Misantropiya | Ekzistensializm

Multikulturalizm – turli millat, din va etnik guruhlarga mansub odamlarning bir jamiyat yoki mamlakatda tinch va o‘zaro hurmat bilan yashashini targ‘ib qiluvchi tushuncha. Bu g‘oya madaniy xilma-xillikni qadrlash, milliy va diniy guruhlarning huquqlarini hurmat qilish hamda ular o‘rtasida bag‘rikenglikni rivojlantirishga asoslangan.

Multikulturalizm siyosiy, ijtimoiy va madaniy nuqtayi nazardan muhim tushuncha bo‘lib, ko‘plab davlatlar uni o‘z jamiyatida qo‘llab-quvvatlaydi. Masalan, Kanada, Avstraliya, AQSh va Buyuk Britaniya singari mamlakatlar multikultural jamiyatlar sifatida tanilgan.

Diatribe – bu qattiq tanqid yoki tajovuzkor nutq bo‘lib, odatda kimnidir yoki nimanidir keskin qoralash maqsadida ishlatiladi. Bu so‘z, asosan, adabiyotda, ma'ruzalar yoki nutqlarda uchraydi va ko‘pincha kuchli his-tuyg‘ularni ifodalash uchun qo‘llaniladi. Diatribe ko‘pincha sub'ektiv va bir tomonlama bo‘ladi.

Masalan:

• Shoirning diatribasi zamonaviy jamiyatning nosozliklarini tanqid qilishga qaratilgan edi.

Yoki so'zlashuv tilida:

• "Uning gaplari diatribaga o‘xshab ketardi – faqat tanqid, boshqa hech narsa yo‘q."

Gipermneziya – bu insonning haddan tashqari kuchli xotiraga ega bo‘lishi, ya’ni u juda ko‘p tafsilotlarni eslab qolishi va uzoq vaqt davomida aniq eslay olishi bilan tavsiflanadigan holat. Bu holat ba’zi odamlarda tabiiy ravishda kuzatilishi mumkin yoki ba’zan shikastlanishlar, ruhiy kasalliklar yoki giyohvand moddalar ta’sirida paydo bo‘lishi mumkin.

Gipermneziya bilan odamlar odatda o‘tmishdagi voqealarni mayda-chuyda detallarigacha eslab qoladilar, bu esa ularning ongida doimiy xotiralar oqimini keltirib chiqarishi mumkin. Bu ba’zan foydali bo‘lsa-da, ayrim hollarda ortiqcha eslash charchoqqa yoki stressga olib kelishi mumkin.

Grafologiya – bu qo‘l yozuvi orqali shaxsning xulq-atvori, xarakteri va ruhiy holatini o‘rganadigan ilmiy-nazariy yo‘nalish. U insonning yozuv uslubi, harflarning shakli, o‘lchami, bosim darajasi, so‘zlar orasidagi masofa va boshqa xususiyatlarni tahlil qilib, uning ichki dunyosi haqida xulosalar chiqarishga harakat qiladi.

Grafologiya asosan quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:

1. Shaxsiyatni aniqlash: Insonning ichki fazilatlarini va xulq-atvorini tushunish uchun.

2. Professional diagnostika: Muayyan kasblar uchun moslikni baholashda.

3. Kriminologiya va huquqshunoslik: Soxta hujjatlarni aniqlash yoki jinoyatchini qidirishda.

4. Psixologik maslahat: Ruhiy holatni aniqlash va muammolarni aniqlash uchun.

Lekin grafologiya ko‘pincha mantiqiy asos va ilmiy dalillarga asoslangan psixologik yoki nevrologik tadqiqotlar bilan farq qiladi, shuning uchun ba’zi olimlar tomonidan unga skeptik qaraladi.

Yashash paradoksi – bu inson hayotining mohiyatiga oid ichki qarama-qarshilik yoki ziddiyatli holatlarni ifodalovchi tushuncha. U turli falsafiy, psixologik yoki ekzistensial muammolar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Yashash paradoksining ayrim shakllari:

1. O‘lim va hayot paradoksi – Inson hayotining muqarrar yakuni borligini bilsa-da, yashashni davom ettirishga intiladi va mazmun izlaydi.

2. Baxt va iztirob paradoksi – Ko‘p odamlar baxt izlashadi, lekin uni quvib yetishga harakat qilgan sari undan uzoqlashayotganday tuyuladi.

