Алишер Навоийнинг тили жуда форсча, арабча ўзлашмаларга тўлиб кетгани бор гап. Натан Маллаев буни шундай тушунтирган эди (иқтибос эмас, мазмуни): Навоий кўтарган оламшумул масалалар, чуқур фалсафа учун мураккаб терминология ва бой тил имкониятлари керак эди; афсуски, туркий тил унинг даврида ҳали бу даражада ишланмаган эди, сўз бойлиги доим ҳам етмас эди. Шу боис Навоий форс ва араб тилларининг имкониятларига мурожаат қилиб, улардан фойдаланишга мажбур бўлган. Бобур эса, аксинча, тилидаги ўзлашмаларни камайтиришга уринган ва халқ тили имкониятларига мурожаат қилган.

Шу билан бирга, Навоий туркий тилнинг чинакам фидойиси бўлган. У халқ орасида юриб, халқ ижодини ўрганиб, туркий сўзларни тўплаб юрган, улардан ижодида фойдаланган.

Унинг туркий тилга муносабатини кўрсатиш учун кўпинча "Муҳокамат ул-луғатайн" келтирилади — унда Навоий турк ва форс тилларини қиёслаб, туркий тилнинг бойлигини, имкониятларини кўрсатиб берган.

Лекин Навоий ижоди билан яқинроқ танишсангиз, баъзи кичик шеърий намуналарида у соф туркий тилни эксперимент қилганини кўрасиз. Яъни Навоий каби кўп форсча ва арабча ишлатадиган ижодкорнинг шундай шеърлари борки, уларда мутлақо форсча-арабча сўзлар ишлатилмаган. Буни Навоий атайин қилган дейишга асос бор.

Битта мисол келтираман:

Кўз бирла қошинг яхши, қабоғинг яхши,
Юз бирла сўзинг яхши, дудоғинг яхши.
Энг бирла менгинг яхши, сақоғинг яхши,
Бир-бир не дейин, бошдин аёғинг яхши.

Нима дейсиз, Навоий атайлаб фақат туркий сўзларни ишлатганми ёки йўқ?

@AsanovEldar