Имом Бухорийнинг шогирдлари (давоми)
Имом Бухорийдан таълим олган ва ундан ҳадис ривоят қилган талабалар ва муҳаддислар жуда кўп бўлган. Абу Али Солеҳ ибн Муҳаммад Жазра шундай дейди: «Имом Бухорий Бағдодда ўтириб дарс берганида мен ундан ҳадислар ёзиб олардим. Унинг мажлисида 20 мингдан ортиқ одам тўпланарди.» Шунга ўхшаш, Муҳаммад ибн Юсуф ал-Фарбарий, Имом Бухорийнинг машҳур шогирдларидан бири, шундай деган: «Саҳиҳ ҳадислар тўпламини мен билан бирга 70 мингдан ортиқ одам эшитган.» Унинг яна айтишича, тўпламни эшитганларнинг сони 90 мингдан ошади.
Имом Бухорийнинг ҳадис илмидаги шуҳрати ортгани ва илмий ишончлилиги билан кенг танилганидан кейин, кўплаб талабалар унинг атрофига тўпланиб, ундан ҳадис эшитганлар. Муҳаммад ибн Абу Ҳотам ал-Бухорийнинг қўлёзмасига кўра: «Ёшлигида ундан ҳадис ёзиш учун одамлар унинг ортидан эргашар, йўл ўртасида уни тўхтатиб ўтиргизишар ва у ерда минглаб одамлар ҳадис ёзарди. У ёш бўлгани учун унинг юзида ҳали соқол чиқмаган эди.» Юсуф ибн Мусо ал-Марвазий шундай дейди: «Басра масжидида бир овоз эшитдим: “Эй илм аҳли, Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий келди!” Барча уни излаб чиқди ва мен ҳам улар билан бирга бордим. Устун ортида намоз ўқиётган бир ёш йигитни кўрдим. Намозни тугатгач, одамлар уни ўраб олди ва дарс беришни сўрашди. У рози бўлди ва эртасига минглаб одамлар йиғилганида дарс берди.»
Имом Бухорийдан фақат шогирдлари эмас, балки устозлари ҳам фойда кўрган. У шундай деган: «Мен бирон-бир устозимга борганимда, уларнинг мендан фойда олиши менинг улардан олган фойдамдан кўпроқ бўларди.» Унинг илмий маҳоратини устозлари ҳам тан олганлар. Бухорийнинг сўзларига кўра: «Мен ҳаж учун Маккага 18 ёшимда келганимда, Ҳумайдий билан бошқа бир киши орасида ҳадис бўйича баҳс бўлаётганини кўрдим. Улар мени кўриб: “Бизнинг ўртамизда ҳукм чиқарадиган йигит келди” дейишди. Шунда мен уларнинг баҳсини тинглаб, Ҳумайдийнинг фойдасига ҳукм чиқариб бергандим.»
Абу Бакр ал-Аъюн шундай ҳикоя қилади: «Биз Муҳаммад ибн Юсуф ал-Фирёбийнинг эшиги олдида Бухорийдан ҳадис ёзардик. Унинг юзида биронта ҳам соқол йўқ эди. “Неча ёшдасан?” деб сўрадик. У: “17 ёшдаман,” деб жавоб берди.»
Имом Бухорийдан ҳадис ривоят қилган машҳур олимлар:
1. Устозлари: Абдуллоҳ ал-Муснадий, Абдуллоҳ ибн Мунийр, Муҳаммад ибн Халаф ибн Қутайба ва бошқалар.
2. Тенгдошлари: Абу Ҳотам ар-Розий, Абу Зуръа ар-Розий, Абу Бакр ибн Абу Осим, Иброҳим ибн Исҳоқ ал-Ҳарбий ва бошқалар.
3. Кенг танилган муҳаддислар: Имом Муслим ибн Ҳажжож — «Саҳиҳ Муслим» асарининг муаллифи. Имом Ибн Хузайма — «Саҳиҳ Ибн Хузайма» асарининг муаллифи. Имом Насоий — «Сунан ан-Насоий» асарининг муаллифи. Имом Термизий — «Жомеъ ат-Термизий» асарининг муаллифи. Аҳмад ибн Салама ан-Нисобурий, Абу Бакр ибн Абу ад-Дуня, Ҳусайн ибн Муҳаммад ал-Қабоний ва бошқалар.