3. Erkinlik va cheklovlar paradoksi – Inson erkin bo‘lishni xohlaydi, lekin jamiyat qoidalari, biologik cheklovlar yoki o‘z tanlovlarining oqibatlari tufayli har doim ham to‘liq erkin emas.

4. Bilim va jaholat paradoksi – Qanchalik ko‘p bilsang, shunchalik bilmagan narsalaring ko‘payayotgandek tuyuladi.

Bu paradokslar inson tafakkurining tabiiy qismi bo‘lib, hayot mazmuni va mohiyatini chuqurroq anglashga undaydi.

Ex oriente lux – lotincha ibora bo'lib, ma'nosi "Nur Sharqdan porlamoqda" deganidir. Bu ibora odatda Sharqning donolik, ma'naviyat yoki madaniyat o'chog'i sifatidagi o'rnini ifodalash uchun ishlatiladi. Shu bilan birga, u tarixda bilim va ma'rifatning Sharqdan tarqalganiga ishora qilishi mumkin.

Alluziya – bu adabiy yoki nutqiy usul bo‘lib, u orqali muallif boshqa bir asar, tarixiy voqea, madaniy hodisa, diniy manba yoki shaxsga ishora qiladi. Alluziya ma'nosi odatda bilvosita bo‘ladi va uni tushunish uchun ishora qilingan hodisa yoki matnni bilish talab etiladi. Bu usul matnning ma'nosini chuqurlashtiradi va o‘quvchi yoki tinglovchiga kengroq kontekstni tushunishga yordam beradi.

Masalan: "Hamma narsadan voz kechib, u Ibrohim kabi o‘z sinovini qabul qildi."
Bu Ibrohim payg‘ambarning Qur’onda va Injilda eslatilgan sinoviga ishora qiladi.

