O`simliklarning biologik himoya qilish
Oltinko`zlar
Zararkunandalar xuruji va turli kasalliklar yer yuzida ulkan ofat hisoblanib, ular qishloq xo`jalik o`simliklarining rivojlanishi davrida va mahsulotlarni saqlash davomida hosilning juda katta qismining yo`qotilishiga sabab bo`ladi. Bularning hammasi o`simliklarning himoya qilish sohasi mutaxassislarida biologik himoyaga nisbatan keskin qiziqish uyg`otib, bunda ta'sir etuvchi omillar tariqasida qishloq xo`jalik ekinlari zararkunandalari miqdorini chegaralaydigan yirtqichlar, parazit yoki kasallik qo`zg`atuvchilarni alohida qayd qilish o`rinlidir. O`simliklarning biologik himoyasi keng ma’noda — bu zararkunandalar va kasallik qo‘zg‘atuvchilar keltiradigan zararni kamaytirish maqsadida, ularning populatsiyalari miqdorini kamaytirishdalirik organizmlar, ularning faoliyati tufayli hosil bo‘lgan moddalar yoki sintetik analoglaridan foydalanish tushuniladi. Tor ma’noda esa klassik biologik usul zararli organizmlarga qarshi kurashda tirik organizmlar: parazitlar, yirtqichlar va patogen mikroorganizmlardan foydalanish. demakdir. Biologik himoya usulining mohiyati tabiatda qishloq xo'jalik ekinlari zararkunandalari bilan ularning parazitlari va yirtqichlari (entomofaglar va akarifaglar), ayniqsa hasharotlar, kanalar va zararkunandalar bilan bakterial, zamburug', virus va kompleks kasalliklar orasida vujudga kelgan antogonistik munosabatlardan aniq maqsadda foydalanishdir. O`zbekiston Respublikasi o ‘zining bahor-yoz-kuzgi yuqori haroratli tabiiy-iqlim sharoiti bilan amalda yil bo‘yi ko‘pchilik qishloq xo‘jalik ekinlari mahsulotlarining yetishtirilishini ta ’minlaydi. Ammo yozgi-kuzgi davrda oziq-ovqat ekinlari — boshoqli, sabzavot-poliz, bog` mevali hamda texnik ekinlari g‘o‘za, kanop va boshqalarga zararli bo‘g‘imoyoqlilar yetkazadigan talafot ancha sezilarli bo‘ladi.
Oltinkoʻzlar (Chrysopidae) -toʻrqanotlilar turkumiga mansub hasharotlar oilasi. Oʻrta Osiyo faunasida 24 turi tarqalgan. Oʻzbekistonda Ch. carnea Steph., Ch. septempan cfata W., Ch. albolineata L. va Ch. vittata W. koʻp uchraydi. Tanasi och yashil, kuzlari tillarang, sadafeimon yoki kamalaksimon tovlanuvchi qanotlari yoyilganda 19– 50 mm. Moʻylovi choʻtkasimon, peshonasi tekis. Ingichka dastali och yashil tuxumini oʻsimlikka yopishtirib qoʻyadi. Lichinkasi tigiz, old va orqa tomoni ingichka, koʻkrak oyoqlari yaxshi rivojlangan. Gʻumbagi ochiq tipda, rangi yashil. Oltinkoʻzning lichinkalari yirtqich hayot kechirib, ular juda xoʻra va nihoyatda harakatchan. Ular polifag (ozuqa turi koʻp). Lichinkasi 3000 tagacha bit, oʻrgimchakkana va zararkunanda tunlam tuxumlarini yoʻq qilishi mumkin. Yetuk hasharot fazasida, kamdan-kam gʻumbak xrlida qishlaydi. Qishlovdan mart oxiri — aprel boshlarida, sutkalik oʻrtacha harorat 10—11° boʻlganda chiqadi. Tuxumini oʻsimlikning bargi va boshqa qismlariga bittadan yoki toʻp qilib qoʻyadi. Urgʻochisi bir kunda 65, hayoti davomida esa 500—750 tagacha tuxum qoʻyadi. Dehqonlik mintaqalarida yashaydigan Oltinkoʻzning asosiy turlari 4—5 avlod beradi. Paxta dalalari agrobiotsenozida Oltinkoʻzning gʻoʻza va boshqa qishloq xoʻjaligi zararkunandalarini yoʻq qiluvchi etnomofaglar sifatida katta ahamiyatga ega.
X.Ravshanov, Sh.Olimjonov, T.Kazaqboyev,
Samarqand viloyat Oʻsimliklar karantini va himoyasi boshqarmasi Payariq tuman bo`limi fitosanitar davlat inspektorlari.
