To‘g‘ri yozamiz — mutaxassis blogi (lotin)

Qo‘rqinchli xatomi?

Bunaqa holatlar unchalik ham katta xato hisoblanmaydi, chunki unga savodsizlik tufayli emas, shunchaki terishda shoshqaloqlik va e’tiborsizlik tufayli yo‘l qo‘yilgan.

Matn bilan ishlovchi mutaxassis sifatida ayta olaman: har qanday kuchli muharrir/musahhih ham ba’zida xatolarni o‘tkazib yuborishi, kerakli joylarni ko‘zi ilg‘amay qolishi mumkin. Chunki u inson — toliqadi, diqqati tarqaydi, ko‘zi xiralashadi.

Umuman, inson omili bor joyda kamchilik boʻladi. Shuning uchun hech toliqmaydigan, birorta harfni eʼtibordan chetda qoldirmaydigan texnologiya imkoniyatlaridan ham foydalanib turish kerak. Masalan, Tahrirchi'dan.

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

So‘zning zavoli haqida ikki og‘iz so‘z...

Tilning milliy tabiatini his etmagan odam nimani tarjima qilmasin, asliyat tili jodusiga berilib, “asliga to‘g‘ri” qilib ag‘darib ketaveradi.

Ruscha “принимать” — eng ko‘p qo‘llanadigan, ammo hamisha xato o‘giriladigan so‘zlardan biri. Ha, uning ilk ma’nosi — “qabul qilmoq”dir. Ammo istalgan o‘rinda emas-da.

“Mы приняли решение” degan kalima o‘zbek tilida “Biz shunday qarorga keldik” bo‘ladi, “Biz shunday qaror qabul qildik” emas. Axir qarorni kimdan qabul qilib olamiz? Shu tariqa “Парламент принял закон”ni tili buzilmagan o‘zbek “Parlament qonun chiqardi” deydi, “Указ, принятый Президентом” jumlasi “Prezident chiqargan farmon” bo‘ladi. Chunki davlat rahbari farmonni birovdan qabul qilib olmaydi, aks holda, farmon bergan emas, bajarish uchun qabul qilgan bo‘lib qoladi.

Manba: Tarjima va til, Zuhriddin ISOMIDDINOV
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

🟡 Yil sarhisobi (2024)

“Hechdan ko‘ra kech” deganlaridek, o‘tgan yil sarhisobini qilib qo‘ysak. 2024 yilda (o‘zim va kichik jamoam) erishganlarimiz men o‘ylaganchalik katta bo‘lmadi, ammo yutuqlarni umuman yo‘q ham deb bo‘lmaydi. Ba’zilarini sanab o‘tsak:

▪️ «To‘g‘ri kopirayting» mualliflik kursim o‘quvchilari soni 400 ga yetdi.
▪️ Saber Publisher tahririyati bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ydim.
▪️ 4 ta agentlik bilan hamkorlikni davom ettirdim, bular: Minim Design, McCann Tashkent, Wunder Digital (Samsung), Web Promotion.
▪️ Oyina platformasi uchun intervyu berdim.
▪️ O‘zim istagan BYD E2 elektromobilini oldim.
▪️ Ekran diagonali naq 12.4 dyuym bo‘lgan kuchli planshet oldim.
▪️ Yoshlar ishlari agentligining 1000kitob loyihasi doirasida Styuart Rasselning “Insonga mos sun’iy intellekt” kitobiga muharrirlik/musahhihlik qildim.
▪️ Otabek Mahkamovning “Yuksaklik sari tasodif bo‘lmagan 100 ta uchrashuv” nomli kitobi qayta nashr etildi, u uchun qayta tahrir/tashih qilindi.
▪️ @xatolik_bot konvertatsiya botimizni takomillashtirish ustida ishladik, tez orada yangi talqinda ishga tushadi.
▪️ Gʻiyosiddin Yusuf va Nadiya Ramazon muallifligidagi “Solihalar gulshani” kitobiga musahhih bo‘lish nasib etdi.
▪️ oncogid.uz saytini o‘zbek tiliga o‘girdik.
▪️ Yana tibbiyot, tadbirkorlik, qurilish, marketing, publisistika va boshqa yo‘nalishlaridagi bir qancha loyihalar uchun kopirayting, tarjima, tahrir va tashih xizmatlarini ko‘rsatdik.

2024 yilda siz qanday yutuqlarga erishdingiz?

'https://t.me/xatoliklar/2502?comment=168129' rel='nofollow'>Savol: yoqqanda yoki yog‘ganda?

Bu savolga javob matn qaysi alifboda yozilishiga qarab turlicha bo‘ladi. Biz hanuz ikki alifbodan birdek foydalanayotgan davlat bo‘lib qolayotgan ekanmiz, har ikkisining qoidalarini bilib qo‘yganimiz o‘rinli bo‘ladi.

— Kirill alifbosida
O‘zagi ғ harfi bilan tugaydigan so‘zlarga -га, -ган, -ганча, -гунча, -гани kabi qo‘shimchalar qo‘shilsa, talaffuzda ham, yozuvda ham tovush almashishi (қ + қа) kuzatiladi:
Тоғ + га = тоққа
Ёғ + ган = ёққан
Оғ + гунча = оққунча

— Lotin alifbosida
O‘zagi g‘ harfi bilan tugaydigan so‘zlarga -ga, -gan, -gancha, -guncha, -gani kabi qo‘shimchalar qo‘shilsa, faqatgina nutqda tovush almashishi kuzatiladi (q + qa), yozuvda esa aslicha qolaveradi (g‘ + ga):
Tog‘ + ga = tog‘ga
Yog‘ + gan = yog‘gan
Og‘ + guncha = og‘guncha

— Talaffuzda
Aslida, talaffuzda ham tovushlar o‘zgaradi: boshi oqqan tomonga ketdi, qor yoqqanda boqqa boramiz.

Ammo so‘nggi paytlarda aslicha aytish ham urfga kiryapti. Balki, bir necha yillar o‘tib, so‘zlashuvdagi holat ta’sirida yozilganidek aytilishi (bog‘ga, yog‘ganda...) me’yorga aylanib qolar.

—

Demak, yozuvda:
Қор ёғганда ❌
Қор ёққанда ✅

Qor yoqqanda ❌
Qor yog‘ganda ✅

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Yeng shimarib

“Astoydil, jon-jahdi bilan” ma’nosini bildiradi. Bu iboraning yuzaga kelishi xalqimizning kiyinish madaniyati bilan bog‘liq.

Ma’lumki, avval yengi kalta kiyim kiyish urf bo‘lmagan, ayniqsa, o‘zbek ayollari kiyimlarining yengi, shar’iy qoidalarga ko‘ra, qo‘l barmoqlari boshlanadigan joygacha bo‘lgan. Shu sababli biror yumush bajarishdan oldin kir bo‘lmasligi, xalaqit qilmasligi uchun kiyim yengi shimarib olingan.

Masalan, “Nusratilla pochcha yeng shimarib, oshga qo‘l uzatdi” (Murod Mansur, Judolik diyori), “Asqaralining kelini yeng shimarib tappi yopardi” (Tohir Malik, Devona) gaplarida qahramonlar, haqiqatan, kiyim yengini shimarib ishga kirishgan. Ammo keyinchalik kiyimlar yengi qisqargach, yengil-yelpi ishlarni bajarish uchun, deylik, ko‘ylak yengini shimarish shart bo‘lmay qolgan.

Natijada yeng shimarib birikmasi ko‘chma ma’noda qo‘llanishni boshlagan va shu ko‘chma ma’nosi bilan birga iboralashgan.

Masalan: “Bugun, shanba kuni, ertalabdan tahririyatga kelib, yeng shimarib ishlab o‘tirsam, qo‘ng‘iroq bo‘lib qoldi”. (A.Meliboyev, Qirq beshinchi bekat) jumlasida biron-bir yumushni “astoydil, jon-jahdi bilan” qilmoq ma’nosida kelgan.

Yorqinjon Odilov
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

«Unday emas, bunday bo‘ladi. Sizlar adashyapsizlar!»

