🌟 Iso Avliyo
Asli asli qoshg‘arlik Mulla Iso Avliyo Qo‘qon xonligida Xudoyorxonning nufuzli amaldori va yaqin safdoshi bo‘lgan. Faoliyatining turli davrlarida Marg‘ilon hokimi, Namangan hokimi lavozimlarida ishlagan. Iso Avliyo Xudoyorxon davrida xon buyrug‘iga ko‘ra savdo infratuzilmasini qurishda muhim rol o‘ynagan, shuningdek, soliqlarni boshqargan va suv resurslariga kirishni nazorat qilgan.
Iso Avliya 1873-yildagi qirg‘iz qo‘zg‘olonini bostirishda qatnashgan, bu qo‘zg‘olon Munduz urug‘idan bo‘lgan qirg‘iz Ma’murining harakatlari bilan qo‘zg‘atilib, o‘z xalqi bilan soliqchilarni o‘ldirib, bir qancha qishloqlarni talon-taroj qilgan. Xudoyorxon qoʻzgʻolonni bostirish uchun Iso Avliyo va Xalnazar Turk boshchiligida qoʻshin yuboradi. 1873-yil sentyabrda qirg‘izlar Qo‘qonga yurish uyushtirishga harakat qildilar, ammo bu tashabbus muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shundan soʻng ular Kosonni qamal qiladilar, qipchoqlar va boshqa baʼzi qabilalar ham qamalga qoʻshiladilar. Xudoyorxon Abdurahmon Oftobachi boshchiligida qoʻzgʻolonchilarga qarshi qoʻshinlar korpusini yuborib, ular Iso Avliyo bilan birgalikda Musulmonquli boshchiligidagi qirg‘iz qoʻzgʻolonchilar otryadlarini tor-mor etishgan. Va qolganlarni qo'rqitish uchun bir qancha qirgʻiz biylarini asirga olishga muvaffaq boʻldi.
(Shu o‘rinda qirgʻiz Musulmonqulini qipchoq Musulmonquli bilan adashtirmaslik kerak)
Keyinchalik, 1875 yilda Iso Avliyoning o'zi ham yangi qo'zg'olon ishtirokchisiga aylanadi. Farg‘ona vodiysida Xudoyorxon hukmronligidan norozilik avjiga chiqdi. O'sha yilning iyun oyida qo'zg'olon ko'tarildi, uni barcha tabaqa vakillari, jumladan, yuqori martabali amaldorlar qo'llab-quvvatladilar. Qoʻzgʻolon paytida ular Xudoyorxonning toʻngʻich oʻgʻli Nasriddin bekni qoʻlga olib, uni yangi xon deb eʼlon qildilar va uning hokimiyatini qonuniylashtirishga harakat qildilar, bu esa muxolifat saflarida boʻlinishga olib keldi, chunki baʼzi qirgʻizlar uni hukmdor sifatida tan olmadilar.
Qo‘qon qamalida Xudoyorxon Turkiston general-gubernatori K. P. Kaufmanga maktub yo‘llab, qo‘zg‘olonni bostirishda yordam so‘radi. Biroq, Rossiyaning yordamiga qaramay, qo'zg'olon davom etdi. Abdurahmon Oftobachi Iso Avliyo va boshqa ittifoqchilar bilan birgalikda xonga qarshi kuchlarini birlashtirdi. Ko‘p o‘tmay Xudoyorxon xonlikni qo‘zg‘olonchilar qo‘liga topshirib, Xo‘jantga qochadi.
Abdurahmon Oftobachi va Iso Avliyo tashabbusi bilan Qo‘qonga to‘plangan musulmonlar Rossiyaga qarshi “g‘azavat” – “muqaddas urush” e’lon qildilar. Ular Turkiston Bosh hukumati tarkibiga kirgan Qoʻqonga tutash hududlarga deklaratsiyalar yubordilar. Bu eʼlonlarda nufuzli feodallar va qabila boshliqlarining nomlari koʻrsatilgan boʻlib, ularni Rossiya imperiyasiga qarshi umumiy ish – “gazavat”ga qoʻshilishga chaqirgan.
1875-yil avgust oyida Mahram jangi boʻlib oʻtdi, shundan soʻng Qoʻqon xonligi rasman tugatildi. Maxram qal’asi Qo‘qon xonligining asosiy va oxirgi tayanchi bo‘lgan. U qulagandan keyin xonlik poytaxti Qoʻqongacha boshqa yirik mudofaa istehkomi boʻlmagan. Aynan shu yerda, Mahramda rus askarlariga eng katta qarshilik ko'rsatildi, bu xonlik tarixidagi so'nggi muhim qarshilik bo'ldi.
1875 yil sentyabr oyida Iso Avliyo Rossiya vakillari bilan tinchlik muzokaralarida qatnashdi. Biroq u Zulfiqor begim va Mahmudxon Tur bilan birga taklif qilingan tinchlik shartnomasi shartlariga bo‘ysunmay, ruslarga nisbatan dushmanligini bildirdi. Buning uchun ular hibsga olinib, kuzatuv ostida Xo'jand orqali Toshkentga, so'ngra Rossiyaga surgun qilinishlari kerak edi. Iso Avliyo Arxangelsk viloyatiga, keyinchalik Kalugaga ko'chirildi va u yerdan 1883 yilda vataniga qaytishga ruxsat berildi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Asli asli qoshg‘arlik Mulla Iso Avliyo Qo‘qon xonligida Xudoyorxonning nufuzli amaldori va yaqin safdoshi bo‘lgan. Faoliyatining turli davrlarida Marg‘ilon hokimi, Namangan hokimi lavozimlarida ishlagan. Iso Avliyo Xudoyorxon davrida xon buyrug‘iga ko‘ra savdo infratuzilmasini qurishda muhim rol o‘ynagan, shuningdek, soliqlarni boshqargan va suv resurslariga kirishni nazorat qilgan.
