Qasim-Jomart Toqayevning siyosiy manifesti
Karim Abdullayev, mustaqil tadqiqotchi
Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Toqayevning “Ana Tili” gazetasiga bergan so‘nggi intervyusi uning oxirgi yillardagi siyosiy faoliyatini hamda tashqi kuchlar bilan bo‘lgan munosabatlarni yoritadi. Suhbat Qozog‘iston siyosatining og‘riqli nuqtalarini qamrab oldi: 2022-yil yanvar oyidagi fojiali voqealar, Nursulton Nazarboyev davrida shakllangan qo’shhokimiyatchilik va Rossiya hamda Xitoy kabi tashqi o‘yinchilarning ta’siri.
Quyida intervyudagi muhim tezislarni tahlil qilishga harakat qilamiz:
1. Aniqlik va mish-mishlarga chek qo’yilishi: Toqayev BMT bosh kotibi lavozimiga nomzod bo‘lish ehtimolini qat’iy inkor qilib, xalqaro tashkilotda ilgari olgan tajribasi “yetarlicha ko‘p” ekanini ta’kidladi.
Ya’ni, prezident 2029-yilgacha bo‘lgan prezidentlik muddatini tugatishga e’tibor qaratib, ichki qonuniyligini mustahkamlashga harakat qiladi.
2. Qo’shhokimiyatchilik muammosi va Nazarboyev tanqidi: Prezident birinchi marta ochiqchasiga Nazarboyevning iste’foga chiqqanidan keyingi siyosiy faolligini nomaqbul holat sifatida baholadi. Birinchi prezidentning bosh vazirlar, vazirlar va boshqa amaldorlar bilan yig‘ilishlar o‘tkazganini tanqid qilgani ikki hokimiyatlilik masalasi avval o‘ylanganidan ham chuqurroq bo‘lganini ko‘rsatadi.
Fikrimizcha, bu so‘zlar Nazarboyev davrining asta-sekin tugayotganini va Toqayevning hokimiyatni mustahkamlashga tayyor ekanligini anglatishi mumkin.
3. Kreml bilan aloqalar va muvozanat izlash: Nazarboyevning Kreml bilan “axloqiy va siyosiy bog‘liqligi”ni qayd etgan holda, Toqayev o‘zining Moskvaga qaramligi haqidagi tanqidlardan uzoqlashishga urinmoqda. Nazarboyev va Putin o‘rtasidagi uchrashuvlar va qozoq siyosatining ruslarga bog’liqligi haqidagi izohlar esa bu munosabatlarning murakkabligi davom etayotganini ko‘rsatadi.
Toqayev tashqi siyosatni ko‘p vektorli yo‘nalishda kuchaytirishga intilayotgan bo‘lishi mumkin, bunda Xitoy va AQSh muvozanat vazifasini bajarishi aniq.
4. Xitoyning xavfsizlik kafolati sifatidagi roli: Toqayev Si Szinpinning Qozog‘iston suverenitetini qo‘llab-quvvatlash haqidagi so‘zlarini alohida ta’kidlab o‘tdi. Bu bayonot Pekinning mintaqada barqarorlik kafolati sifatidagi rolini mustahkamlayotganini ko‘rsatadi.
Keyingi yillarda Xitoy Qozog‘istonda iqtisodiy va siyosiy ishtirokini kuchaytirib, Rossiya bilan muvozanatni saqlashda yangi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.
5. Qozog‘istonning global diplomatiyadagi roli: Tramp bilan bo‘lgan telefon suhbati va Qozog‘istonning Ukrainadagi nizoni hal etishda vositachi bo‘lishga tayyorligi haqidagi eslatmalar, prezidentning mamlakatni xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamlashdagi ambitsiyalarini ko‘rsatadi.
Ekspretlar aytishicha, bu Qozog‘istonning neytral va vositachilik tashabbuslari orqali xalqaro nufuzini oshirish strategiyasining bir qismi bo‘lishi mumkin.
6. Ostonadagi harbiy paradning ramziy ma’nosi: Ko‘p yillar ichida birinchi marta harbiy parad o‘tkazish rejasi milliy birdamlikni mustahkamlash va Qozog‘iston mustaqilligini ta’kidlashga urinishdir.
Ammo Moskvadagi tadbirlarda ishtirok etish haqidagi izohlarning yo‘qligi Rossiyaga ortiqcha qaramlikdan uzoqlashish istagini anglatishi mumkin.
Umuman olganda, Toqayevning intervyusi Qozog‘iston siyosatidagi yangi davrning ramziy manifesti hisoblanadi.
Prezidentning «eski gvardiya» ta’siridan mustaqillikka erishishga, Kreml ta’sirini kamaytirishga va ko‘p vektorli tashqi siyosatni kuchaytirishga intilishi davom etadi, deb taxmin qilish mumkin.
Ammo ichki muammolar, xususan, hokimiyatni to‘liq konsolidatsiya qilish va «yanvar voqealari» merosini yengish, yaqin yillardagi asosiy vazifalar bo‘lib qoladi.
