Ramazon va Roʻzaning Diniy, Tarixiy va Ijtimoiy Ahamiyati
Ramazon oyi musulmonlar uchun eng muqaddas oy bo‘lib, Qur’oni karimning ilk oyatlari aynan shu oyda Muhammad (s.a.v)ga nozil qilingan. Ushbu oy nafaqat ro‘za tutish, balki ma’naviy poklanish, ijtimoiy birdamlik va Allohning rahmatini qo‘lga kiritish davri hisoblanadi. Ro‘za Islomning besh farzidan biri bo‘lib, har bir balog‘atga yetgan, sog‘lom musulmon uchun farz qilingan. Ramazon oyi davomida musulmonlar tong otishidan quyosh botguncha ovqatlanish, ichish va boshqa ro‘zani buzuvchi ishlardan tiyiladilar.
Ramazon so‘zi arabcha “ramada” (رَمَضَ) fe’lidan kelib chiqqan bo‘lib, “kuydirish” yoki “qizdirish” ma’nolarini anglatadi. Tarixiy manbalarga ko‘ra, dastlab hijriy taqvimda ushbu oy jazirama issiq kunlarga to‘g‘ri kelgan. Islomiy talqinga ko‘ra esa, Ramazon gunohlarni kuydirib yo‘q qiladigan oy hisoblanadi. Rasululloh (s.a.v): “Ramazon Allohning ismlaridan biridir, shuning uchun uni Ramazon oyi deb atang”, deganlar.
Bu oyda muhim tarixiy voqealar yuz bergan. Qur’on Qadr kechasida nozil qilina boshlagan. 17-Ramazonda Badr jangida musulmonlar g‘alaba qozongan, 20-Ramazonda esa Muhammad (s.a.v) Makkani fath qilgan. Islomiy rivoyatlarga ko‘ra, Allohning oldingi payg‘ambarlariga (Musoga Tavrot, Isoga Injil, Dovudga Zabur) ilohiy kitoblar Ramazon oyida nozil qilingan.
Ro‘za tutishning shar’iy qoidalariga ko‘ra, voyaga yetgan, aqli raso va sog‘lom har bir musulmon uni ado etishi shart. Lekin, safardagi insonlar, homilador va emizikli ayollar, kasallar va qariyalar uchun ro‘za yengillik bilan berilgan. Ro‘zani qasddan buzish gunoh hisoblanib, uning kafforati (misli 60 kunlik ovqatlanish miqdorida sadaqa) yoki qazo qilish talab etiladi.
Ro‘zaning sog‘liqqa foydasi ilmiy jihatdan isbotlangan. Saharlikda protein va murakkab uglevodlarga boy ovqat iste’mol qilish energiyani uzoq muddat saqlashga yordam beradi. Iftorlikni xurmo va suv bilan ochish esa qondagi glyukoza darajasini asta-sekin oshirib, oshqozon tizimiga yuk tushishining oldini oladi. Ro‘za davomida organizm ortiqcha yog‘larni parchalab, hujayralarni yangilaydi va immunitetni mustahkamlaydi.
Qadr kechasi Qur’onda “ming oydan yaxshiroq” deb ta’riflangan. Bu kechada osmon farishtalari va Jabroil (a.s) Allohning ruxsati bilan yerga tushib, duo va ibodatlarni yetkazadilar. Rasululloh (s.a.v) Qadr kechasida: “Allohim, Sen kechirimlisan, kechirishni yaxshi ko‘rasan, meni ham kechir”, deb duo qilishni tavsiya qilganlar. Bu kechaning aniq sanasi noma’lum bo‘lib, u Ramazonning oxirgi 10 kunligidagi toq kechalardan birida bo‘lishi aytilgan.
Ramazon oyida zakot va sadaqa berish ijtimoiy adolatni mustahkamlaydi. O‘zbekistonda har yili minglab oilalarga Ramazon ehsonlari yetkaziladi. Xalqaro miqyosda esa musulmon mamlakatlari muhtojlarga yordam ko‘rsatadi.
Ba’zi davlatlarda, xususan, Norvegiya va Islandiyada ro‘za vaqti 20 soatdan oshib ketishi mumkin. Bunday sharoitda musulmonlar Makka yoki eng yaqin musulmon mamlakati vaqtiga qarab ro‘za tutishadi.
Ro‘za inson ruhiyatiga ijobiy ta’sir qiladi. Nafsoniy istaklarni tiyish iroda kuchini oshiradi, sabr va qanoatni rivojlantiradi. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ro‘za davomida miyaning prefrontal korteksi faollashib, inson o‘z his-tuyg‘ularini yaxshiroq nazorat qila oladi.
Tibbiy nuqtai nazardan, ro‘za yurak-qon tomir kasalliklari xavfini kamaytiradi, oshqozon-ichak tizimini tozalaydi, metabolizmni yaxshilaydi. Biroq, iftorda haddan tashqari ko‘p ovqatlanish ortiqcha vazn yig‘ilishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun muvozanatli ovqatlanish tavsiya etiladi.
Xulosa qilib aytganda, Ramazon nafaqat diniy marosim, balki inson ma’naviyatini yuksaltirish, jamiyatda hamjihatlik va saxovatni oshirishga xizmat qiluvchi oy hisoblanadi. U butun dunyoda musulmonlar hayotining muhim qismi bo‘lib qolmoqda va insoniyatni poklanishga, yaxshilikka undaydi.
