Suriya: Asad taʼsirining pasayishi va global oʻyinchilarning ambitsiyalari
Suriya boʻyicha hozirgi vaziyat davlatning yanada parchalanishini va mintaqaviy hamda global oʻyinchilarning faollashuvini namoyon etmoqda. Bashar Asadning nazorat zonasi tez surʼatlar bilan qisqarayotgan bir vaqtda, kurdlar, turkmanlar, muxolifatdagi Ozod Suriya Armiyasi va HTSh kabi radikal guruhlarning taʼsiri tezkorlik bilan oʻsib bormoqda.
Bu oʻzgarishlar Turkiyaning tashqi siyosiy ambitsiyalarini amalga oshirish uchun ideal sharoit yaratmoqda. Kurdlar va salafiy jangarilarga qarshi kurash bahonasida Anqara Suriya shimoliga keng koʻlamli harbiy intervensiyani amalga oshirishi mumkin. Agar bu muvaffaqiyatli boʻlsa, Turkiya nafaqat mintaqadagi pozitsiyalarini mustahkamlaydi, balki “Usmoniylar imperiyasi 2.0.” konsepsiyasini tiklash uchun strategik platforma yaratadi. Bu loyihaning markaziy nuqtasi sifatida Halab qaralmoqda.
Imperiyalar qayta tiklanishi: global trend
Bugungi kunda Suriya dunyodagi “konservativ inqilob” hodisasini aks etmoqda. Turkiya Usmoniylar taʼsirini tiklash loyihasini ilgari surmoqda, Rossiya Yaqin Sharq va Afrikadagi oʻrnini saqlab qolishga harakat qilmoqda, Eron esa Livandan Yamangacha bo’lgan hududlardagi shia kuchlarini birlashtiruvchi “Qarshilik oʻqi”ni kengaytirish uchun kurashmoqda.
Hatto Efiopiya ham “Afrika shoxi” hududida oʻz tarixiy ambitsiyalarini amalga oshirish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Xitoy esa “Bir makon – bir yoʻl” tashabbusi orqali yangi “Moʻgʻullar imperiyasi 2.0.“ni qurmoqda, savdo yoʻllari boʻylab oʻz taʼsirini tarqatmoqda.
AQSh ham Trampning birinchi prezidentlik davrida oʻzining imperiyaviy loyihasini, izolyatsionizm elementlari bilan birga, ilgari surgan. Uning Kanada haqida “51-shtat” degan hazili, aslida, Vashingtonning global taʼsirini kuchaytirishga qaratilgan chuqurroq tendensiyalarning aks-sadosidir.
Turkiya va Isroil: harakatga tayyorgarlik
HTShning faollashuvi va Hama hamda Xoms kabi muhim Suriya shaharlariga hujumlari mojaroning yangi bosqichiga zamin yaratmoqda. Agar HTSh ushbu shaharlarni egallasa, ular toʻgʻridan-toʻgʻri Damashq tomon yoʻl ochadi. Bunday vaziyatda Isroil janubda harbiy operatsiyani boshlash uchun qulay imkoniyatdan foydalanib, demokratik muxolifatni va Ozod Suriya Armiyasini qoʻllab-quvvatlashi mumkin.
Hozircha Turkiya va Isroil faol harakatlardan tiyilib, HTSh va Asad kuchlari bir-birini zaiflashtirishini kutmoqda. Ammo kelajakdagi eskalatsiya muqarrar, ayniqsa HTSh Latakiyani eʼtiborsiz qoldirishda davom etsa (bu yerda Rossiyaning muhim harbiy bazalari joylashgan).
Eron va intervensiya dilemmasi
Suriyadagi taʼsir doiralarining qayta taqsimlanishini toʻxtatishning yagona yoʻli Eronning muntazam armiyasi tomonidan toʻliq intervensiyani amalga oshirishdir. Ammo bu qadam Turkiya bilan toʻgʻridan-toʻgʻri toʻqnashuvga olib keladi va bu holatda, ehtimol, Isroil va AQSh Anqara tomonida boʻladi.
Eron hozircha shia tuzilmalari va Islom inqilobi gvardiyasi korpusi maxsus boʻlinmalarini yuborish bilan cheklanib, toʻliq eskalatsiyadan qochmoqda. Bu fonda “Qarshilik oʻqi”ning parchalanishi faqat vaqt masalasi boʻlib koʻrinmoqda. Agar Livan va “Hizbulloh” Tehrondan ajratilsa, ularning resurslari qisqaradi va Isroil sunniy va nasroniy kuchlarni kuchaytirib, Eron tarafdorlariga qarshi siyosiy muvozanatni tiklay oladi.
Xulosa qilib aytganda, Suriya yirik geosiyosiy ambitsiyalarni amalga oshirish maydoniga aylanmoqda. Asad rejimining parchalanishi, Turkiyaning faollashuvi, Eronning ehtiyotkor pozitsiyasi va Isroilning kutish strategiyasi - bularning barchasi mintaqaning portlash xavfini keskin oshirmoqda. Imperiyaviy loyihalar, xoh u “Usmoniylar imperiyasi 2.0.” boʻlsin, xoh “Qarshilik oʻqi”, mojaro mantigʻini belgilab bermoqda: har bir oʻyinchi Suriya boʻyicha tartibsizlikdan maksimal darajada foyda chiqarishga intilmoqda.
Yaqin Sharqdagi yangi tartib murosalar orqali emas, balki qarama-qarshiliklar orqali shakllanadi, va bu jarayonda magʻlub boʻlganlar dunyoning eng strategik jihatdan muhim mintaqasida oʻz taʼsirini butkul yoʻqotish xavfi ostida qoladi.
