Mikrofon ko‘targan ayol

Йўқотилган ва зарарланганлар учун тўлаш

COP29 нинг Бокудаги анжуманига бу йил қудратли давлатларнинг ҳамма раҳбарлари ҳам келмади. Охирги вақтларда иқлимчиларга қарши антииқлимчилар ҳам кўпайяпти. Яъни Ер сайёрасининг экотизимидаги муаммолар — бу табиий жараён, у ҳеч қандай антропоген омилларга боғлиқ эмаслигини исботлашга уринишади. Ўзим бунда абсолют ҳақиқат икки томонда ҳам эмас, деб тушунаман ва кўпроқ табиатнинг тез суръатда эврилишларига инсоният аралашуви ҳам сабаб деб ўйлайман.

Гегемон давлат сиёсатчиларига антииқлимчи қарашлар ёқиши аниқ, чунки бу ерда пул масаласи бор, нега бекордан бекорга бошқа давлатларга донат қилаверишим керак дейди улар.

Шундай бўлсаям, COP29 конференцияси иқлим молиясини кўп муҳокама қилди. Бу сафар “Йўқотилган ва Зарарларга Жавоб Фонди”га Германия 100 миллион доллар, Франция: 50 миллион доллар, Канада 30 миллион доллар, Япония 20 миллион доллар, Нидерландия 15 миллион доллар, Швеция 10 миллион доллар, Дания ва Норвегия 5 миллион доллардан ва ҳк жами ҳисобда 240 млн доллар миқдорида маблағ ажратилган. Бу маблағлар иқлим ўзгариши таъсиридан жабр кўрган ривожланаётган давлатларга ёрдам беришга йўналтирилади.

Ҳива ҳовлиси қиёфасидаги Ўзбекистоннинг миллий павильонига келиб кетувчилар билан гаплашиб ичимдаги саволларни босаман. Бу анжуманни мен кўриб турган фойдаси бор: у одамларни бир-бирига боғлайди. Мен ўзим қанча одам билан танишиб улгурдим, янги фикрлар эшитдим, 15 дан ортиқ интервью олганим— маҳаллий ва хорижий қарор қабул қилувчилар ҳам шундай деяпти: олимлар, фаоллар, ОАВ мулоқоти орқали локал ва глобал сиёсат қарорлари ўзгаради, ғоя ва технология алмашинуви юз беради.

Китга қайтиб
Айтганчи, хушхабар ҳам бор. Бугун отелга келганимдан кейин қирғоққача келган кит мавзусини фактчекинг қилиб кўрдим. Аслида бу кит тирик китмас, инсталляция экан. 16 метр узунликдаги гиперреалистик кашалот фожиаси орқали COP29 саммити доирасида денгиз муҳитини ва сув ҳавзаларини ҳимоя қилишга қаратилган муҳим экологик хабарни етказишига умид қилинган. Ўша ерда Норвегиядаги кит овлаш, Фарер оролларидаги дельфинлар овлаш ҳамда ҳар йили 100 миллиондан ортиқ акула қалқон қанотларининг кесилиши каби масалаларга бағишланган мулоқотлар ўтказилибди. Ҳа, энг камида одамлар бундай анжуманлар орқали дунё экологик мундарижасидан кўпроқ бохабар бўлишади, эҳтимол хулоса ҳам қилишади. Шу охиргиси энг муҳими. Чунки, бизда бошқа сайёра йўқ. Эҳтимол ҳозирча.

Бокуда дунё ташвишларидан уйқуси ўчиб кетган Қурбонова.

Шамоллар ва оловлар шаҳри Бокуга келиб қолган кит ва 70 минг одам ҳақида таассуротларим

3 кундан бери Бокудаман. Бу ерга Ўзбекистон делегацияси таркибида COP29-БМТнинг Иқлим ўзгариши бўйича саммитини ёритгани келганман.