Ramazon oyi musulmonlar uchun eng muqaddas oy bo‘lib, Qur’oni karimning ilk oyatlari aynan shu oyda Muhammad (s.a.v)ga nozil qilingan. Ushbu oy nafaqat ro‘za tutish, balki ma’naviy poklanish, ijtimoiy birdamlik va Allohning rahmatini qo‘lga kiritish davri hisoblanadi. Ro‘za Islomning besh farzidan biri bo‘lib, har bir balog‘atga yetgan, sog‘lom musulmon uchun farz qilingan. Ramazon oyi davomida musulmonlar tong otishidan quyosh botguncha ovqatlanish, ichish va boshqa ro‘zani buzuvchi ishlardan tiyiladilar.
Ramazon so‘zi arabcha “ramada” (رَمَضَ) fe’lidan kelib chiqqan bo‘lib, “kuydirish” yoki “qizdirish” ma’nolarini anglatadi. Tarixiy manbalarga ko‘ra, dastlab hijriy taqvimda ushbu oy jazirama issiq kunlarga to‘g‘ri kelgan. Islomiy talqinga ko‘ra esa, Ramazon gunohlarni kuydirib yo‘q qiladigan oy hisoblanadi. Rasululloh (s.a.v): “Ramazon Allohning ismlaridan biridir, shuning uchun uni Ramazon oyi deb atang”, deganlar.
Bu oyda muhim tarixiy voqealar yuz bergan. Qur’on Qadr kechasida nozil qilina boshlagan. 17-Ramazonda Badr jangida musulmonlar g‘alaba qozongan, 20-Ramazonda esa Muhammad (s.a.v) Makkani fath qilgan. Islomiy rivoyatlarga ko‘ra, Allohning oldingi payg‘ambarlariga (Musoga Tavrot, Isoga Injil, Dovudga Zabur) ilohiy kitoblar Ramazon oyida nozil qilingan.
Ro‘za tutishning shar’iy qoidalariga ko‘ra, voyaga yetgan, aqli raso va sog‘lom har bir musulmon uni ado etishi shart. Lekin, safardagi insonlar, homilador va emizikli ayollar, kasallar va qariyalar uchun ro‘za yengillik bilan berilgan. Ro‘zani qasddan buzish gunoh hisoblanib, uning kafforati (misli 60 kunlik ovqatlanish miqdorida sadaqa) yoki qazo qilish talab etiladi.
Ro‘zaning sog‘liqqa foydasi ilmiy jihatdan isbotlangan. Saharlikda protein va murakkab uglevodlarga boy ovqat iste’mol qilish energiyani uzoq muddat saqlashga yordam beradi. Iftorlikni xurmo va suv bilan ochish esa qondagi glyukoza darajasini asta-sekin oshirib, oshqozon tizimiga yuk tushishining oldini oladi. Ro‘za davomida organizm ortiqcha yog‘larni parchalab, hujayralarni yangilaydi va immunitetni mustahkamlaydi.
Qadr kechasi Qur’onda “ming oydan yaxshiroq” deb ta’riflangan. Bu kechada osmon farishtalari va Jabroil (a.s) Allohning ruxsati bilan yerga tushib, duo va ibodatlarni yetkazadilar. Rasululloh (s.a.v) Qadr kechasida: “Allohim, Sen kechirimlisan, kechirishni yaxshi ko‘rasan, meni ham kechir”, deb duo qilishni tavsiya qilganlar. Bu kechaning aniq sanasi noma’lum bo‘lib, u Ramazonning oxirgi 10 kunligidagi toq kechalardan birida bo‘lishi aytilgan.
Ramazon oyida zakot va sadaqa berish ijtimoiy adolatni mustahkamlaydi. O‘zbekistonda har yili minglab oilalarga Ramazon ehsonlari yetkaziladi. Xalqaro miqyosda esa musulmon mamlakatlari muhtojlarga yordam ko‘rsatadi.
Ba’zi davlatlarda, xususan, Norvegiya va Islandiyada ro‘za vaqti 20 soatdan oshib ketishi mumkin. Bunday sharoitda musulmonlar Makka yoki eng yaqin musulmon mamlakati vaqtiga qarab ro‘za tutishadi.
Ro‘za inson ruhiyatiga ijobiy ta’sir qiladi. Nafsoniy istaklarni tiyish iroda kuchini oshiradi, sabr va qanoatni rivojlantiradi. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ro‘za davomida miyaning prefrontal korteksi faollashib, inson o‘z his-tuyg‘ularini yaxshiroq nazorat qila oladi.
Tibbiy nuqtai nazardan, ro‘za yurak-qon tomir kasalliklari xavfini kamaytiradi, oshqozon-ichak tizimini tozalaydi, metabolizmni yaxshilaydi. Biroq, iftorda haddan tashqari ko‘p ovqatlanish ortiqcha vazn yig‘ilishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun muvozanatli ovqatlanish tavsiya etiladi.
Xulosa qilib aytganda, Ramazon nafaqat diniy marosim, balki inson ma’naviyatini yuksaltirish, jamiyatda hamjihatlik va saxovatni oshirishga xizmat qiluvchi oy hisoblanadi. U butun dunyoda musulmonlar hayotining muhim qismi bo‘lib qolmoqda va insoniyatni poklanishga, yaxshilikka undaydi.