Suriya boʻyicha hozirgi vaziyat davlatning yanada parchalanishini va mintaqaviy hamda global oʻyinchilarning faollashuvini namoyon etmoqda. Bashar Asadning nazorat zonasi tez surʼatlar bilan qisqarayotgan bir vaqtda, kurdlar, turkmanlar, muxolifatdagi Ozod Suriya Armiyasi va HTSh kabi radikal guruhlarning taʼsiri tezkorlik bilan oʻsib bormoqda.
Bu oʻzgarishlar Turkiyaning tashqi siyosiy ambitsiyalarini amalga oshirish uchun ideal sharoit yaratmoqda. Kurdlar va salafiy jangarilarga qarshi kurash bahonasida Anqara Suriya shimoliga keng koʻlamli harbiy intervensiyani amalga oshirishi mumkin. Agar bu muvaffaqiyatli boʻlsa, Turkiya nafaqat mintaqadagi pozitsiyalarini mustahkamlaydi, balki “Usmoniylar imperiyasi 2.0.” konsepsiyasini tiklash uchun strategik platforma yaratadi. Bu loyihaning markaziy nuqtasi sifatida Halab qaralmoqda.
Imperiyalar qayta tiklanishi: global trend
Bugungi kunda Suriya dunyodagi “konservativ inqilob” hodisasini aks etmoqda. Turkiya Usmoniylar taʼsirini tiklash loyihasini ilgari surmoqda, Rossiya Yaqin Sharq va Afrikadagi oʻrnini saqlab qolishga harakat qilmoqda, Eron esa Livandan Yamangacha bo’lgan hududlardagi shia kuchlarini birlashtiruvchi “Qarshilik oʻqi”ni kengaytirish uchun kurashmoqda.
Hatto Efiopiya ham “Afrika shoxi” hududida oʻz tarixiy ambitsiyalarini amalga oshirish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Xitoy esa “Bir makon – bir yoʻl” tashabbusi orqali yangi “Moʻgʻullar imperiyasi 2.0.“ni qurmoqda, savdo yoʻllari boʻylab oʻz taʼsirini tarqatmoqda.
AQSh ham Trampning birinchi prezidentlik davrida oʻzining imperiyaviy loyihasini, izolyatsionizm elementlari bilan birga, ilgari surgan. Uning Kanada haqida “51-shtat” degan hazili, aslida, Vashingtonning global taʼsirini kuchaytirishga qaratilgan chuqurroq tendensiyalarning aks-sadosidir.
Turkiya va Isroil: harakatga tayyorgarlik
HTShning faollashuvi va Hama hamda Xoms kabi muhim Suriya shaharlariga hujumlari mojaroning yangi bosqichiga zamin yaratmoqda. Agar HTSh ushbu shaharlarni egallasa, ular toʻgʻridan-toʻgʻri Damashq tomon yoʻl ochadi. Bunday vaziyatda Isroil janubda harbiy operatsiyani boshlash uchun qulay imkoniyatdan foydalanib, demokratik muxolifatni va Ozod Suriya Armiyasini qoʻllab-quvvatlashi mumkin.
Hozircha Turkiya va Isroil faol harakatlardan tiyilib, HTSh va Asad kuchlari bir-birini zaiflashtirishini kutmoqda. Ammo kelajakdagi eskalatsiya muqarrar, ayniqsa HTSh Latakiyani eʼtiborsiz qoldirishda davom etsa (bu yerda Rossiyaning muhim harbiy bazalari joylashgan).
Eron va intervensiya dilemmasi
Suriyadagi taʼsir doiralarining qayta taqsimlanishini toʻxtatishning yagona yoʻli Eronning muntazam armiyasi tomonidan toʻliq intervensiyani amalga oshirishdir. Ammo bu qadam Turkiya bilan toʻgʻridan-toʻgʻri toʻqnashuvga olib keladi va bu holatda, ehtimol, Isroil va AQSh Anqara tomonida boʻladi.
Eron hozircha shia tuzilmalari va Islom inqilobi gvardiyasi korpusi maxsus boʻlinmalarini yuborish bilan cheklanib, toʻliq eskalatsiyadan qochmoqda. Bu fonda “Qarshilik oʻqi”ning parchalanishi faqat vaqt masalasi boʻlib koʻrinmoqda. Agar Livan va “Hizbulloh” Tehrondan ajratilsa, ularning resurslari qisqaradi va Isroil sunniy va nasroniy kuchlarni kuchaytirib, Eron tarafdorlariga qarshi siyosiy muvozanatni tiklay oladi.
Xulosa qilib aytganda, Suriya yirik geosiyosiy ambitsiyalarni amalga oshirish maydoniga aylanmoqda. Asad rejimining parchalanishi, Turkiyaning faollashuvi, Eronning ehtiyotkor pozitsiyasi va Isroilning kutish strategiyasi - bularning barchasi mintaqaning portlash xavfini keskin oshirmoqda. Imperiyaviy loyihalar, xoh u “Usmoniylar imperiyasi 2.0.” boʻlsin, xoh “Qarshilik oʻqi”, mojaro mantigʻini belgilab bermoqda: har bir oʻyinchi Suriya boʻyicha tartibsizlikdan maksimal darajada foyda chiqarishga intilmoqda.
Yaqin Sharqdagi yangi tartib murosalar orqali emas, balki qarama-qarshiliklar orqali shakllanadi, va bu jarayonda magʻlub boʻlganlar dunyoning eng strategik jihatdan muhim mintaqasida oʻz taʼsirini butkul yoʻqotish xavfi ostida qoladi.