🇦🇫 - Afg‘oniston
🇦🇱 - Albaniya
🇩🇿 - Jazoir
🇦🇩 - Andorra
🇦🇴 - Angola
🇦🇬 - Antigua va Barbuda
🇦🇷 - Argentina
🇦🇲 - Armaniston
🇦🇺 - Avstraliya
🇦🇹 - Avstriya
🇦🇿 - Ozarbayjon
🇧🇸 - Bagama orollari
🇧🇭 - Bahrayn
🇧🇩 - Bangladesh
🇧🇧 - Barbados
🇧🇾 - Belarus
🇧🇪 - Belgiya
🇧🇿 - Beliz
🇧🇯 - Benin
🇧🇹 - Butan
🇧🇴 - Boliviya
🇧🇦 - Bosniya va Gersegovina
🇧🇼 - Botsvana
🇧🇷 - Braziliya
🇧🇳 - Bruney
🇧🇬 - Bolgariya
🇧🇫 - Burkina-Faso
🇧🇮 - Burundi
🇰🇭 - Kambodja
🇨🇲 - Kamerun
🇨🇦 - Kanada
🇨🇻 - Kabo-Verde
🇨🇫 - Markaziy Afrika Respublikasi
🇹🇩 - Chad
🇨🇱 - Chili
🇨🇳 - Xitoy
🇨🇴 - Kolumbiya
🇰🇲 - Komor orollari
🇨🇬 - Kongo Respublikasi
🇨🇩 - Kongo Demokratik Respublikasi
🇨🇷 - Kosta-Rika
🇭🇷 - Xorvatiya
🇨🇺 - Kuba
🇨🇾 - Kipr
🇨🇿 - Chexiya
🇩🇰 - Daniya
🇩🇯 - Jibuti
🇩🇲 - Dominika
🇩🇴 - Dominikan Respublikasi
🇪🇨 - Ekvador
🇪🇬 - Misr
🇸🇻 - Salvador
🇬🇶 - Ekvatorial Gvineya
🇪🇷 - Eritreya
🇪🇪 - Estoniya
🇸🇿 - Esvatini
🇪🇹 - Efiopiya
🇫🇯 - Fiji
🇫🇮 - Finlyandiya
🇫🇷 - Fransiya
🇬🇦 - Gabon
🇬🇲 - Gambiya
🇬🇪 - Gruziya
🇩🇪 - Germaniya
🇬🇭 - Gana
🇬🇷 - Gretsiya
🇬🇩 - Grenada
🇬🇹 - Gvatemala
🇬🇳 - Gvineya
🇬🇼 - Gvineya-Bisau
🇬🇾 - Gayana
🇭🇹 - Gaiti
🇭🇳 - Gonduras
🇭🇺 - Vengriya
🇮🇸 - Islandiya
🇮🇳 - Hindiston
🇮🇩 - Indoneziya
🇮🇷 - Eron
🇮🇶 - Iroq
🇮🇪 - Irlandiya
🇮🇱 - Isroil
🇮🇹 - Italiya
🇨🇮 - Kot-d’Ivuar
🇯🇲 - Yamayka
🇯🇵 - Yaponiya
🇯🇴 - Iordaniya
🇰🇿 - Qozog‘iston
🇰🇪 - Keniya
🇰🇮 - Kiribati
🇰🇵 - Shimoliy Koreya
🇰🇷 - Janubiy Koreya
🇽🇰 - Kosovo
🇰🇼 - Quvayt
🇰🇬 - Qirg‘iziston
🇱🇦 - Laos
🇱🇻 - Latviya
🇱🇧 - Livan
🇱🇸 - Lesoto
🇱🇷 - Liberiya
🇱🇾 - Liviya
🇱🇮 - Lixtenshteyn
🇱🇹 - Litva
🇱🇺 - Lyuksemburg
🇲🇬 - Madagaskar
🇲🇼 - Malavi
🇲🇾 - Malayziya
🇲🇻 - Maldiv orollari
🇲🇱 - Mali
🇲🇹 - Malta
🇲🇭 - Marshall orollari
🇲🇷 - Mavritaniya
🇲🇺 - Mavrikiy
🇲🇽 - Meksika
🇫🇲 - Mikroneziya
🇲🇩 - Moldova
🇲🇨 - Monako
🇲🇳 - Mo‘g‘uliston
🇲🇪 - Chernogoriya
🇲🇦 - Marokash
🇲🇿 - Mozambik
🇲🇲 - Myanma
🇳🇦 - Namibiya
🇳🇷 - Nauru
🇳🇵 - Nepal
🇳🇱 - Niderlandiya
🇳🇿 - Yangi Zelandiya
🇳🇮 - Nikaragua
🇳🇪 - Niger
🇳🇬 - Nigeriya
🇲🇰 - Shimoliy Makedoniya
🇳🇴 - Norvegiya
🇴🇲 - Ummon
🇵🇰 - Pokiston
🇵🇼 - Palau
🇵🇦 - Panama
🇵🇬 - Papua-Yangi Gvineya
🇵🇾 - Paragvay
🇵🇪 - Peru
🇵🇭 - Filippin
🇵🇱 - Polsha
🇵🇹 - Portugaliya
🇶🇦 - Qatar
🇷🇴 - Ruminiya
🇷🇺 - Rossiya
🇷🇼 - Ruanda
🇼🇸 - Samoa
🇸🇲 - San-Marino
🇸🇹 - San-Tome va Prinsipi
🇸🇦 - Saudiya Arabistoni
🇸🇳 - Senegal
🇷🇸 - Serbiya
🇸🇨 - Seyshel orollari
🇸🇱 - Syerra-Leone
🇸🇬 - Singapur
🇸🇰 - Slovakiya
🇸🇮 - Sloveniya
🇸🇧 - Solomon orollari
🇸🇴 - Somali
🇿🇦 - Janubiy Afrika
🇸🇸 - Janubiy Sudan
🇪🇸 - Ispaniya
🇱🇰 - Shri-Lanka
🇸🇩 - Sudan
🇸🇷 - Surinam
🇸🇪 - Shvetsiya
🇨🇭 - Shveytsariya
🇸🇾 - Suriya
🇹🇼 - Tayvan
🇹🇯 - Tojikiston
🇹🇿 - Tanzaniya
🇹🇭 - Tailand
🇹🇱 - Sharqiy Timor
🇹🇬 - Togo
🇹🇴 - Tonga
🇹🇹 - Trinidad va Tobago
🇹🇳 - Tunis
🇹🇷 - Turkiya
🇹🇲 - Turkmaniston
🇹🇻 - Tuvalu
🇺🇬 - Uganda
🇺🇦 - Ukraina
🇦🇪 - Birlashgan Arab Amirliklari
🇬🇧 - Buyuk Britaniya
🇺🇸 - Amerika Qo‘shma Shtatlari
🇺🇾 - Urugvay
🇺🇿 - O‘zbekiston
🇻🇺 - Vanuatu
🇻🇦 - Vatikan
🇻🇪 - Venesuela
🇻🇳 - Vetnam
🇾🇪 - Yaman
🇿🇲 - Zambiya
🇿🇼 - Zimbabve

Dehumanizatsiya – bu insonni insoniy sifatlaridan mahrum qilib, uni ob’ekt, hayvon yoki pastroq darajadagi mavjudot sifatida ko‘rsatish jarayoni. Bu jarayon jamiyatda, siyosatda yoki kundalik hayotda sodir bo‘lishi mumkin. Dehumanizatsiya odatda kamsitish, zo‘ravonlik yoki g‘arazli maqsadlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi.