Oltinko`zlar
Zararkunandalar xuruji va turli kasalliklar yer yuzida ulkan ofat hisoblanib, ular qishloq xo`jalik o`simliklarining rivojlanishi davrida va mahsulotlarni saqlash davomida hosilning juda katta qismining yo`qotilishiga sabab bo`ladi. Bularning hammasi o`simliklarning himoya qilish sohasi mutaxassislarida biologik himoyaga nisbatan keskin qiziqish uyg`otib, bunda ta'sir etuvchi omillar tariqasida qishloq xo`jalik ekinlari zararkunandalari miqdorini chegaralaydigan yirtqichlar, parazit yoki kasallik qo`zg`atuvchilarni alohida qayd qilish o`rinlidir. O`simliklarning biologik himoyasi keng ma’noda — bu zararkunandalar va kasallik qo‘zg‘atuvchilar keltiradigan zararni kamaytirish maqsadida, ularning populatsiyalari miqdorini kamaytirishdalirik organizmlar, ularning faoliyati tufayli hosil bo‘lgan moddalar yoki sintetik analoglaridan foydalanish tushuniladi. Tor ma’noda esa klassik biologik usul zararli organizmlarga qarshi kurashda tirik organizmlar: parazitlar, yirtqichlar va patogen mikroorganizmlardan foydalanish. demakdir. Biologik himoya usulining mohiyati tabiatda qishloq xo'jalik ekinlari zararkunandalari bilan ularning parazitlari va yirtqichlari (entomofaglar va akarifaglar), ayniqsa hasharotlar, kanalar va zararkunandalar bilan bakterial, zamburug', virus va kompleks kasalliklar orasida vujudga kelgan antogonistik munosabatlardan aniq maqsadda foydalanishdir. O`zbekiston Respublikasi o ‘zining bahor-yoz-kuzgi yuqori haroratli tabiiy-iqlim sharoiti bilan amalda yil bo‘yi ko‘pchilik qishloq xo‘jalik ekinlari mahsulotlarining yetishtirilishini ta ’minlaydi. Ammo yozgi-kuzgi davrda oziq-ovqat ekinlari — boshoqli, sabzavot-poliz, bog` mevali hamda texnik ekinlari g‘o‘za, kanop va boshqalarga zararli bo‘g‘imoyoqlilar yetkazadigan talafot ancha sezilarli bo‘ladi.
Oltinkoʻzlar (Chrysopidae) -toʻrqanotlilar turkumiga mansub hasharotlar oilasi. Oʻrta Osiyo faunasida 24 turi tarqalgan. Oʻzbekistonda Ch. carnea Steph., Ch. septempan cfata W., Ch. albolineata L. va Ch. vittata W. koʻp uchraydi. Tanasi och yashil, kuzlari tillarang, sadafeimon yoki kamalaksimon tovlanuvchi qanotlari yoyilganda 19– 50 mm. Moʻylovi choʻtkasimon, peshonasi tekis. Ingichka dastali och yashil tuxumini oʻsimlikka yopishtirib qoʻyadi. Lichinkasi tigiz, old va orqa tomoni ingichka, koʻkrak oyoqlari yaxshi rivojlangan. Gʻumbagi ochiq tipda, rangi yashil. Oltinkoʻzning lichinkalari yirtqich hayot kechirib, ular juda xoʻra va nihoyatda harakatchan. Ular polifag (ozuqa turi koʻp). Lichinkasi 3000 tagacha bit, oʻrgimchakkana va zararkunanda tunlam tuxumlarini yoʻq qilishi mumkin. Yetuk hasharot fazasida, kamdan-kam gʻumbak xrlida qishlaydi. Qishlovdan mart oxiri — aprel boshlarida, sutkalik oʻrtacha harorat 10—11° boʻlganda chiqadi. Tuxumini oʻsimlikning bargi va boshqa qismlariga bittadan yoki toʻp qilib qoʻyadi. Urgʻochisi bir kunda 65, hayoti davomida esa 500—750 tagacha tuxum qoʻyadi. Dehqonlik mintaqalarida yashaydigan Oltinkoʻzning asosiy turlari 4—5 avlod beradi. Paxta dalalari agrobiotsenozida Oltinkoʻzning gʻoʻza va boshqa qishloq xoʻjaligi zararkunandalarini yoʻq qiluvchi etnomofaglar sifatida katta ahamiyatga ega.
X.Ravshanov, Sh.Olimjonov, T.Kazaqboyev,
Samarqand viloyat Oʻsimliklar karantini va himoyasi boshqarmasi Payariq tuman bo`limi fitosanitar davlat inspektorlari.