Har bir bolaga o‘ziga xos tarbiya
Har bir bola o‘z dunyosiga, o‘z qiziqishlariga va o‘z temperamentiga ega. Bir oilada voyaga yetayotgan farzandlar ham bir-biridan keskin farq qilishi mumkin: biri juda serg‘ayrat va faol, boshqasi esa og'ir-bosiq bo‘lishi mumkin. Shu sababli tarbiya masalasida yagona andozaga asoslanib ish tutish har doim ham natija bermaydi. Individual yondashuv esa har bir bolaning tabiiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga va uning hayotda o'z yo'lini oson topishiga xizmat qiladi. Buning uchun quyidagilarga e'tibor qilish kerak:
1. Bolaning fe’l-atvorini yaxshi tushunish.
Birinchi navbatda, ota-onalar farzandining fe’l-atvorini, hissiyotlarini, kuchli va zaif tomonlarini chuqur tushunishi lozim. Masalan, serg‘ayrat bola jismoniy harakat orqali yaxshi o‘rganadi, og'ir-bosiq bola esa kitoblarga va kuzatishga ko‘proq moyil bo‘lishi mumkin. Shuning uchun hamma bolalarni bir xil uslubda tarbiyalash, ulardan bir xil xatti-harakatni kutish ularning tabiiy rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi mumkin.
2. Ta’lim va tarbiyada shaxsiy ehtiyojlarni hisobga olish.
Ba’zi bolalar diqqatini uzoq jamlay olmaydi, ba’zilari esa tinchgina, uzoq vaqt davomida bir mashg‘ulotga berilib ketadi. Biriga amaliy mashg‘ulotlar foydali bo‘lsa, boshqasiga nazariy tushuntirishlar muhim. Shu sababli ota-onalar va tarbiyachilar har bir bolaning o‘ziga xos o‘rganish uslubini aniqlab, unga mos sharoit yaratishi kerak.
Masalan:
• Ijodkor bola uchun uni cheklamaslik, balki o‘zini ifoda etishga imkon berish muhim;
• Yetakchilik qobiliyatiga ega bola uchun mas’uliyat yuklash va unga muhim topshiriqlar berish foydali bo‘ladi;
• Tabiatan tortinchoq bola bilan esa ko‘proq muloqot qilish, unga o‘z fikrlarini erkin bildirish imkonini yaratish lozim.
3. Jazo va mukofot tizimida adolatli yondashuv.
Ko‘pincha ota-onalar barcha farzandlariga bir xil ta’sir ko‘rsatadigan tarbiya usullaridan foydalanadi. Lekin har bir bolaga ta'sir omili har xil bo‘lishi mumkin. Ayrim bolalar maqtov bilan rag‘batlanadi, boshqalari esa qattiq tanbehdan harakatga keladi. Shu sababli jazo va mukofot tizimi har bir farzandning ichki dunyosiga moslashtirilishi lozim.
Masalan:
• Ba’zi bolalar jismoniy jazodan qo‘rqsa, boshqalar uchun bu faqatgina g‘azab uyg‘otadi;
• Ba’zi bolalar rag‘batlantirilganida yanada faol harakat qiladi, boshqalari esa maqtovdan o'ziga ortiqcha ishonib yuborib, taltayib ketishi mumkin.
4. Bolaning mustaqilligini shakllantirish.
Bola qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, unga mustaqil qaror qabul qilish imkoniyatini berish lozim. Ayrim bolalar tabiatan qat’iy va mustaqillikka intiluvchan bo‘ladi, boshqalari esa uzoq vaqt ota-onaga suyanishni afzal ko‘radi. Ikkinchi toifadagi bolalarni ham asta-sekin o‘z xatolaridan saboq olishga, mustaqil fikrlashga o‘rgatish kerak.
5. Asosiy qadriyatlarni singdirish, lekin shaxsiy xususiyatlarni hurmat qilish.
Har qanday bola katta hayotga mustahkam asos bilan qadam qo'yishi uchun ota-onalar unga muhim axloqiy tamoyillarni o‘rgatishi kerak:
• Rostgo‘ylik;
• Mehribonlik
• Mas’uliyatlilik;
• Hurmat;
• Adolat...
Biroq, shu bilan birga, bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini yo‘qotib qo‘ymaslik ham muhim. U qadriyatlarimizni o‘z qobiliyatlari va fe’l-atvoriga mos ravishda idrok etishi va qabul qilishi kerak. Masalan, tortinchoq bola uchun odamlarga amaliy yordam ko'rsatish qiyin bo'lishi mumkin, u so'z bilan yordam berishi mumkin, yetakchi bolani esa ularga amaliy yordam berishga chaqirish mumkin.
Xulosa
Har bir bola – alohida shaxs. Uni to'g'ri tarbiyalash uchun avval uni tushunish kerak. Individual yondashuv bolaning tabiiy iste’dodlarini rivojlantirishga yordam beradi, unda o‘ziga ishonch uyg‘otadi va uni hayotga to‘g‘ri yo‘naltiradi. Ota-onalar farzandiga qattiq nazorat orqali emas, balki uni tushunish va qo‘llab-quvvatlash orqali ta’sir ko‘rsatganda tarbiya yanada samarali bo‘ladi.
Farzandimizni o‘z xohishimizga qarab shakllantirish emas, balki uni tushunish va uning eng yaxshi qirralarini ochishga yordam berish eng to‘g‘ri yondashuvdir.
