Abdulla Qahhorning "Dahshat" hikoyasi haqida qisqa metrajli film ishlashibdi Mutolaa loyihasi doirasida. Koʻrib chiqdim, umuman olganda menga yoqdi. Bu borada e'tirozim yoʻq. Hozir men shuni koʻrish asnosida xayolimga kelgan boshqa narsaga eʼtiborni qaratmoqchiman. Hozirgi odamlar oʻsha davr haqida yozilgan asarlarni oʻqishni, ishlangan filmlarni tomosha qilishni juda sevishadi, koʻrib boʻlgach, eh, yomon davrlar boʻlgan-da, odamlarga qiyin boʻlgan, ayniqsa ayollarga.., yaxshiyam oʻsha kezlarda tugʻilib qolmaganmiz, deb qoʻyishadi.

Bir tomondan oʻsha davrga nisbatan qalbda qandaydir talpinish hissi tugʻyon ursa, boshqa tarafdan undan hayiqish, qoʻrqish tuygʻulari, buning ortidan yomonlash kayfiyati zohir boʻladi. Bunday munosabat aslida hozirgi odamzod uchun normal hol, ammo uning ayni damda tinch va behalovat hayot kechirayotgani, qadimgilar yashab oʻtkazgan mashaqqatli hayot oʻrniga endi u sokin va qulay hayotni yashayotgani uning baxtli ekanligini anglatmas ekan. Tan olamizmi, yoʻqmi, juda koʻpchiligimiz oʻsha hayotda yashab koʻrish haqida kamida oʻylab koʻramiz, koʻpi bilan istaymiz ham. Chunki zerikdik. Bir tarafdan tirikchilik dardi va tashvishining koʻrinishlari oʻzgargan boʻlsa ham, bu narsa odamzodni yanada baxtsizlikka mahkum ayladi. Boshqa tomondan, bugungi hayot qulayliklari insonga chindan farogʻat keltirolmadi. Qaytaga uni yanayam saodatsiz qilib qoʻydi.

Umri tinchlikda, osuda va betashvish, toʻkinlikda oʻtayotgan kishi oʻziga muammo va tashvish yaratadi, degan gap bor va bu rost. Bugun biz oʻqiyotgan, kuzatayotgan voqealarning hammasi baxtli insonning baxtsizlik va muammolarning u yoki bu shakllarini hosil qilayotgani belgilaridir. Parij voqeasi deymizmi, Isroil deymizmi, oʻzimizda bittasining oila aʼzolarini soʻyib tashlagan deymizmi, hammasi tinch, ammo juda zerikarli hayot ortidan kelib chiqqan kichik yoki katta musibatlar, koʻngilsizliklar.

Inson gʻayritabiiy yaratiq oʻlaroq doimiy ravishda gʻayritabiiylikka intilib yashaydi. Bu uning fitratida bor. U material mavjudot emas. Garchi u koinotda mavjud turli birikmalarning hosiloti boʻlsa-da, uning tanasiga Ilohiy ruh puflangan va shu tariqa unga jon kirgizilgan. Mana shu haqiqat uning bu moddiy borliqda shunchaki moddiy tarzda yashayolmasligini, urinib koʻrgan taqdirda, muqarrar baxtsizlikka mubtalo boʻlishini koʻrsatadi.

Ma'naviy borliq texnologiyadan ayri jabha. U bilan hamohang rivojlanib, isloh qilinib borilishi kerak, degan qoida yoʻq. Inson qalbi va qoʻli doimiy ziddiyatda boʻlgani kabi, ikkala sohaning ijodlari ham oʻzaro muntazam konfliktda mavjuddir. Shuning uchun ikkala tomonlama ham yaratuvchilikka intilib yashagan afzal. Ming afsuski, oʻtmishdagi ajdodlarimiz oʻz hayotida jonli yashagan, guvoh boʻlgan gʻayritabiiyliklarga texnologiya asrida erisholmaymiz. Elektr chiroqlari osmonni ifloslantirib, tunda mukammal va ulugʻvor samoni aslidek tomosha qilish imkonini boy berganimiz kabi, oʻtmishning bejirim va maftunkor hayot tarzini endi qaytarolmaymiz.

Vaqtning ham qiymati oʻzgardi. Unga nisbatan munosabatlarimiz oʻzgarib ketdi. Shu bois ham belgilangan vaqtlarda bosh qashishga vaqtimiz boʻlmay, nolib yursak-da, boshqa, boʻsh vaqtlarda uni nimaga sarflashni bilmay, halak boʻlamiz. Chunki bizda insoniy-ma'naviy mashgʻulot yoʻq. Chinakam yashashni bilmaymiz. Bizga oʻtmish haqida vahimali, qiziqarli, qoʻrqinchli ertaklar, matal va hikoyalar soʻzlab beradigan kattalar yoʻq. Dostonlarni yoddan biladigan va tun alllamahal boʻlguncha ularni quloqlarga qalblarga yetib boradigan qilib soʻzlab beradigan kishilar yoʻq. Diniy rivoyat va qahramonliklarni jonli va sehrli tarzda tasvirlab beradiganlar yoʻq. Shu bois ham oʻtmishni aks ettirib yashash qobiliyatidan biz mahrummiz.