Iso Avliya 1873-yildagi qirg‘iz qo‘zg‘olonini bostirishda qatnashgan, bu qo‘zg‘olon Munduz urug‘idan bo‘lgan qirg‘iz Ma’murining harakatlari bilan qo‘zg‘atilib, o‘z xalqi bilan soliqchilarni o‘ldirib, bir qancha qishloqlarni talon-taroj qilgan. Xudoyorxon qoʻzgʻolonni bostirish uchun Iso Avliyo va Xalnazar Turk boshchiligida qoʻshin yuboradi. 1873-yil sentyabrda qirg‘izlar Qo‘qonga yurish uyushtirishga harakat qildilar, ammo bu tashabbus muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shundan soʻng ular Kosonni qamal qiladilar, qipchoqlar va boshqa baʼzi qabilalar ham qamalga qoʻshiladilar. Xudoyorxon Abdurahmon Oftobachi boshchiligida qoʻzgʻolonchilarga qarshi qoʻshinlar korpusini yuborib, ular Iso Avliyo bilan birgalikda Musulmonquli boshchiligidagi qirg‘iz qoʻzgʻolonchilar otryadlarini tor-mor etishgan. Va qolganlarni qo'rqitish uchun bir qancha qirgʻiz biylarini asirga olishga muvaffaq boʻldi.
(Shu o‘rinda qirgʻiz Musulmonqulini qipchoq Musulmonquli bilan adashtirmaslik kerak)
Keyinchalik, 1875 yilda Iso Avliyoning o'zi ham yangi qo'zg'olon ishtirokchisiga aylanadi. Farg‘ona vodiysida Xudoyorxon hukmronligidan norozilik avjiga chiqdi. O'sha yilning iyun oyida qo'zg'olon ko'tarildi, uni barcha tabaqa vakillari, jumladan, yuqori martabali amaldorlar qo'llab-quvvatladilar. Qoʻzgʻolon paytida ular Xudoyorxonning toʻngʻich oʻgʻli Nasriddin bekni qoʻlga olib, uni yangi xon deb eʼlon qildilar va uning hokimiyatini qonuniylashtirishga harakat qildilar, bu esa muxolifat saflarida boʻlinishga olib keldi, chunki baʼzi qirgʻizlar uni hukmdor sifatida tan olmadilar.
Qo‘qon qamalida Xudoyorxon Turkiston general-gubernatori K. P. Kaufmanga maktub yo‘llab, qo‘zg‘olonni bostirishda yordam so‘radi. Biroq, Rossiyaning yordamiga qaramay, qo'zg'olon davom etdi. Abdurahmon Oftobachi Iso Avliyo va boshqa ittifoqchilar bilan birgalikda xonga qarshi kuchlarini birlashtirdi. Ko‘p o‘tmay Xudoyorxon xonlikni qo‘zg‘olonchilar qo‘liga topshirib, Xo‘jantga qochadi.
Abdurahmon Oftobachi va Iso Avliyo tashabbusi bilan Qo‘qonga to‘plangan musulmonlar Rossiyaga qarshi “g‘azavat” – “muqaddas urush” e’lon qildilar. Ular Turkiston Bosh hukumati tarkibiga kirgan Qoʻqonga tutash hududlarga deklaratsiyalar yubordilar. Bu eʼlonlarda nufuzli feodallar va qabila boshliqlarining nomlari koʻrsatilgan boʻlib, ularni Rossiya imperiyasiga qarshi umumiy ish – “gazavat”ga qoʻshilishga chaqirgan.
1875-yil avgust oyida Mahram jangi boʻlib oʻtdi, shundan soʻng Qoʻqon xonligi rasman tugatildi. Maxram qal’asi Qo‘qon xonligining asosiy va oxirgi tayanchi bo‘lgan. U qulagandan keyin xonlik poytaxti Qoʻqongacha boshqa yirik mudofaa istehkomi boʻlmagan. Aynan shu yerda, Mahramda rus askarlariga eng katta qarshilik ko'rsatildi, bu xonlik tarixidagi so'nggi muhim qarshilik bo'ldi.
1875 yil sentyabr oyida Iso Avliyo Rossiya vakillari bilan tinchlik muzokaralarida qatnashdi. Biroq u Zulfiqor begim va Mahmudxon Tur bilan birga taklif qilingan tinchlik shartnomasi shartlariga bo‘ysunmay, ruslarga nisbatan dushmanligini bildirdi. Buning uchun ular hibsga olinib, kuzatuv ostida Xo'jand orqali Toshkentga, so'ngra Rossiyaga surgun qilinishlari kerak edi. Iso Avliyo Arxangelsk viloyatiga, keyinchalik Kalugaga ko'chirildi va u yerdan 1883 yilda vataniga qaytishga ruxsat berildi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi