“ИСЛОМ ЦИВИЛИЗАЦИЯСИНИНГ “ОЛТИН ДАВРИ” ЯРАТУВЧИЛАР КИМ ЭДИ?
(Америкалик олим эътирофи)
Бағдод халифалигида мужассамлашган араб дунёси илм-фан ва таълимининг олтин давридаги... ўша «араб» олимларининг кўпи (аксарияти бўлмаса агар) аслида Марказий Осиёдан келиб чиққан туркий ёки форсийлардан бўлган. Буни ал-Беруний каби ҳозирги Ўзбекистон сарҳадларида жойлашган Хоразм ўлкасидан келиб чиққан ва шунинг учун «ал-Хоразмий» шарифини қабул қилган математик ва астроном Муҳаммад ибн Муса ал-Хоразмий мисолида кўриш мумкин. Унинг бир қатор кашфиётларидан бири бўлган алгоритмларда унинг - бузилган шаклда бўлса-да - исми акс этган бўлиб, бизнинг «алгебра» атамамиз эса унинг математикадаги кенг эътироф этилган асари сарлавҳасидан олинган. Шунга ўхшаш тарзда, Ғарбда Алфарабиус номи билан танилган ва Аристотель этикасини инновацион таҳлил қилишда Томас Аквинас (русча - Фома Аквинский)дан ташқари барча Ғарб мутафаккирларидан илғорлаб кетган Абу Наср ал-Форобий (тахм. 872-961) араб эмас, балки туркий олим эди.
Аббосийлар халифалиги аслида Марказий Осиёликлар томонидан ташкил этилганлигини ҳисобга олсак, Туронлик даҳоларнинг Бағдодда мисли кўрилмаган муҳим роли табиий бўлиб қолади. Ҳа, халифаларнинг ўзлари Шарқда жойлашиб қолган этник араблардан эди, аммо вақт ўтиши билан араблар «маҳаллий тус олдилар» ҳамда ўзлари вояга етган форсий ва туркий дунёга ғарқ бўлдилар. Халифа Ал-Маъмун милодий 818 йилда тайинланганига қарамай, Марказий Осиёни тарк этишдан бош тортди ва мусулмон дунёсининг ҳозирги Туркманистон ҳудудида жойлашган Марв номли бетакрор воҳа шаҳаридан туриб бошқарди. Кейинчалик Бағдодга кўчар экан, у туркий лашкарлари билан бир қаторда ўзи билан форсий ва туркий маданиятлар таъсирининг “қоришмасидан” ҳосил бўлган Марказий Осиёнинг қадриятларини олиб кетади.
Фредерик Старр, АҚШ Марказий Осиё ва Кавказ институтининг раиси, сиёсатшунос ва тарихчи
Телеграм каналимизни кузатиб боринг ва дўстларга улашинг:
https://t.me/Safoyev_Fikri
(Америкалик олим эътирофи)
Бағдод халифалигида мужассамлашган араб дунёси илм-фан ва таълимининг олтин давридаги... ўша «араб» олимларининг кўпи (аксарияти бўлмаса агар) аслида Марказий Осиёдан келиб чиққан туркий ёки форсийлардан бўлган. Буни ал-Беруний каби ҳозирги Ўзбекистон сарҳадларида жойлашган Хоразм ўлкасидан келиб чиққан ва шунинг учун «ал-Хоразмий» шарифини қабул қилган математик ва астроном Муҳаммад ибн Муса ал-Хоразмий мисолида кўриш мумкин. Унинг бир қатор кашфиётларидан бири бўлган алгоритмларда унинг - бузилган шаклда бўлса-да - исми акс этган бўлиб, бизнинг «алгебра» атамамиз эса унинг математикадаги кенг эътироф этилган асари сарлавҳасидан олинган. Шунга ўхшаш тарзда, Ғарбда Алфарабиус номи билан танилган ва Аристотель этикасини инновацион таҳлил қилишда Томас Аквинас (русча - Фома Аквинский)дан ташқари барча Ғарб мутафаккирларидан илғорлаб кетган Абу Наср ал-Форобий (тахм. 872-961) араб эмас, балки туркий олим эди.
Аббосийлар халифалиги аслида Марказий Осиёликлар томонидан ташкил этилганлигини ҳисобга олсак, Туронлик даҳоларнинг Бағдодда мисли кўрилмаган муҳим роли табиий бўлиб қолади. Ҳа, халифаларнинг ўзлари Шарқда жойлашиб қолган этник араблардан эди, аммо вақт ўтиши билан араблар «маҳаллий тус олдилар» ҳамда ўзлари вояга етган форсий ва туркий дунёга ғарқ бўлдилар. Халифа Ал-Маъмун милодий 818 йилда тайинланганига қарамай, Марказий Осиёни тарк этишдан бош тортди ва мусулмон дунёсининг ҳозирги Туркманистон ҳудудида жойлашган Марв номли бетакрор воҳа шаҳаридан туриб бошқарди. Кейинчалик Бағдодга кўчар экан, у туркий лашкарлари билан бир қаторда ўзи билан форсий ва туркий маданиятлар таъсирининг “қоришмасидан” ҳосил бўлган Марказий Осиёнинг қадриятларини олиб кетади.
Фредерик Старр, АҚШ Марказий Осиё ва Кавказ институтининг раиси, сиёсатшунос ва тарихчи
Телеграм каналимизни кузатиб боринг ва дўстларга улашинг:
https://t.me/Safoyev_Fikri