Yettisuv shahar madaniyati
Yettisuv qadimdan shahar madaniyati rivojlangan hudud bo'lib, uning boshlanishi Turk xoqonligi davri bilan bog'liq. Milodiy VI-asrda Bu yerda Gʻarbiy Turk xoqonligi vujudga keldi, VIII-asrda turgʻashlar (758-yilgacha) va qarluqlar (766-940) davlatlari tashkil topdi. Bu xoqonliklarning poytaxti hozirgi Bishkekdan 50 km sharqda joylashgan Suyob shahri edi. Yana bir muhim shahar Navkat edi. U ma‘lum vaqt poytaxt vazifasini ham bajargan. Keyinchalik Bolosagʻun mintaqada yetakchi oʻrinni egallab, Qoraxoniylar davlatining poytaxtiga aylandi. Yettisuv madaniyati Shosh, Oʻtror, Talas viloyatlari, Fargʻona vodiysi va uygʻurlarning Beshbaliq, Kocho kabi shaharlari bilan yaqin aloqada boʻlgan.
Mintaqada turkiy va soʻgʻd tillari keng tarqalgan boʻlib, diniy hayotda xilma-xillik boʻlgan: nestorian xristianligi, zardushtiylik, buddizm va boshqa diniy jamoa vakillarini uchratish mumkin edi.
751-yildagi Talas jangidan soʻng, soʻngra Somoniylar va ayniqsa qoraxoniylar davridan boshlab hudud shiddat bilan islomlashtirila boshladi. “Bahr ul asror” (1640) maʼlumotlariga koʻra, Moʻgʻullar istilosidan oldin Bolosagʻun Turondagi hanafiy fiqhi markazlaridan biri boʻlgan.
X asr oxirida Yettisuv Qoraxoniylar davlati, 1130-yillardan esa Qoraqitoylar davlati tarkibiga kirdi. XIII asr boshlarida bu hudud Chingizxon qoʻshinlari tomonidan bosib olingan. Moʻgʻullar istilosidan keyingi dastlabki yillar nisbatan barqaror oʻtdi: Yangi-Baliq, Kenjak, Yangi-Talas, Bolosagʻun, Ikki-Oʻgʻuz, Kayaliq, Ilibaliq va boshqa shaharlar tiklana boshladi. Biroq, XIII-asrning o'rtalariga kelib, vaziyat yomonlashdi: qishloq xo'jaligi tanazzulga yuz tutdi, shaharlar bo'shay boshladi, uylarning ko'plari tashlab ketildi.
Bu pasayishning asosiy sababi qishloq xo'jaligi an'analarini qo'llab-quvvatlamagan ko'chmanchilarning katta massasining mintaqaga ko'chishi edi. Ekin ekiladigan yerlar yaylovga aylantirildi, ortiqcha soliq va bojlar mahalliy aholini butunlay xarob qildi. 1253-yilda Yettisuvga tashrif buyurgan Vilgelm Rubruk va xitoylik sayyoh Chandde (1259) maʼlumotlariga koʻra, bir vaqtlar obod shaharlar xarobaga aylangan. Arxeologik tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, XIII asrda Ili vodiysidagi 66 ta aholi punktidan faqat sakkiztasida hayot davom etgan.
XIV-asrda Chigʻatoy ulusi parchalanganidan keyin bu yerda Moʻgʻuliston davlati vujudga kelgan. XV asrda bu yerlarda Qozoq xonligi tashkil topdi, u yerda qozoq Katta juzlar oʻrnashib qolgan. XVI-asrdan bu hudud Oyratlar tasarrufida, 1635—1755 yillarda Jungʻor xonligi tarkibida boʻlgan.
