OLMALIQ 7/24

Конституция мамлакатнинг асосий қонуни бўлиб, давлат ва жамият қурилиши, инсоннинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўзида акс эттирган олий юридик кучга эга ҳужжат ҳисобланади. У расман муайян давлатнинг сиёсий-ҳуқуқий тамойиллари умумлашмасидир.

Айрим манбаларда дастлабки конституция сифатида 1787 йили Филадельфияда қабул қилинган АҚШ конституцияси тилга олинади. Аслида ундан олдин қабул қилинган конституциялар ҳам бор. Бу дунёдаги энг кичик давлатлардан бири – Сан-Марино (ҳамма томондан Италия ҳудуди билан ўралган) Республикасининг 1600 йилда қабул қилинган асосий қонунидир. 1710 йил 5 апрелда қабул қилинган Филипп Орлик конституциясини ҳам баъзида Европанинг илк конституцияси сифатида эътироф этишади.

* * *
Конституциянинг ибтидоси аслида қадимги Афина ҳуқуқий ҳужжатлари бўлса ажаб эмас. «Конституция» сўзи лотинчада constitutio – тузум, тузилиш маъносини англатади. Бундан қарийб тўрт минг йил аввал қадимги Бобилда яратилган Хаммурапи қонунларида ҳам конституцияга хос кўпгина жиҳатлар ўз аксини топган.

* * *
Шарқ мамлакатларида диний таълимот, хусусан, ислом дини кўрсатмалари, шариат қоидалари конституция вазифасини ҳам бажариб келган. Бундан ташқари, улуғ аждодимиз Юсуф Хос Хожиб «Қутадғу билиг» («Саодатга бошловчи билим») асарида давлат, жамият ва инсон ўртасидаги муносабатлар қандай бўлиши лозимлигига батафсил тўхталган. Соҳибқирон Амир Темурнинг «Тузуклар»и бу борада қимматбаҳо сиёсий, ҳуқуқий, маърифий қўлланма бўлиб, ундаги кўпгина ғоялар ҳозиргача ўз аҳамиятини йўқотмаган.

* * *
Чингизхон тузган империя ҳудудида “Яса” энг олий қонун сифатида татбиқ этилган. Мақоми жиҳатидан конституция билан баробар турувчи бу ҳужжат бир вақтнинг ўзида фуқаролик ва жиноят кодекси ҳамда армия низоми вазифаларини ҳам бажарар эди.

* * *
Ҳиндистон конституцияси ҳажман дунёдаги энг катта конституциялардан бири ҳисобланади. 1949 йил 26 ноябрда қабул қилинган бу конституция 395 модда, 12 та йирик илова, 117400 та сўздан иборат. Ушбу ҳуқуқий ҳужжат қабул қилингандан буён 500 дан ортиқроқ ўзгартиш ва қўшимча киритилган, 80 та янги модда қўшилган, қарийб 20 та модда бекор қилинган. Қиёслаш учун қуйидаги маълумотга эътибор беринг: АҚШ конституцияси ҳажман энг кичик – 4400 сўздан иборат бўлишига қарамай қабул қилингандан буён ўтган икки асрдан ошиқроқ вақт мобайнида бор-йўғи 27 та ўзгартиш киритилган. Шунинг 10 таси «Инсон ҳуқуқлари ҳақида билл» деб номланади. АҚШ конституциясининг илк матнида асосий эътибор федерал давлат тузилишига қаратилган бўлиб, инсон ҳуқуқларига оид нормалар деярли йўқ эди.
Ҳиндистон конституциясида инсон ҳуқуқ ва мажбуриятлари яхлит ҳолда берилмай, жуда кўплаб моддалар мазмунига сингдириб юборилган.

* * *
Америка Қўшма Штатлари демократик давлат сифатида маълум ва машҳур бўлса-да, унинг конституциясида «демократия» сўзи қўлланмаган.
«Демократия» сўзи халқ ҳокимияти маъносини билдиради. Ўзбекистон конституциясининг 7-моддасида «Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаидир» дейилган. Бу сўзлар давлатнинг демократик тараққиёт йўлини танлагани, инсон ҳуқуқларини олий қадрият деб билишининг ифодаси ҳисобланади.

* * *
Дунёда конституцияга эга бўлмаган давлатлар ҳам бор. Буюк Британия ва Янги Зеландия конституцион қонунчилик ривожланган демократик давлатлар саналса-да, конституция деб номланувчи яхлит ҳуқуқий ҳужжатга эга эмас. Буюк Британияда конституциявий ҳуқуқлар парламент қабул қиладиган қонунларда ўз аксини топади. Бу ерда 1689 йилдаёқ «Хабеас корпус акти» қабул қилинган эди.

* * *
Ҳуқуқшунос, доктор Акмал Саидовнинг таҳлили ва ҳисоб-китобига кўра, шу вақтга қадар дунё бўйича мингдан ортиқ конституция қабул қилинган.

Манбалар асосида Шарофиддин ЛАТИПОВ тайёрлади.

😍😍🤩😍😍

каналга уланиш⤵️⤵️⤵️

https://t.me/olmaliq7_24