O‘zbekiston “middle power” mavqeiga da’vo qilishga haqlimi?
Akbar Fayzullazoda, mustaqil tadqiqotchi
Oxirgi vaqtlarda ozarbayjon va qozoq elitasi hamda ekspertlari o’z mamlakatlarini “middle power” maqomini egallaganini iddao qilishmoqda. Xususan, bu maqsadda Ostona kuchli iqtisodi va jahon sahnasidagi o’ziga yarasha joyiga ishora qilsa, Boku esa bu statusga geostrategik joylashuvi va oxirgi mojarolardagi g’alabasi tufayli erishmoqchi.
Bundan tashqari, ikki davlat rahbarlari ham jahondagi muhim siyosiy voqealarga nisbatan (Ukraina, G’arb bilan munosabatlar) o’zining mustahkam pozitsiyasiga ega.
Bu kontekstda bizni bir savol qiziqtirmoqda: O’zbekiston bu mavqega loyiqmi? Fikrimizcha, mamlakatamizni, shubhasiz, “middle power”lar qatoriga kiritsa bo’ladi va bunga bir qator sabablar bor:
Birinchidan, geosiyosiy joylashuv. O‘zbekiston barcha Markaziy Osiyo davlatlarining barchasi (Afg‘oniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston) bilan chegaradosh bo’lgan mintaqadagi yagona davlat.
Bu esa Toshkentga shimol va janubni bog‘lovchi transport markazi hamda turli hududlarni (Markaziy Osiyo, Rossiya, Xitoy, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq) birlashtiradigan siyosiy ko‘prik nomlariga da’vo qilishga imkon beradi.
Qozog‘istondan farqli ravishda O‘zbekistonning geografik joylashuvi unga integratsiya jarayonlari va mintaqaviy diplomatiyada yetakchi bo‘lish imkoniyatlarini oshiradi.
Ikkinchidan, ko’p sonli va yosh aholi. O‘zbekiston aholisi 37 mlndan ortiq: Qozog‘iston aholisidan (20 mln) deyarli 2 baravar, Ozarbayjondan (10 mln) 4 baravar ko’p.
Katta aholi soni a) ichki bozorni kengaytiradi; b) iqtisodiy rivojlanish uchun ko‘proq mehnat resurslarini ta’minlaydi; va nihoyat c) demografik salohiyat uzoq muddatda siyosiy ta’sirni kuchaytirishga yordam beradi.
Shuningdek, O’zbekistonda hozirgi kunda aholi zichligi va chiqib ketishi kabi demografik muammolar yo’q. Til bo’yicha ham jiddiy muammolar mavjud emas - aholimiz asosan o’zbek tilida so’zlashadi.
Uchinchidan,iqtisodiyot va diversifikatsiya. Qozog‘iston va Ozarbayjon iqtisodiyotlari asosan neftga bog‘liq, O‘zbekiston iqtisodiyoti esa ko‘proq diversifikatsiyalashgan bo’lib, qishloq xo‘jaligi, sanoat, tekstil va turizm sohalarini o‘z ichiga oladi.
Ayni vaqtda, O‘zbekiston iqtisodiyoti xomashyo narxlaridagi o‘zgarishlarga ikki qardosh davlatlarga qaraganda kamroq ta’sirchan. Toshkentning iqtisodiy modernizatsiya va liberallashtirishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyalari uni mintaqa miqyosida barqarorroq qiladi.
To’rtinchidan, siyosiy mustaqillik. O’zbekiston an’anaviy ravishda mustaqil tashqi siyosat olib boradi. Bu katta davlatlardan (Rossiya, Xitoy, AQSh) teng masofada turish va ko‘pvektorli diplomatiyaga urg‘u berishda namoyon bo‘ladi.
Qozog‘iston esa ko‘pincha Rossiyaga ko‘proq qaram davlat sifatida qabul qilinadi, ayniqsa, Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi va Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti doirasida.
Ozarbayjon esa Turkiyaning himoyasidagi subyekt ekanligi hech kimga sir emas.