Ijtimoiy psixologiyada Danning-Kryuger effekti degan tushuncha bor. Bu nima degani?

— Biror sohada yetarlicha malakaga ega bo‘lmagan odamda o‘ziga bo‘lgan ishonch juda yuqori bo‘lishini kuzatganmisiz? Bunaqa odam o‘zini professional, tajribali mutaxassis deb hisoblaydi. Qobiliyatlarini yuksak baholagani bois qilayotgan xatolarini ko‘ra olmaydi, boshqalarning gaplarini inkor qiladi.

— O‘z ishining haqiqiy ustasi bo‘la turib, qobiliyatlarini yetarlicha baholamaydigan, ishonchsizlikdan aziyat chekadigan odamlarni ham uchratgan bo‘lsangiz kerak.

Mana shu hodisa Danning-Kryuger effekti deyiladi. Soddaroq tushuntirsak, bilimi oz bo‘lgan odam o‘ziga katta baho beradi, bilimi yuz chandon ko‘p odam esa o‘zini yerga uradi.

Qiziq jihati, bilimsizning o‘ziga bo‘lgan ishonchi manmanlikdan emas, ko‘proq bilimsizligini bilmasligi tufayli bo‘ladi. Bilimli odamning o‘zini yerga urishi esa kamtarlikdan emas, shunchaki o‘ziga to‘g‘ri baho bera olmasligidan bo‘ladi.

Danning-Kryuger effekti degan tushuncha yaqindagina — 1999 yilda ilgari surilgan bo‘lsa-da, bu haqda odamlar ming yillar avval ham fikr yuritgan. Keling, Suqrotning bir gapini eslaymiz:
— Men hech narsani bilmasligimni bilaman, ammo boshqalar shuni ham bilmaydi!

Bu yerda "hech narsani bilmaslik" deb majoziy ma’noda aytilgan. Ushbu iqtibosdan bir nechta xulosalar olish mumkin:
— bilimsizlik o‘z-o‘zidan ayb emas, chunki inson bilib tug‘ilmaydi, hayoti davomida bilib boradi;
— bilimsizligini bilmaslik va tan olmaslik — ayb;
— bilmasligini bilish odamni boshqalardan ustun qiladi.
_____

Nima qilish kerak?

Birinchi toifadagi odamda o‘ziga bo‘lgan ishonch shu qadar yuqoriki, hatto xatolarini ham yutuqdek qabul qiladi.

Agar siz shunday odamga yo‘liqsangiz, u bilan ortiqcha bahslashmang, foydasi yo‘q. Yagona yechim — u qaysi sohada o‘zini mutaxassis deb bilsa, uni o‘sha sohaning haqiqiy mutaxassislari davrasiga tushirib qo‘yish. Haqiqiy mutaxassislar qanday bo‘lishi kerakligini u o‘z ko‘zlari bilan ko‘rsagina uning shira bosgan ko‘zlari ochiladi, oyog‘i qaytib yerga tegadi, o‘ziga bo‘lgan ortiqcha ishonchi me’yorga keladi.

Agar ikkinchi toifadagi insonga yo‘liqsangiz, shunchaki unga:
— u bilgan narsalarni hamma ham bilavermasligini,
— u qilgan ishni hamma ham qila olmasligini,
— u oson deb o‘ylagan narsalar oddiy odamlar uchun oson emasligini tushuntirish kerak.

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Muallifdan

Kecha o‘zbek tili kuni edi, ammo kanalga hech narsa joylamadim. Vaqtim yoki kontent yo‘qligi uchun emas, shunchaki boshqalarni tomosha qilgim keldi.

Davlat idoralaridan tortib ko‘cha b/vlogerlarigacha — hamma o‘zbek tili haqida qayg‘urishini bildirdi. Ammo deyarli hech biri amalda buni ko‘rsatib berolmadi. Tabiiyki, bugun til masalasi esdan chiqarildi.

Til haqida faqat bir kun gapirilmaydi. Shuning uchun men shunchaki sukut saqladim.

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin