“HAZRATI ISHQ” – HAYRATI ISHQ
Sitorabonu Hoshim qizi,
Xalqaro Nordik universiteti dotsenti,
O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi a’zosi
Mansur Jumayev haqida yozarkanman, Yunus Emroning mashhur qo‘shiqqa aylanib ketgan quyidagi satrlari qulog‘im ostida jaranglamoqda:
Yunus o‘ldi deya sado berurlar,
o‘lgan badan erur, oshiqlar o‘lmas…
Mansur ham Haqning oshig‘i edi. Mahbubi qoshiga oshiqdi…
“Usmon she’riyatimizga shamolday kirib keldi. Balki bo‘ronday! U shunday to‘polon va to‘lqin bilan keldiki, uncha-muncha she’riy uslub va ijodni to‘s-to‘s qilib yubordi”… Turob To‘laning ushbu ta’rifi Usmon Nosir ijodiga berilgan munosib baho edi. Hech ikkilanmasdan mazkur ta’rifni marhum shoir Mansur Jumayevga nisbatan ham ishlatish mumkin.
U qisqa umri davomida o‘zidan katta lirik meros qoldira oldi. Shoir juda ham shoshilib yashaganini, judayam shoshqinlik bilan ijod qilganini uning she’rlarini mutolaa qilish davomida yanada teran anglash mumkin.
Shoirlar yarim avliyodirlar, degan bir hikmatni o‘qigandim bir mahallar. Ularga oddiy odamlarga ma’lum bo‘lmagan sirlar ayondir. Mansur Jumayevning “Hazrati ishq” kitobini o‘qish jarayonida shoir o‘zining har bir she’ri, har bir satri bilan Oliy Jamolga bir qadam yaqinlashib borganini his qilish mumkin.
Shoir she’rlarini shartli ravishda 3 guruhga bo‘lib tadqiq etish o‘rinlidir:
1. Ilohiy ishq (hazrati Ishq) navolari.
2. Insoniy muhabbat kuylangan ijod namunalari.
3. Ijtimoiy motivlar asosidagi she’rlari.
1.Ilohiy ishq yo‘lida yozilgan ash’orlar bizni olis tarix tomon yetaklaydi. Tasavvufning sirli ohanglarini, Ishqi haqiqiyning nozik asrorlarini ongimizda jonlantiradi. Navoiy va Fuzuliy, Nasimiy va Mashrab kabi shoirlarimizning ohangini tinglaganday bo‘lamiz.
Popuklari kuloh darvesh bo‘lganman,
Ozod shamollarga tanish bo‘lganman,
Qanday unutayin, eh ona daryo,
Nay bo‘lishdan oldin qamish bo‘lganman.
Ushbu to‘rtlikda shoirona iqrorlar o‘qirmanni olis moziyga olib boradi. Mavlono Rumiyning “Bishnav az nay, chun hikoyat mekunad, Az judoyiho shikoyat mekunad” (“Tinglagil, nay ne hikoyat aylagay, Ayriliqlardan shikoyat aylagay”) satrlari beixtiyor qulog‘imizda jaranglaydi.
Yuqoridagi to‘rtlikdayoq lirik qahramon samimiyati, rostgo‘yligi bilan o‘quvchini o‘z ortidan ergashtira oladi. She’rxon shoirning darvesh bo‘lganiga, ozod shamollarga tanish ekaniga va nay bo‘lishdan oldin qamish bo‘lganiga ishona boshlaydi. Nay - ayriliqdagi solik timsoli bo‘lib, mumtoz adabiyotimizda ko‘p qo‘llanadigan obrazlardan biridir. Quyoshdan ayro tushgan zarra, ummondan uzilgan qatra holati ayni nayda mujassam. Nay – qamishzordan ajralgan yolg‘iz qamish, u o‘z to‘pidan ajralib, yo‘nilib, teshilib sehrli sado chiqaradigan cholg‘uga aylandi!
