Jahiliya davri (arabcha: جاهلية – "jaholat davri") – Islomgacha bo‘lgan Arabiston yarim orolidagi davrga berilgan nomdir. Bu davr Muhammad (s.a.v.) payg‘ambarlikni qabul qilishlaridan oldingi davrni anglatadi. Jahiliya davri taxminan 5-6-asrlarda, Islom paydo bo‘lishidan oldingi davrda bo‘lib o‘tgan. Ushbu davr quyidagi asosiy xususiyatlari bilan ajralib turadi:
1. Diniy ahvol
Jahiliya davrida arablar ko‘pchilik hollarda ko‘pxudolik (shirk)ka e'tiqod qilgan. Ular Ka'bada joylashgan turli xudolarga va butlarga sig‘inishgan. Quraysh qabilasi Makka shahrida Ka'bani boshqarar va diniy markaz sifatida nazorat qilardi. Shuningdek, ba'zi odamlar nasroniylik va yahudiylikka ham e'tiqod qilishgan.
2. Ijtimoiy hayot
Bu davrda jamiyatda adolat va tenglik yetishmas edi. Qabila urf-odatlari va qabila loyihalari jamiyatni boshqarardi. Ayollarning ahvoli juda yomon edi: yangi tug‘ilgan qiz bolalarni tiriklayin ko‘mish odati keng tarqalgan edi. Boylar va kambag‘allar o‘rtasida katta ijtimoiy tafovut mavjud edi.
3. Axloq va odatlar
Jahiliya davrida odamlar orasida qabilaviy urushlar keng tarqalgan edi. Spirtli ichimliklar ichish, qimor o‘ynash va boshqa axloqsizliklar odatiy hol edi. Adolat tamoyillari ko‘p hollarda buzilib, kuchlilar zaiflarni ezardi.
4. Madaniyat va til
Jahiliya davrining bir yaxshi tomoni arab tili va she'riyatining rivojlanganligi edi. Shu davrda arab tilidagi go‘zal va mazmunli she’rlar yaratilgan. Makka bozorlarida o‘tkazilgan she’riyat musobaqalari keng mashhur bo‘lgan.
5. Iqtisodiy holat
Makka shahrining geografik joylashuvi savdo-sotiq uchun qulay bo‘lgan. Arablar karvonlar orqali Yaman, Suriya, Hindiston va Vizantiya kabi davlatlar bilan savdo olib borishgan. Lekin iqtisodiy tizim adolatli bo‘lmagan, boylik asosan elita qo‘lida to‘plangan edi.
Jahiliya davrining oxiri
Jahiliya davri Muhammad (s.a.v.)ning payg‘ambarliklariga boshlanishi va Islomning tarqalishi bilan yakunlandi. Islom bu davrning adolatsizliklari va axloqiy buzilishlariga qarshi chiqib, yagona Allohga e'tiqod, tenglik va adolatni targ‘ib qildi. Qur'onning o‘zi bu davrni jaholat davri deb atagan.
Bu davr Islom madaniyati va tarixining muhim qismi bo‘lib, yangi davrga o‘tishning asosiy bosqichi hisoblanadi.
1. Diniy ahvol
Jahiliya davrida arablar ko‘pchilik hollarda ko‘pxudolik (shirk)ka e'tiqod qilgan. Ular Ka'bada joylashgan turli xudolarga va butlarga sig‘inishgan. Quraysh qabilasi Makka shahrida Ka'bani boshqarar va diniy markaz sifatida nazorat qilardi. Shuningdek, ba'zi odamlar nasroniylik va yahudiylikka ham e'tiqod qilishgan.
2. Ijtimoiy hayot
Bu davrda jamiyatda adolat va tenglik yetishmas edi. Qabila urf-odatlari va qabila loyihalari jamiyatni boshqarardi. Ayollarning ahvoli juda yomon edi: yangi tug‘ilgan qiz bolalarni tiriklayin ko‘mish odati keng tarqalgan edi. Boylar va kambag‘allar o‘rtasida katta ijtimoiy tafovut mavjud edi.
3. Axloq va odatlar
Jahiliya davrida odamlar orasida qabilaviy urushlar keng tarqalgan edi. Spirtli ichimliklar ichish, qimor o‘ynash va boshqa axloqsizliklar odatiy hol edi. Adolat tamoyillari ko‘p hollarda buzilib, kuchlilar zaiflarni ezardi.
4. Madaniyat va til
Jahiliya davrining bir yaxshi tomoni arab tili va she'riyatining rivojlanganligi edi. Shu davrda arab tilidagi go‘zal va mazmunli she’rlar yaratilgan. Makka bozorlarida o‘tkazilgan she’riyat musobaqalari keng mashhur bo‘lgan.
5. Iqtisodiy holat
Makka shahrining geografik joylashuvi savdo-sotiq uchun qulay bo‘lgan. Arablar karvonlar orqali Yaman, Suriya, Hindiston va Vizantiya kabi davlatlar bilan savdo olib borishgan. Lekin iqtisodiy tizim adolatli bo‘lmagan, boylik asosan elita qo‘lida to‘plangan edi.
Jahiliya davrining oxiri
Jahiliya davri Muhammad (s.a.v.)ning payg‘ambarliklariga boshlanishi va Islomning tarqalishi bilan yakunlandi. Islom bu davrning adolatsizliklari va axloqiy buzilishlariga qarshi chiqib, yagona Allohga e'tiqod, tenglik va adolatni targ‘ib qildi. Qur'onning o‘zi bu davrni jaholat davri deb atagan.
Bu davr Islom madaniyati va tarixining muhim qismi bo‘lib, yangi davrga o‘tishning asosiy bosqichi hisoblanadi.