Strategic Focus: Central Asia
Karim Abdullayev, mustaqil tadqiqotchi
Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Toqayevning “Ana Tili” gazetasiga bergan so‘nggi intervyusi uning oxirgi yillardagi siyosiy faoliyatini hamda tashqi kuchlar bilan bo‘lgan munosabatlarni yoritadi. Suhbat Qozog‘iston siyosatining og‘riqli nuqtalarini qamrab oldi: 2022-yil yanvar oyidagi fojiali voqealar, Nursulton Nazarboyev davrida shakllangan qo’shhokimiyatchilik va Rossiya hamda Xitoy kabi tashqi o‘yinchilarning ta’siri.
Quyida intervyudagi muhim tezislarni tahlil qilishga harakat qilamiz:
1. Aniqlik va mish-mishlarga chek qo’yilishi: Toqayev BMT bosh kotibi lavozimiga nomzod bo‘lish ehtimolini qat’iy inkor qilib, xalqaro tashkilotda ilgari olgan tajribasi “yetarlicha ko‘p” ekanini ta’kidladi.
Ya’ni, prezident 2029-yilgacha bo‘lgan prezidentlik muddatini tugatishga e’tibor qaratib, ichki qonuniyligini mustahkamlashga harakat qiladi.
2. Qo’shhokimiyatchilik muammosi va Nazarboyev tanqidi: Prezident birinchi marta ochiqchasiga Nazarboyevning iste’foga chiqqanidan keyingi siyosiy faolligini nomaqbul holat sifatida baholadi. Birinchi prezidentning bosh vazirlar, vazirlar va boshqa amaldorlar bilan yig‘ilishlar o‘tkazganini tanqid qilgani ikki hokimiyatlilik masalasi avval o‘ylanganidan ham chuqurroq bo‘lganini ko‘rsatadi.
Fikrimizcha, bu so‘zlar Nazarboyev davrining asta-sekin tugayotganini va Toqayevning hokimiyatni mustahkamlashga tayyor ekanligini anglatishi mumkin.
3. Kreml bilan aloqalar va muvozanat izlash: Nazarboyevning Kreml bilan “axloqiy va siyosiy bog‘liqligi”ni qayd etgan holda, Toqayev o‘zining Moskvaga qaramligi haqidagi tanqidlardan uzoqlashishga urinmoqda. Nazarboyev va Putin o‘rtasidagi uchrashuvlar va qozoq siyosatining ruslarga bog’liqligi haqidagi izohlar esa bu munosabatlarning murakkabligi davom etayotganini ko‘rsatadi.
Toqayev tashqi siyosatni ko‘p vektorli yo‘nalishda kuchaytirishga intilayotgan bo‘lishi mumkin, bunda Xitoy va AQSh muvozanat vazifasini bajarishi aniq.
4. Xitoyning xavfsizlik kafolati sifatidagi roli: Toqayev Si Szinpinning Qozog‘iston suverenitetini qo‘llab-quvvatlash haqidagi so‘zlarini alohida ta’kidlab o‘tdi. Bu bayonot Pekinning mintaqada barqarorlik kafolati sifatidagi rolini mustahkamlayotganini ko‘rsatadi.
Keyingi yillarda Xitoy Qozog‘istonda iqtisodiy va siyosiy ishtirokini kuchaytirib, Rossiya bilan muvozanatni saqlashda yangi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.
5. Qozog‘istonning global diplomatiyadagi roli: Tramp bilan bo‘lgan telefon suhbati va Qozog‘istonning Ukrainadagi nizoni hal etishda vositachi bo‘lishga tayyorligi haqidagi eslatmalar, prezidentning mamlakatni xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamlashdagi ambitsiyalarini ko‘rsatadi.
Ekspretlar aytishicha, bu Qozog‘istonning neytral va vositachilik tashabbuslari orqali xalqaro nufuzini oshirish strategiyasining bir qismi bo‘lishi mumkin.
6. Ostonadagi harbiy paradning ramziy ma’nosi: Ko‘p yillar ichida birinchi marta harbiy parad o‘tkazish rejasi milliy birdamlikni mustahkamlash va Qozog‘iston mustaqilligini ta’kidlashga urinishdir.
Ammo Moskvadagi tadbirlarda ishtirok etish haqidagi izohlarning yo‘qligi Rossiyaga ortiqcha qaramlikdan uzoqlashish istagini anglatishi mumkin.
Umuman olganda, Toqayevning intervyusi Qozog‘iston siyosatidagi yangi davrning ramziy manifesti hisoblanadi.
Prezidentning «eski gvardiya» ta’siridan mustaqillikka erishishga, Kreml ta’sirini kamaytirishga va ko‘p vektorli tashqi siyosatni kuchaytirishga intilishi davom etadi, deb taxmin qilish mumkin.
Ammo ichki muammolar, xususan, hokimiyatni to‘liq konsolidatsiya qilish va «yanvar voqealari» merosini yengish, yaqin yillardagi asosiy vazifalar bo‘lib qoladi.
Strategic Focus: Central Asia