Yadroviy tahdid: Rossiya, NATO va global xavfsizlik
Oxirgi kunlardagi Vladimir Putinning Ukrainadagi urushga doir gaplari xalqaro miqyosda keskin munozaralarga sabab bo‘ldi. Yadro qurolini ishlatish tahdidlari, Rossiyaning yadro doktrinasidagi o‘zgarishlar va NATOning javob choralariga tayyorligi global e’tiborda qolmoqda.
2022-yil fevralidan boshlab Rossiya o‘z yadroviy kuchlarining tayyorgarligini oshirib kelmoqda. Putin NATO aralashgan taqdirda yadro qurol ishlatishini aytib, yadro kuchlarni «maxsus jangovar navbatchilik rejimi»ga o‘tkazdi. 2024-yil sentabrida Rossiya o‘z yadroviy doktrinasini rasmiy ravishda yangiladi va yadro qurolini ishlatish chegarasini pasaytirdi. Endilikda uning qo’llanilishi Rossiya yoki Belarusning hududiy yaxlitligiga tahdid mavjud bo‘lgan hollarda, jumladan, ommaviy havo hujumlari, qanotli raketalar yoki dronlar orqali hujum qilinganda ham mumkin.
“Oreshnik” raketasi paydo bo‘lishi yadroviy eskalatsiyani ko‘rsatmoqda. Dneprda ilk bor real tajtibadan o’tkazilgan ushbu raketa yuqori tezlik va murakkab mudofaa xususiyatlariga ega bo‘lib, uning yadroviy jihozlanish ehtimoli o’ta yuqori. Shu bilan birga, Rossiya NATOni «yadroviy shantaj»da ayblab, G‘arbga bosim o‘tkazish strategiyasini kuchaytirmoqda.
Rossiya butunlay yo‘q bo‘lib ketish xavfi ostida NATOga qarshi yadroviy qurol ishlatishi ehtimoli juda past, deydi ekspertlar. Ammo, Ukrainada taktik yadroviy qurol ishlatish ehtimoli jiddiy tashvishga sabab bo‘lmoqda. Rossiyada bunday qurollarning katta zaxirasi mavjud bo‘lib, ular psixologik bosim o‘tkazish maqsadida «namoyish zarbasi» uchun ishlatilishi mumkin.
Sputnik tizimlari orqali kuzatuv NATOga diplomatik yoki preventiv choralarni amalga oshirish imkonini beradi. Shunga qaramay, Rossiyaning yadroviy omborlariga preventiv zarba berish global mojaro xavfini oshiradi. Shu sababli NATO o‘z mudofaa strategiyasiga tayanib, bevosita urushdan qochmoqda.
Ukraina, tarixiy ravishda sobiq Sovet yadroviy arsenali egasi bo‘lsa-da, Budapesht memorandumiga sodiq qolmoqda. Prezident Zelenskiy NATOga qo‘shilish suverenitetni himoya qilishning eng ishonchli yo‘li ekanini qayd etdi va bu o‘z yadro qurolini ishlab chiqishdan ko‘ra afzal ekanligini bildirdi.
Xulosa qilib aytganda, Rossiyaning yadroviy ritorikasi global keskinlikni kuchaytirib, jahon xavfsizligi uchun yangi muammolarni yuzaga keltirmoqda. Yadroviy qurol ishlatish chegarasining pasayishi va yangi texnologiyalar, jumladan, “Oreshnik” kabi qurollar, noto‘g‘ri talqin va qaror qabul qilish xatolarining xavfini oshiradi.
Strategic Focus: Central Asia
Oxirgi kunlardagi Vladimir Putinning Ukrainadagi urushga doir gaplari xalqaro miqyosda keskin munozaralarga sabab bo‘ldi. Yadro qurolini ishlatish tahdidlari, Rossiyaning yadro doktrinasidagi o‘zgarishlar va NATOning javob choralariga tayyorligi global e’tiborda qolmoqda.
2022-yil fevralidan boshlab Rossiya o‘z yadroviy kuchlarining tayyorgarligini oshirib kelmoqda. Putin NATO aralashgan taqdirda yadro qurol ishlatishini aytib, yadro kuchlarni «maxsus jangovar navbatchilik rejimi»ga o‘tkazdi. 2024-yil sentabrida Rossiya o‘z yadroviy doktrinasini rasmiy ravishda yangiladi va yadro qurolini ishlatish chegarasini pasaytirdi. Endilikda uning qo’llanilishi Rossiya yoki Belarusning hududiy yaxlitligiga tahdid mavjud bo‘lgan hollarda, jumladan, ommaviy havo hujumlari, qanotli raketalar yoki dronlar orqali hujum qilinganda ham mumkin.
“Oreshnik” raketasi paydo bo‘lishi yadroviy eskalatsiyani ko‘rsatmoqda. Dneprda ilk bor real tajtibadan o’tkazilgan ushbu raketa yuqori tezlik va murakkab mudofaa xususiyatlariga ega bo‘lib, uning yadroviy jihozlanish ehtimoli o’ta yuqori. Shu bilan birga, Rossiya NATOni «yadroviy shantaj»da ayblab, G‘arbga bosim o‘tkazish strategiyasini kuchaytirmoqda.
Rossiya butunlay yo‘q bo‘lib ketish xavfi ostida NATOga qarshi yadroviy qurol ishlatishi ehtimoli juda past, deydi ekspertlar. Ammo, Ukrainada taktik yadroviy qurol ishlatish ehtimoli jiddiy tashvishga sabab bo‘lmoqda. Rossiyada bunday qurollarning katta zaxirasi mavjud bo‘lib, ular psixologik bosim o‘tkazish maqsadida «namoyish zarbasi» uchun ishlatilishi mumkin.
Sputnik tizimlari orqali kuzatuv NATOga diplomatik yoki preventiv choralarni amalga oshirish imkonini beradi. Shunga qaramay, Rossiyaning yadroviy omborlariga preventiv zarba berish global mojaro xavfini oshiradi. Shu sababli NATO o‘z mudofaa strategiyasiga tayanib, bevosita urushdan qochmoqda.
Ukraina, tarixiy ravishda sobiq Sovet yadroviy arsenali egasi bo‘lsa-da, Budapesht memorandumiga sodiq qolmoqda. Prezident Zelenskiy NATOga qo‘shilish suverenitetni himoya qilishning eng ishonchli yo‘li ekanini qayd etdi va bu o‘z yadro qurolini ishlab chiqishdan ko‘ra afzal ekanligini bildirdi.
Xulosa qilib aytganda, Rossiyaning yadroviy ritorikasi global keskinlikni kuchaytirib, jahon xavfsizligi uchun yangi muammolarni yuzaga keltirmoqda. Yadroviy qurol ishlatish chegarasining pasayishi va yangi texnologiyalar, jumladan, “Oreshnik” kabi qurollar, noto‘g‘ri talqin va qaror qabul qilish xatolarining xavfini oshiradi.
Strategic Focus: Central Asia