"Madaniyatli" odamlar
Biz har doim shuni yodda tutishimiz kerakki, biz yovvoyi va ikkiyuzlamachi jamiyatda yashayapmiz. Hokimiyat tepasida turgan odamlar – siyosiy, diniy yoki ijtimoiy kuchga ega bo‘lganlar – o‘z mavqelarini faqat shuning uchun saqlab qolishyaptiki, madaniyat taraqqiyoti hali ro‘y bermagan. Haqiqiy madaniyatli dunyo, yetuk inson millatlarga muhtoj emas – chunki bu chegaralar soxta; Ming yillar davomida hokimiyat tepasida bo‘lgan ruhoniylar, siyosatchilar va boylar insoniyat taraqqiyotiga to‘sqinlik qilish imkoniyatiga ega. Lekin buni amalga oshirishning eng yaxshi usuli – insonni o‘zining allaqachon madaniyatli ekaniga ishontirishdir. "Siz allaqachon madaniyatli insonlarsiz. O‘zgarishingiz shart emas, hech qanday o‘zgarish zarur emas."
Insonning zaifligi shundaki, u hali madaniyat ham, insoniy sezgirlik ham mavjud emasligini juda yaxshi biladi, ammo baribir siyosatchilar, ruhoniylar va o‘qituvchilar uni qanday yolg‘on bilan boqayotgan bo‘lsa, shunga ishonishda davom etadi. Chunki ishonish osonroq – hech narsa qilish shart bo‘lmaydi. Mana bu psixologik strategiyaning mohiyati. Agar siz kimdandir nimanidir yashirmoqchi bo‘lsangiz, uni shunga ishontiring, uni gipnoz qiling, shuni miyaga quyavering: "Senda bu allaqachon bor." Va atrofingizdagi minglab odamlar – ota-onangiz, o‘qituvchilaringiz, ruhoniylar va siyosiy yetakchilar – ming yillik ushbu to‘qimaga ishonayotgan bo‘lsa, dunyoga kelayotgan yosh bolalar uchun bunga ishonmaslik juda qiyin bo‘ladi.
Millionlab odamlar madaniyat allaqachon mavjud deb ishonib yashab, shu e’tiqod bilan vafot etishdi. Lekin tushunishimiz kerak bo‘lgan birinchi haqiqat – biz hali ham vahshiylarmiz. Faqat vahshiylargina biz ming yillar davomida qilayotgan ishlarni qilishlari mumkin. Shunchaki, bu tirik qolish poygasida to‘xtab, ko‘zlaringizni oching va atrofga nazar tashlang – haqiqatni tushunasiz: cheksiz urushlar, buyurtma qotilliklar, odamni odam tomonidan ekspluatatsiya qilish; irqiy, milliy, diniy adovat; siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy qullik; boylik va hokimiyatga bo‘lgan ochko‘zlik; kuch va boylikka sig‘inish; hasad, ochko‘zlik, shahvat, mutlaq johillik va eng muhim insoniy fazilatlar – aql, erkinlik, sevgi va rahm-shafqatni butunlay e’tiborsiz qoldirish...
Tashqi tomondan inson madaniyatli bo‘lib ko‘rinsa ham, uning ongi tub-tubida u hali ham vahshiyligicha qolmoqda.
© Chandra Moxan Rajnish
Biz har doim shuni yodda tutishimiz kerakki, biz yovvoyi va ikkiyuzlamachi jamiyatda yashayapmiz. Hokimiyat tepasida turgan odamlar – siyosiy, diniy yoki ijtimoiy kuchga ega bo‘lganlar – o‘z mavqelarini faqat shuning uchun saqlab qolishyaptiki, madaniyat taraqqiyoti hali ro‘y bermagan. Haqiqiy madaniyatli dunyo, yetuk inson millatlarga muhtoj emas – chunki bu chegaralar soxta; Ming yillar davomida hokimiyat tepasida bo‘lgan ruhoniylar, siyosatchilar va boylar insoniyat taraqqiyotiga to‘sqinlik qilish imkoniyatiga ega. Lekin buni amalga oshirishning eng yaxshi usuli – insonni o‘zining allaqachon madaniyatli ekaniga ishontirishdir. "Siz allaqachon madaniyatli insonlarsiz. O‘zgarishingiz shart emas, hech qanday o‘zgarish zarur emas."
Insonning zaifligi shundaki, u hali madaniyat ham, insoniy sezgirlik ham mavjud emasligini juda yaxshi biladi, ammo baribir siyosatchilar, ruhoniylar va o‘qituvchilar uni qanday yolg‘on bilan boqayotgan bo‘lsa, shunga ishonishda davom etadi. Chunki ishonish osonroq – hech narsa qilish shart bo‘lmaydi. Mana bu psixologik strategiyaning mohiyati. Agar siz kimdandir nimanidir yashirmoqchi bo‘lsangiz, uni shunga ishontiring, uni gipnoz qiling, shuni miyaga quyavering: "Senda bu allaqachon bor." Va atrofingizdagi minglab odamlar – ota-onangiz, o‘qituvchilaringiz, ruhoniylar va siyosiy yetakchilar – ming yillik ushbu to‘qimaga ishonayotgan bo‘lsa, dunyoga kelayotgan yosh bolalar uchun bunga ishonmaslik juda qiyin bo‘ladi.
Millionlab odamlar madaniyat allaqachon mavjud deb ishonib yashab, shu e’tiqod bilan vafot etishdi. Lekin tushunishimiz kerak bo‘lgan birinchi haqiqat – biz hali ham vahshiylarmiz. Faqat vahshiylargina biz ming yillar davomida qilayotgan ishlarni qilishlari mumkin. Shunchaki, bu tirik qolish poygasida to‘xtab, ko‘zlaringizni oching va atrofga nazar tashlang – haqiqatni tushunasiz: cheksiz urushlar, buyurtma qotilliklar, odamni odam tomonidan ekspluatatsiya qilish; irqiy, milliy, diniy adovat; siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy qullik; boylik va hokimiyatga bo‘lgan ochko‘zlik; kuch va boylikka sig‘inish; hasad, ochko‘zlik, shahvat, mutlaq johillik va eng muhim insoniy fazilatlar – aql, erkinlik, sevgi va rahm-shafqatni butunlay e’tiborsiz qoldirish...
Tashqi tomondan inson madaniyatli bo‘lib ko‘rinsa ham, uning ongi tub-tubida u hali ham vahshiyligicha qolmoqda.
© Chandra Moxan Rajnish