Имом Бухорийдан ривоят қилган шогирдлар сон-саноқсиз бўлиб, Нававий шундай деган: «Имом Бухорийдан ҳадис олганларнинг сон-саноғига етиб бўлмайди.»
https://t.me/tuhur
Имом Бухорийдан таълим олган ва ундан ҳадис ривоят қилган талабалар ва муҳаддислар жуда кўп бўлган. Абу Али Солеҳ ибн Муҳаммад Жазра шундай дейди: «Имом Бухорий Бағдодда ўтириб дарс берганида мен ундан ҳадислар ёзиб олардим. Унинг мажлисида 20 мингдан ортиқ одам тўпланарди.» Шунга ўхшаш, Муҳаммад ибн Юсуф ал-Фарбарий, Имом Бухорийнинг машҳур шогирдларидан бири, шундай деган: «Саҳиҳ ҳадислар тўпламини мен билан бирга 70 мингдан ортиқ одам эшитган.» Унинг яна айтишича, тўпламни эшитганларнинг сони 90 мингдан ошади.
Имом Бухорийнинг ҳадис илмидаги шуҳрати ортгани ва илмий ишончлилиги билан кенг танилганидан кейин, кўплаб талабалар унинг атрофига тўпланиб, ундан ҳадис эшитганлар. Муҳаммад ибн Абу Ҳотам ал-Бухорийнинг қўлёзмасига кўра: «Ёшлигида ундан ҳадис ёзиш учун одамлар унинг ортидан эргашар, йўл ўртасида уни тўхтатиб ўтиргизишар ва у ерда минглаб одамлар ҳадис ёзарди. У ёш бўлгани учун унинг юзида ҳали соқол чиқмаган эди.» Юсуф ибн Мусо ал-Марвазий шундай дейди: «Басра масжидида бир овоз эшитдим: “Эй илм аҳли, Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий келди!” Барча уни излаб чиқди ва мен ҳам улар билан бирга бордим. Устун ортида намоз ўқиётган бир ёш йигитни кўрдим. Намозни тугатгач, одамлар уни ўраб олди ва дарс беришни сўрашди. У рози бўлди ва эртасига минглаб одамлар йиғилганида дарс берди.»
Имом Бухорийдан фақат шогирдлари эмас, балки устозлари ҳам фойда кўрган. У шундай деган: «Мен бирон-бир устозимга борганимда, уларнинг мендан фойда олиши менинг улардан олган фойдамдан кўпроқ бўларди.» Унинг илмий маҳоратини устозлари ҳам тан олганлар. Бухорийнинг сўзларига кўра: «Мен ҳаж учун Маккага 18 ёшимда келганимда, Ҳумайдий билан бошқа бир киши орасида ҳадис бўйича баҳс бўлаётганини кўрдим. Улар мени кўриб: “Бизнинг ўртамизда ҳукм чиқарадиган йигит келди” дейишди. Шунда мен уларнинг баҳсини тинглаб, Ҳумайдийнинг фойдасига ҳукм чиқариб бергандим.»
Абу Бакр ал-Аъюн шундай ҳикоя қилади: «Биз Муҳаммад ибн Юсуф ал-Фирёбийнинг эшиги олдида Бухорийдан ҳадис ёзардик. Унинг юзида биронта ҳам соқол йўқ эди. “Неча ёшдасан?” деб сўрадик. У: “17 ёшдаман,” деб жавоб берди.»
Имом Бухорийдан ҳадис ривоят қилган машҳур олимлар:
1. Устозлари: Абдуллоҳ ал-Муснадий, Абдуллоҳ ибн Мунийр, Муҳаммад ибн Халаф ибн Қутайба ва бошқалар.
2. Тенгдошлари: Абу Ҳотам ар-Розий, Абу Зуръа ар-Розий, Абу Бакр ибн Абу Осим, Иброҳим ибн Исҳоқ ал-Ҳарбий ва бошқалар.
3. Кенг танилган муҳаддислар: Имом Муслим ибн Ҳажжож — «Саҳиҳ Муслим» асарининг муаллифи. Имом Ибн Хузайма — «Саҳиҳ Ибн Хузайма» асарининг муаллифи. Имом Насоий — «Сунан ан-Насоий» асарининг муаллифи. Имом Термизий — «Жомеъ ат-Термизий» асарининг муаллифи. Аҳмад ибн Салама ан-Нисобурий, Абу Бакр ибн Абу ад-Дуня, Ҳусайн ибн Муҳаммад ал-Қабоний ва бошқалар.
Имом Бухорийдан ривоят қилган шогирдлар сон-саноқсиз бўлиб, Нававий шундай деган: «Имом Бухорийдан ҳадис олганларнинг сон-саноғига етиб бўлмайди.»
https://t.me/tuhur