Кеча нонуштада ҳамкасбим Оҳун бир видео кўрсатди. “Қаранг, биз турган меҳмонхонадан 3 км узоқда Каспий қирғоғига 20 тонналик кит келиб ўзини отибди, ўлиб ётибди. Ўзи Каспийда бунақа кит умуман бўлмаскан. Агар съемка қилсангиз, кутилмаган хабар бўларди”. “Китга вақт қаерда, ишимиз роса кўпку” дедим ачиниб ва ишонқирамай. Сўнг Озарбайжон тармоқларида вирус бўлиб тарқалган, бир киши ишонч билан гапириб бераётган ўлик кит видеосини кўрдим, ҳайратда қолдим.

Ҳамкасбларимга бундай ҳодиса ҳақида Чингиз Айтматовнинг “Кассандра тамғаси” асарида ўқиганимни гапириб бердим. Асарда айтилишича, кит ва дельфинларнинг қирғоққа ўзини отиб, жонига суиқасд қилиши охирги асрда кўп кузатиляпти, бунга денгиз остида ўтказиладиган ҳарбий-техник синовлар, сувдаги шовқиндан зарарланиш сабаб деган гипотеза бор.

Шунча одам бу ерда нима қиляпти ўзи?
Кун бўйи кит ҳақида ўйлашга вақт бўлмади очиғи. БМТ ҳар йили ўтказадиган, аудиторияси ва географияси бўйича иккинчи ўринда турадиган COP29 жаҳон етакчилари саммитининг асосий йиғилиши бугун бўлди. Душанба куни 25 минг қадам, сешанба 18 минг қадам юрганимдан тушунаверинг, жараён қандай бўлганини:)

Бутун дунё Бокуга келган, еру кўк, ўнгда ҳам, чапда ҳам одам. Турли ирқ, турли дин вакиллари, икки юз хил миллат, ўн минглаб хилма хил қиёфа. Бунақанги ранг-баранг одамзотни аввал қачон кўрганман, эслолмадим. Боя брифингда айтишларича, саммитнинг ялпи мажлисида 80 дан ортиқ президентлар ва бош вазирлар, халқаро ташкилотлар раҳбарлари иштирок этди. 198 та давлатдан 67 мингга яқин иштирокчи рўйхатдан ўтган, 4 мингга яқин киши анжуманни онлайн кузатяпти.

Нега бунча ажиотаж, бунча одам нимани гаплашмоқчи ва нимани қандай ҳал қилмоқчи, улар бир биридан нима истайди деб ўзимга ўзим савол бераман. Равшанки, сайёранинг экологик муаммолари кўп ва бу муаммолар миллий чегараларни тан олмайди. Бу ерда табиатшунослар тили билан айтганда “капалак эффекти” ишлайди. Яъни, дунёнинг бир томонида кичик бир капалак қанот қоқса, шу тўлқин дунёнинг нариги томонида узоқ ўлкада довул келтириб чиқариши мумкин.

Соддароқ тушунтирсам, масалан яқин ўтмишда пахтани деб Аму ва Сир чўлларга ҳайдалди, Орол бассейнига етарли сув бормади, сўнг Орол ўрнида дунёдаги энг ёш саҳро —Оролқум пайдо бўлди. Оролқум устида кўтарилган шамол тузли чангни Антарктидагача етказиб олиб борди. Амазонка ёки Австралиядаги ёнғин, Сахаранинг кенгайиши, Хитой ёки Ҳиндистоннинг смогли кунлари – булар ҳаммаси занжир реакциясини ишга туширади ва биз бу муаммоларни ҳис қилмаймиз деб бўлмайди.

1-1

Бу сафарги АҚШ президенти сайлови натижаси ғирт омадга боғлиқ сайлов деяпти баъзи экспертлар.

Биринчи марта менда ҳеч қайси номзодга ёнбосиш йўқ, на Камала Ҳаррисга, Доналд Трампга нисбатан симпатия йўқ. Менинг фикрим ҳеч нарсани ҳал қилмайдикуя (давлатим бошқа, фуқаролик бошқа), лекин бутун дунё ўзини бу сайлов натижаларига дахлдор деб билгани ва қизғин муҳокама қилгани учун бирнималар қоралаб қўйгим келди.
Иккала номзоднинг тарихдаги ўрни ва сиёсий дастурини ЧатжиПиТи билан ҳамкорликда таққослаб чиқдим.

