tolibon ma’lumotiga ko‘ra, 50 ga yaqin tinch aholini o‘ldirgan.
@erontahlili