Strategic Focus: Central Asia
Akbar Fayzullazoda, mustaqil tadqiqotchi
Oxirgi vaqtlarda ozarbayjon va qozoq elitasi hamda ekspertlari o’z mamlakatlarini “middle power” maqomini egallaganini iddao qilishmoqda. Xususan, bu maqsadda Ostona kuchli iqtisodi va jahon sahnasidagi o’ziga yarasha joyiga ishora qilsa, Boku esa bu statusga geostrategik joylashuvi va oxirgi mojarolardagi g’alabasi tufayli erishmoqchi.
“Middle power” atamasi global darajada yetakchi bo‘lmagan, ammo o‘z mintaqasida va xalqaro aloqalarda iqtisodiy, siyosiy, madaniy yoki geostrategik ahamiyati bilan muhim rol o‘ynaydigan davlatlarni ifodalaydi.
Bundan tashqari, ikki davlat rahbarlari ham jahondagi muhim siyosiy voqealarga nisbatan (Ukraina, G’arb bilan munosabatlar) o’zining mustahkam pozitsiyasiga ega.
Bu kontekstda bizni bir savol qiziqtirmoqda: O’zbekiston bu mavqega loyiqmi? Fikrimizcha, mamlakatamizni, shubhasiz, “middle power”lar qatoriga kiritsa bo’ladi va bunga bir qator sabablar bor:
Birinchidan, geosiyosiy joylashuv. O‘zbekiston barcha Markaziy Osiyo davlatlarining barchasi (Afg‘oniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston) bilan chegaradosh bo’lgan mintaqadagi yagona davlat.
Bu esa Toshkentga shimol va janubni bog‘lovchi transport markazi hamda turli hududlarni (Markaziy Osiyo, Rossiya, Xitoy, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq) birlashtiradigan siyosiy ko‘prik nomlariga da’vo qilishga imkon beradi.
Qozog‘istondan farqli ravishda O‘zbekistonning geografik joylashuvi unga integratsiya jarayonlari va mintaqaviy diplomatiyada yetakchi bo‘lish imkoniyatlarini oshiradi.
Ikkinchidan, ko’p sonli va yosh aholi. O‘zbekiston aholisi 37 mlndan ortiq: Qozog‘iston aholisidan (20 mln) deyarli 2 baravar, Ozarbayjondan (10 mln) 4 baravar ko’p.
Katta aholi soni a) ichki bozorni kengaytiradi; b) iqtisodiy rivojlanish uchun ko‘proq mehnat resurslarini ta’minlaydi; va nihoyat c) demografik salohiyat uzoq muddatda siyosiy ta’sirni kuchaytirishga yordam beradi.
Shuningdek, O’zbekistonda hozirgi kunda aholi zichligi va chiqib ketishi kabi demografik muammolar yo’q. Til bo’yicha ham jiddiy muammolar mavjud emas - aholimiz asosan o’zbek tilida so’zlashadi.
Uchinchidan,iqtisodiyot va diversifikatsiya. Qozog‘iston va Ozarbayjon iqtisodiyotlari asosan neftga bog‘liq, O‘zbekiston iqtisodiyoti esa ko‘proq diversifikatsiyalashgan bo’lib, qishloq xo‘jaligi, sanoat, tekstil va turizm sohalarini o‘z ichiga oladi.
Ayni vaqtda, O‘zbekiston iqtisodiyoti xomashyo narxlaridagi o‘zgarishlarga ikki qardosh davlatlarga qaraganda kamroq ta’sirchan. Toshkentning iqtisodiy modernizatsiya va liberallashtirishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyalari uni mintaqa miqyosida barqarorroq qiladi.
To’rtinchidan, siyosiy mustaqillik. O’zbekiston an’anaviy ravishda mustaqil tashqi siyosat olib boradi. Bu katta davlatlardan (Rossiya, Xitoy, AQSh) teng masofada turish va ko‘pvektorli diplomatiyaga urg‘u berishda namoyon bo‘ladi.
Qozog‘iston esa ko‘pincha Rossiyaga ko‘proq qaram davlat sifatida qabul qilinadi, ayniqsa, Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi va Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti doirasida.
Ozarbayjon esa Turkiyaning himoyasidagi subyekt ekanligi hech kimga sir emas.
Strategic Focus: Central Asia