Камала Ҳаррис:
- Биринчи аёл, қора танли ва Жанубий Осиёлик вице-президент. Ҳаррис 2020-йилги сайловларда ғалаба қозониб, АҚШ тарихида биринчи марта аёл ва ранг-баранг ирққа мансуб шахс сифатида вице-президент лавозимига сайланди.
- Сенатор сифатида Ҳаррис полиция ва адлия тизимида ислоҳотлар олиб боришга катта ҳисса қўшган. У ижтимоий адолат масалаларига катта эътибор қаратиб, ирқий тенглик ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича фаолият юритди.
- Ҳаррис вице-президент сифатида иқлим ўзгаришига қарши курашда фаол иштирок этиб, яшил энергетикани ривожлантириш ва иқлим адолатини тарғиб қилишда етакчи.

Доналд Трамп:
- Трампнинг президентлик даврида АҚШ иқтисодиёти бир муддат кучли ўсишни бошдан кечирди. У солиқларни камайтириш ва тартибга солишларни қисқартириш орқали иқтисодиётни рағбатлантиришга ҳаракат қилди.
- Трампнинг ташқи сиёсати “Америка биринчи” тамойилига асосланган, халқаро ташкилотлар ва иттифоқлар билан муносабатларни қайта ўзгартирди. У савдо келишувларини музокара қилди ва протекционистик сиёсат юритди.
- Трамп АҚШ тарихида икки марта импичмент жараёнига дуч келган биринчи президент бўлди. Ҳар икки жараён ҳам катта сиёсий ва ижтимоий баҳс-мунозараларга сабаб бўлди.

Номзодларнинг сиёсий дастуридаги фарқлар жуда кескин.

Иқтисодиёт:
- Камала Ҳаррис: Ўрта синф ва кам даромадли оилаларни қўллаб-қувватлашга қаратилган иқтисодий сиёсатни илгари суради. У солиқларни бойлар ва йирик корпорациялар учун оширишни, соғлиқни сақлаш ва таълим соҳаларига инвестицияларни кўпайтиришни режалаштиряпти.
- Доналд Трамп: Солиқларни камайтириш ва тартибга солишларни қисқартириш орқали иқтисодий ўсишни рағбатлантирмоқчи. У савдо сиёсатида протекционистик (миллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш) ёндашувни қўллаб-қувватлаб, Америка саноатини ҳимоя қилишга интилади.

Ижтимоий сиёсат:
- Камала Ҳаррис: Аёллар ҳуқуқлари, LBGTQ+ ҳуқуқлари ва ирқий тенгликни тарғиб қилади. У қурол назорати бўйича қатъий чораларни қўллаб-қувватлайди ва иқлим ўзгаришига қарши курашда фаол иштирок этади.
- Доналд Трамп: Анъанавий оилавий қадриятларни ҳимоя қилади ва иммиграция сиёсатини қатъийлаштириш тарафдори. У қурол ҳуқуқларини ҳимоя қилади ва иқлим ўзгариши бўйича халқаро келишувлардан чиқишни қўллаб-қувватлаган.

Ташқи сиёсат:
- Камала Ҳаррис: Халқаро иттифоқларни мустаҳкамлаш ва дипломатияни кучайтиришга интилади. У инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва глобал иқлим ўзгаришига қарши курашда етакчилик қилишни мақсад қилади.
- Доналд Трамп: “Америка биринчи” сиёсатини давом эттириб, халқаро ташкилотлар ва иттифоқлар билан муносабатларни қайта кўриб чиқишни мақсад қилади. У савдо келишувларини қайта музокара қилиш ва ҳарбий харажатларни камайтиришни қўллаб-қувватлайди.

Ютуқлар ва камчиликлар:
- Камала Ҳаррис: Вице-президент сифатида иқлим ўзгариши ва ижтимоий адолат масалаларида фаол иштирок этган. Бироқ, баъзи танқидчилар унинг прокурорлик фаолиятидаги баъзи қарорларини танқид қилишган.
- Доналд Трамп: Президентлик даврида солиқ ислоҳотлари ва иқтисодий ўсиш бўйича ютуқларга эришган. Аммо, унинг сиёсий услуби ва баъзи қарорлари кўплаб баҳс-мунозараларга сабаб бўлган.