Misollar:

• Urush propaganda: Dushman taraf askarlarini hayvon yoki zararli mavjudot sifatida tasvirlash (masalan, ularni "hasharot" yoki "yirtqich" deb atash).

• Qullarni shaxs emas, balki mulk sifatida ko‘rish va ularga shunday munosabatda bo‘lish.

Bu jarayon ko‘pincha insonlararo munosabatlarda ham empatiyani yo‘qotishga olib keladi.

Palindrom – bu matn yoki son bo‘lib, uni orqadan oldinga o‘qiganda ham bir xil ma’no yoki shaklni saqlaydi. Masalan:

• Matnda: "alla", "non", "ikki".

• Sonda: 121, 1331, 12321.

Palindromlarda belgilar ketma-ketligi teskari o‘qilganda o‘zgarmaydi.

Kannibalizm – odamning odam go‘shtini iste’mol qilishi. Bu hodisa tarixda turli sabablarga ko‘ra sodir bo‘lgan: ocharchilik, diniy yoki marosimiy urf-odatlar, urush sharoitlari va ba’zan psixologik buzilishlar natijasida.

Shuningdek, hayvonot olamida ham kannibalizm uchraydi. Masalan, ba’zi hayvonlar (o'rgimchaklar, baliqlar, kemiruvchilar) o‘z turlaridagi boshqa jonzotlarni yeyishi mumkin.

Novella – bu hajman qissadan kichik, lekin hikoyadan uzunroq bo‘lgan nasriy asar turi. U odatda bitta asosiy syujet atrofida quriladi va chuqur psixologik tahlil yoki keskin dramatik voqealar bilan ajralib turadi. Novellalar ko‘pincha favqulodda yakun (kutilmagan final) bilan tugaydi.

D'oh! – bu "The Simpsons" animatsion serialidagi Homer Simpsonning mashhur iborasi. U odatda nimadir noto‘g‘ri ketganda yoki kutilmagan xatolik sodir bo‘lganda aytiladi. Bu so‘z shu qadar mashhur bo‘lib ketganki, Oksford lug‘atiga ham kiritilgan!

Pick-me girl – bu atama o'zini boshqalardan ajratish va erkaklarga yoqish uchun ataylab "boshqa qizlar kabi emasman" degan obraz yaratishga harakat qiladigan qizlarga nisbatan ishlatiladi. Ular ko'pincha boshqa qizlarni yomon ko'rsatishga yoki an'anaviy ayollik stereotiplaridan chetlashishga harakat qilishadi. Masalan:

• "Men boshqa qizlar kabi bo'yanmayman, futbolni yaxshi ko'raman!"
• "Qizlar juda dramali, men faqat yigitlar bilan yaxshi chiqishaman."

Bu atama ko'pincha salbiy yoki kinoya bilan ishlatiladi. Aslida esa har kimning o'z xohishi bor va shaxsiyati turlicha bo'lishi tabiiy.

Litota – bu badiiy tasvir vositalaridan biri bo‘lib, ma’no jihatdan mubolag‘aning teskarisi hisoblanadi. Ya’ni, biror narsani, hodisani yoki sifatlni ataylab kamaytirib, kichraytirib ko‘rsatish san’ati. Bu usul adabiyotda ta’sirchanlikni oshirish, istehzoli yoki yumshoqroq ifoda berish uchun ishlatiladi.

Litotaga misollar:

• "Sen menga mayda-chuyda narsa beribsan-da!" (Aslida, juda qimmatbaho narsa berilgan bo‘lishi mumkin.)

• "Bu shunchaki bitta chiziq-ku!" (Aslida, bu katta san’at asari bo‘lishi mumkin.)

• "U bir chimdimgina ovqat yedi." (Aslida, yetarlicha ovqatlangan bo‘lishi mumkin.)

Litota ko‘pincha xalq maqollari, she’riyat va nasrda uchraydi. Masalan, A. S. Pushkinning "Kapitan qizi" asarida shunday misol bor:
“Jasoratli odam emas – unchalik ham qo‘rqoq emas” (ya’ni, juda jasoratli emas, lekin mutlaqo qo‘rqoq ham emas).

Meni jannatdagi hurlardan rashk qilmaysanmi🌚