Shoirning she’rlarida insoniy muhabbat Ilohiy ishq uchun ko‘prik vazifasini bajaradi. Buni mumtoz adabiyotda mazhar ishqi deb ham yuritishadi. Mazhar - Majnun uchun Layli, Farhod uchun Shirin edi. Mazhar - Yaratganning nuri tushgan yaratiq edi. Ayni shu holatlarga ishora qilib shoir yozadi:
Netong, bu yo‘l tumani
Vidoga olib borsa;
Bir gulning ishqi mani
Xudoga olib borsa!
Insoniy ishq orqali poklanib, Xudoga yuzlashish haqidagi fikrlar tarannum etilgan bu satrlarda Hazrat Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonida Farhodning ta’rifida aytilgan “Haqiqatga badal bo‘ldi majozi” misralarini eslatuvchi ifoda mavjud.
Mansurning “Tangriga maktublar” deb nomlangan turkumi adabiyotimiz tarixidagi munojotlarni yodga soladi. To‘rtta maktubdan iborat turkumning birinchi maktubida quyidagi satrlar bor:
Ey ko‘zimni aylagan soqiy,
Ey so‘zimni sor aylagan zot.
She’rlarimni shifo qil boqiy,
She’rni menga kor aylagan Zot!
Shoir o‘zining ijtimoiy pozitsiyasini eslab o‘tgan ushbu to‘rtlikda ijodining asosiy fenomeni bo‘y ko‘rsatgan. Mazkur bandda muallif o‘z she’rlarini abadiyatga insoniyat uchun shifo bo‘lishini duo qilib so‘ramoqda. Mansur Jumayev she’rlari xasta dilga shifo bo‘ladigan, huzunli qalbga taskin bag‘ishlaydigan xususiyatlarga ega durdonalar ekanini uning iltijolari, munojotlari, Tangriga to‘g‘ridan to‘g‘ri qilingan murojaat shaklidagi she’rlarida ko‘rish mumkin.
Sitorabonu Hoshim qizi,
Xalqaro Nordik universiteti dotsenti,
O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi a’zosi
Mansur Jumayev haqida yozarkanman, Yunus Emroning mashhur qo‘shiqqa aylanib ketgan quyidagi satrlari qulog‘im ostida jaranglamoqda:
Yunus o‘ldi deya sado berurlar,
o‘lgan badan erur, oshiqlar o‘lmas…
Mansur ham Haqning oshig‘i edi. Mahbubi qoshiga oshiqdi…
“Usmon she’riyatimizga shamolday kirib keldi. Balki bo‘ronday! U shunday to‘polon va to‘lqin bilan keldiki, uncha-muncha she’riy uslub va ijodni to‘s-to‘s qilib yubordi”… Turob To‘laning ushbu ta’rifi Usmon Nosir ijodiga berilgan munosib baho edi. Hech ikkilanmasdan mazkur ta’rifni marhum shoir Mansur Jumayevga nisbatan ham ishlatish mumkin.
U qisqa umri davomida o‘zidan katta lirik meros qoldira oldi. Shoir juda ham shoshilib yashaganini, judayam shoshqinlik bilan ijod qilganini uning she’rlarini mutolaa qilish davomida yanada teran anglash mumkin.
Shoirlar yarim avliyodirlar, degan bir hikmatni o‘qigandim bir mahallar. Ularga oddiy odamlarga ma’lum bo‘lmagan sirlar ayondir. Mansur Jumayevning “Hazrati ishq” kitobini o‘qish jarayonida shoir o‘zining har bir she’ri, har bir satri bilan Oliy Jamolga bir qadam yaqinlashib borganini his qilish mumkin.
Shoir she’rlarini shartli ravishda 3 guruhga bo‘lib tadqiq etish o‘rinlidir:
1. Ilohiy ishq (hazrati Ishq) navolari.
2. Insoniy muhabbat kuylangan ijod namunalari.
3. Ijtimoiy motivlar asosidagi she’rlari.
1.Ilohiy ishq yo‘lida yozilgan ash’orlar bizni olis tarix tomon yetaklaydi. Tasavvufning sirli ohanglarini, Ishqi haqiqiyning nozik asrorlarini ongimizda jonlantiradi. Navoiy va Fuzuliy, Nasimiy va Mashrab kabi shoirlarimizning ohangini tinglaganday bo‘lamiz.
Popuklari kuloh darvesh bo‘lganman,
Ozod shamollarga tanish bo‘lganman,
Qanday unutayin, eh ona daryo,
Nay bo‘lishdan oldin qamish bo‘lganman.
Ushbu to‘rtlikda shoirona iqrorlar o‘qirmanni olis moziyga olib boradi. Mavlono Rumiyning “Bishnav az nay, chun hikoyat mekunad, Az judoyiho shikoyat mekunad” (“Tinglagil, nay ne hikoyat aylagay, Ayriliqlardan shikoyat aylagay”) satrlari beixtiyor qulog‘imizda jaranglaydi.
Yuqoridagi to‘rtlikdayoq lirik qahramon samimiyati, rostgo‘yligi bilan o‘quvchini o‘z ortidan ergashtira oladi. She’rxon shoirning darvesh bo‘lganiga, ozod shamollarga tanish ekaniga va nay bo‘lishdan oldin qamish bo‘lganiga ishona boshlaydi. Nay - ayriliqdagi solik timsoli bo‘lib, mumtoz adabiyotimizda ko‘p qo‘llanadigan obrazlardan biridir. Quyoshdan ayro tushgan zarra, ummondan uzilgan qatra holati ayni nayda mujassam. Nay – qamishzordan ajralgan yolg‘iz qamish, u o‘z to‘pidan ajralib, yo‘nilib, teshilib sehrli sado chiqaradigan cholg‘uga aylandi!
Shoirning she’rlarida insoniy muhabbat Ilohiy ishq uchun ko‘prik vazifasini bajaradi. Buni mumtoz adabiyotda mazhar ishqi deb ham yuritishadi. Mazhar - Majnun uchun Layli, Farhod uchun Shirin edi. Mazhar - Yaratganning nuri tushgan yaratiq edi. Ayni shu holatlarga ishora qilib shoir yozadi:
Netong, bu yo‘l tumani
Vidoga olib borsa;
Bir gulning ishqi mani
Xudoga olib borsa!
Insoniy ishq orqali poklanib, Xudoga yuzlashish haqidagi fikrlar tarannum etilgan bu satrlarda Hazrat Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonida Farhodning ta’rifida aytilgan “Haqiqatga badal bo‘ldi majozi” misralarini eslatuvchi ifoda mavjud.
Mansurning “Tangriga maktublar” deb nomlangan turkumi adabiyotimiz tarixidagi munojotlarni yodga soladi. To‘rtta maktubdan iborat turkumning birinchi maktubida quyidagi satrlar bor:
Ey ko‘zimni aylagan soqiy,
Ey so‘zimni sor aylagan zot.
She’rlarimni shifo qil boqiy,
She’rni menga kor aylagan Zot!
Shoir o‘zining ijtimoiy pozitsiyasini eslab o‘tgan ushbu to‘rtlikda ijodining asosiy fenomeni bo‘y ko‘rsatgan. Mazkur bandda muallif o‘z she’rlarini abadiyatga insoniyat uchun shifo bo‘lishini duo qilib so‘ramoqda. Mansur Jumayev she’rlari xasta dilga shifo bo‘ladigan, huzunli qalbga taskin bag‘ishlaydigan xususiyatlarga ega durdonalar ekanini uning iltijolari, munojotlari, Tangriga to‘g‘ridan to‘g‘ri qilingan murojaat shaklidagi she’rlarida ko‘rish mumkin.