Ҳаррисни машҳурлардан Барак Обама, Эминем, Тейлор Свифт, Леонардо Ди Каприо, Бейонсе қўллаб-қувватлаяпти.
Трамп партиясини эса Илон Маск, Канье Уэст, Кид Рок, Розанна Барр қўлламоқда.

Сизнингча, ким ютиши мумкин?

— Ўпкам тўлиб йиғлабман, медаль олганизни ўқиб. Роса боргим келди Тошкентга кўргани.
— Ўйнаб-кулиб, соғ бўп юрсез, ўша ҳақиқий медаль. Келинг, ювамиз.

— Азизахон, ман севгига ишонмайман. Битта севган манмидим.
— Севги борлигига ишонганиз учунам хапасизде.
— Ҳа, тўғри айтас.

— Сиз ман ҳақимда китоб бошланг. Зўр бўлади, ҳамма ўқийди, ман бир бошдан гапириб бераман. Гапиришим шартмас, ўзиз ҳаммасини кўряпсизку.
— Ооо, ҳамма қариндошларни исм-фамилияси билан ёзвурайми?
— Сал-пал ўзгартирасизда. М дан бошланса бўлди геройизни номи.
— Бўпти, сал сувлар оқсин, кейин ёзаман. М исмли аёл ҳақида китоб дейманми отини. Қизил гиламлардан юриб кесез-а китобизни тақдимот қилсам? Кейин интервьюлар бериб юрасизми))
— Ўргатасда нима дейишни.

— Палатамдаги оғир экан. Оғзига ўғиллари сув томизиб турибди, сўлаги ажралмаяпти, тинимсиз артишяпти. Уни кўриб шукр қилиб ўтирибман.

— Яхшиям сизлар борсизлар.
— Маъмурапа сиз ўзиз яхшисиз, шуничун олам яхши. Биттаям гуноҳиз қолмагандира, озмунча дард ўтказдизми.

— Маъмурапа, шу постни ёзувдим. Қўйвормоқчиман.
— Ўқиб чиқдим. Қўймай қўяқолинг. Инсоф берар.

— Қобилжон кичкиналигида келин бўп келганман. Нима иш буюрсам, югуриб қилиб келарди. Кулиб турарди. Маҳаллани пахани эди. Энг яхши Қурбонов сизга насиб қилган Азизахон.

— Маъмурапа, қўрқвоссизми?
— Йўқ, нега қўрқаман. Ҳамма бир кун ўлади-да… Худо берганича яшайсизда…
Лекин кимни ўлгиси келади. Қанча орзу-ҳавасим бор эди-я…


— Маъмурапа, таслим бўлманг. Яна келамиз. Или ўзиз борасиз 15 кунда Тошкентга, дўхтирга.
— Хўп. Рози бўлинг.

Мен сўролмадим розилик ўша куни…
Тилим бормади. Қўлимдан келмади, Маъмурапа…Етиб боролмадим, Маъмурапа… Китобимизга ном топиб бермадиз ҳали…

Мен билган энг яхши аёл, қиёматли опам, овсиним Маъмурапам гулдек 46 ёшида чин дунёга кетди. Фариштадек пок кетди бу оғриқлардан, 5 йил саратон билан курашди, гоҳ ғолиб бўлди, гоҳ ютқазди. Мени улғайтирган, мени шукрга ўргатган, бир умрлик кучли қилган опам энди йўқ.

Юрагимда улкан PAIN қолди.

Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун.

Маккада ҳам Ўзбекистон Парламент сайлови бўлиб ўтмоқда

Барчага маълум, бугун 27 октябрь куни Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва маҳаллий кенгашлар депутатлиги сайлови бошланган.

Маккада ҳам ватан равнақига бефарқ бўлмаган ватандошларимиз сайловда иштирок этишмоқда.

Маълумотларга кўра, Тошкент вақти билан 8:00да Макка шахридаги 39-сайлов участкаси очилган. Соат 9 га қадар 50та овоз берилган.

Сиз-чи сайловда қатнашяпсизми?

#sаylоv24
@qurbonova_a