Har bir bola o‘z dunyosiga, o‘z qiziqishlariga va o‘z temperamentiga ega. Bir oilada voyaga yetayotgan farzandlar ham bir-biridan keskin farq qilishi mumkin: biri juda serg‘ayrat va faol, boshqasi esa og'ir-bosiq bo‘lishi mumkin. Shu sababli tarbiya masalasida yagona andozaga asoslanib ish tutish har doim ham natija bermaydi. Individual yondashuv esa har bir bolaning tabiiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga va uning hayotda o'z yo'lini oson topishiga xizmat qiladi. Buning uchun quyidagilarga e'tibor qilish kerak:
1. Bolaning fe’l-atvorini yaxshi tushunish.
Birinchi navbatda, ota-onalar farzandining fe’l-atvorini, hissiyotlarini, kuchli va zaif tomonlarini chuqur tushunishi lozim. Masalan, serg‘ayrat bola jismoniy harakat orqali yaxshi o‘rganadi, og'ir-bosiq bola esa kitoblarga va kuzatishga ko‘proq moyil bo‘lishi mumkin. Shuning uchun hamma bolalarni bir xil uslubda tarbiyalash, ulardan bir xil xatti-harakatni kutish ularning tabiiy rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi mumkin.
2. Ta’lim va tarbiyada shaxsiy ehtiyojlarni hisobga olish.
Ba’zi bolalar diqqatini uzoq jamlay olmaydi, ba’zilari esa tinchgina, uzoq vaqt davomida bir mashg‘ulotga berilib ketadi. Biriga amaliy mashg‘ulotlar foydali bo‘lsa, boshqasiga nazariy tushuntirishlar muhim. Shu sababli ota-onalar va tarbiyachilar har bir bolaning o‘ziga xos o‘rganish uslubini aniqlab, unga mos sharoit yaratishi kerak.
Masalan:
• Ijodkor bola uchun uni cheklamaslik, balki o‘zini ifoda etishga imkon berish muhim;
• Yetakchilik qobiliyatiga ega bola uchun mas’uliyat yuklash va unga muhim topshiriqlar berish foydali bo‘ladi;
• Tabiatan tortinchoq bola bilan esa ko‘proq muloqot qilish, unga o‘z fikrlarini erkin bildirish imkonini yaratish lozim.
3. Jazo va mukofot tizimida adolatli yondashuv.
Ko‘pincha ota-onalar barcha farzandlariga bir xil ta’sir ko‘rsatadigan tarbiya usullaridan foydalanadi. Lekin har bir bolaga ta'sir omili har xil bo‘lishi mumkin. Ayrim bolalar maqtov bilan rag‘batlanadi, boshqalari esa qattiq tanbehdan harakatga keladi. Shu sababli jazo va mukofot tizimi har bir farzandning ichki dunyosiga moslashtirilishi lozim.
Masalan:
• Ba’zi bolalar jismoniy jazodan qo‘rqsa, boshqalar uchun bu faqatgina g‘azab uyg‘otadi;
• Ba’zi bolalar rag‘batlantirilganida yanada faol harakat qiladi, boshqalari esa maqtovdan o'ziga ortiqcha ishonib yuborib, taltayib ketishi mumkin.
4. Bolaning mustaqilligini shakllantirish.
Bola qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, unga mustaqil qaror qabul qilish imkoniyatini berish lozim. Ayrim bolalar tabiatan qat’iy va mustaqillikka intiluvchan bo‘ladi, boshqalari esa uzoq vaqt ota-onaga suyanishni afzal ko‘radi. Ikkinchi toifadagi bolalarni ham asta-sekin o‘z xatolaridan saboq olishga, mustaqil fikrlashga o‘rgatish kerak.
5. Asosiy qadriyatlarni singdirish, lekin shaxsiy xususiyatlarni hurmat qilish.
Har qanday bola katta hayotga mustahkam asos bilan qadam qo'yishi uchun ota-onalar unga muhim axloqiy tamoyillarni o‘rgatishi kerak:
• Rostgo‘ylik;
• Mehribonlik
• Mas’uliyatlilik;
• Hurmat;
• Adolat...
Biroq, shu bilan birga, bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini yo‘qotib qo‘ymaslik ham muhim. U qadriyatlarimizni o‘z qobiliyatlari va fe’l-atvoriga mos ravishda idrok etishi va qabul qilishi kerak. Masalan, tortinchoq bola uchun odamlarga amaliy yordam ko'rsatish qiyin bo'lishi mumkin, u so'z bilan yordam berishi mumkin, yetakchi bolani esa ularga amaliy yordam berishga chaqirish mumkin.
Xulosa
Har bir bola – alohida shaxs. Uni to'g'ri tarbiyalash uchun avval uni tushunish kerak. Individual yondashuv bolaning tabiiy iste’dodlarini rivojlantirishga yordam beradi, unda o‘ziga ishonch uyg‘otadi va uni hayotga to‘g‘ri yo‘naltiradi. Ota-onalar farzandiga qattiq nazorat orqali emas, balki uni tushunish va qo‘llab-quvvatlash orqali ta’sir ko‘rsatganda tarbiya yanada samarali bo‘ladi.
Farzandimizni o‘z xohishimizga qarab shakllantirish emas, balki uni tushunish va uning eng yaxshi qirralarini ochishga yordam berish eng to‘g‘ri yondashuvdir.