1825-yilda Qo‘qon Muhammad Alixon hukmronligi davrida Shimoliy Qirg‘iziston va Janubiy Qozog‘iston hududlarini nazorat qilish uchun Pishpek va To‘qmoq qal’alariga asos solinib, qadimgi Suyob, Navkat va Bolosag‘un shaharlari o‘rnida bunyod etilgan va shu orqali mintaqaning shahar an'analari boyliklarini davom ettirgan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Yettisuv qadimdan shahar madaniyati rivojlangan hudud bo'lib, uning boshlanishi Turk xoqonligi davri bilan bog'liq. Milodiy VI-asrda Bu yerda Gʻarbiy Turk xoqonligi vujudga keldi, VIII-asrda turgʻashlar (758-yilgacha) va qarluqlar (766-940) davlatlari tashkil topdi. Bu xoqonliklarning poytaxti hozirgi Bishkekdan 50 km sharqda joylashgan Suyob shahri edi. Yana bir muhim shahar Navkat edi. U ma‘lum vaqt poytaxt vazifasini ham bajargan. Keyinchalik Bolosagʻun mintaqada yetakchi oʻrinni egallab, Qoraxoniylar davlatining poytaxtiga aylandi. Yettisuv madaniyati Shosh, Oʻtror, Talas viloyatlari, Fargʻona vodiysi va uygʻurlarning Beshbaliq, Kocho kabi shaharlari bilan yaqin aloqada boʻlgan.
Mintaqada turkiy va soʻgʻd tillari keng tarqalgan boʻlib, diniy hayotda xilma-xillik boʻlgan: nestorian xristianligi, zardushtiylik, buddizm va boshqa diniy jamoa vakillarini uchratish mumkin edi.
751-yildagi Talas jangidan soʻng, soʻngra Somoniylar va ayniqsa qoraxoniylar davridan boshlab hudud shiddat bilan islomlashtirila boshladi. “Bahr ul asror” (1640) maʼlumotlariga koʻra, Moʻgʻullar istilosidan oldin Bolosagʻun Turondagi hanafiy fiqhi markazlaridan biri boʻlgan.
X asr oxirida Yettisuv Qoraxoniylar davlati, 1130-yillardan esa Qoraqitoylar davlati tarkibiga kirdi. XIII asr boshlarida bu hudud Chingizxon qoʻshinlari tomonidan bosib olingan. Moʻgʻullar istilosidan keyingi dastlabki yillar nisbatan barqaror oʻtdi: Yangi-Baliq, Kenjak, Yangi-Talas, Bolosagʻun, Ikki-Oʻgʻuz, Kayaliq, Ilibaliq va boshqa shaharlar tiklana boshladi. Biroq, XIII-asrning o'rtalariga kelib, vaziyat yomonlashdi: qishloq xo'jaligi tanazzulga yuz tutdi, shaharlar bo'shay boshladi, uylarning ko'plari tashlab ketildi.
Bu pasayishning asosiy sababi qishloq xo'jaligi an'analarini qo'llab-quvvatlamagan ko'chmanchilarning katta massasining mintaqaga ko'chishi edi. Ekin ekiladigan yerlar yaylovga aylantirildi, ortiqcha soliq va bojlar mahalliy aholini butunlay xarob qildi. 1253-yilda Yettisuvga tashrif buyurgan Vilgelm Rubruk va xitoylik sayyoh Chandde (1259) maʼlumotlariga koʻra, bir vaqtlar obod shaharlar xarobaga aylangan. Arxeologik tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, XIII asrda Ili vodiysidagi 66 ta aholi punktidan faqat sakkiztasida hayot davom etgan.
XIV-asrda Chigʻatoy ulusi parchalanganidan keyin bu yerda Moʻgʻuliston davlati vujudga kelgan. XV asrda bu yerlarda Qozoq xonligi tashkil topdi, u yerda qozoq Katta juzlar oʻrnashib qolgan. XVI-asrdan bu hudud Oyratlar tasarrufida, 1635—1755 yillarda Jungʻor xonligi tarkibida boʻlgan.
1825-yilda Qo‘qon Muhammad Alixon hukmronligi davrida Shimoliy Qirg‘iziston va Janubiy Qozog‘iston hududlarini nazorat qilish uchun Pishpek va To‘qmoq qal’alariga asos solinib, qadimgi Suyob, Navkat va Bolosag‘un shaharlari o‘rnida bunyod etilgan va shu orqali mintaqaning shahar an'analari boyliklarini davom ettirgan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi