Xans Kristian Orsted 1820-yil 15-fevral sanasida elektromagnitizm nazariyasini taqdim qilgan edi. Ushbu arzimasdek ko‘riladigan nazariya insoniyatni ikki asr davomida misli ko‘rilmagan ixtirolar qilishiga olib kelgan.
Orsted tasodifan elektr toki o‘tkazilayotgan sim yaqinida joylashgan kompas ignasi harakatlanishini aniqlaydi. Bunga ko‘ra elektronlar o‘z harakati davomida magnit maydoni hosil qilishini kuzatadi. Shunday so‘ng tabribaga oydinlik kiritish maqsadida holatni chuqurroq o‘rganishni boshladi va 1820-yilning iyul oyida Experimenta circa effectum conflictus electrici in acum magneticam (Elektrik tokining magnitlangan ignaga ta’siri bo‘yicha tajribalar) nomli maqolasini Daniya Qirollik Fanlar Akademiya doirasida nashr etdi. Maqola esa Yevropa ilmiy kengashlarida katta qiziqish uyg‘otishni boshladi.
Uning kashfiyoti Andre Mari Amperda (Tok kuchining otasi) ham katta qiziqish uyg‘otdi va Amper, Orsted kashfiyotiga asoslanib elektr va magnit maydon o‘rtasidagi bog‘liqlikni matematik ifodalash mexanizmini ishlab chiqdi. Keyinchalik bu jarayonga boshqa olimlar ham qo‘shila boshladilar, jumladan Maykl Faradey, Jeyms Klerk Maksvellar ushbu nazariyani yanada yaxshiroq rivojlanishga hissa qo‘shdilar. Faradey nazariyalari hozirgacha meditsinada keng qo‘lanib kelinadi. Shuningdek Faradey aynan shu nazariyaga asoslanib elektromagnit induksiyasi hodisasini kashf qilgan. Bu hodisaning aniqlanishi yangi avlod elektr generatorlarining keskin rivojlanishiga yordam berdi.
Orsted nazariyasi nafaqat qogo‘zlarda balkim amaliyotda ham keng rivojlanishga olib kelgan. Jumladan Samuel Morse 1837-yilda telegrafni, Morits Yakobi 1834-yilda birinchi elektron dvigatelni, Verner fon Siyemens (Siyemens asoschisi) 1867-yilda elektromagnit induksiyasi orqali elektr toki ishlab chiqish texnologiyasini yaratdi (Balkim shu sabablidir Simemens tomografiya uskunalari dunyodagi eng sifatlisi hisoblanadi). Bundan tashqari Gugliyelmo Markoni radiosi, Aleksandr Bell telefon aparati, Luchino Tesla (Hamma o‘ylagan Tesla emas) transformatori, Li De Forest trubkalari (To‘lqin uzatish modulyatorlari uchun), Nikola Tesla tuxumlari uchun ham turtki bo‘ldi.
Alohida e’tirofga loyiqlaridan biri esa Paul Lauterbur 1970-yilda Magnit rezonans tomografiyasi ishlab chiqdi, bunga ko‘ra kuchli magnit maydon yordamida inson tanasining ichki organlarini aks ettirish mumkin bo‘ldi. Bu ixtiro esa o‘z navbatida tibbiyot diagnostikasida keskin o‘zgarishlarga sabab bo‘ldi.
Xans Kristian Orsted nomini balkim hamma ham eshitmagandir ammo uning tasodifiy ixtirosi va nazariyasi insoniyat hayotida keskin burilish yasadi. Hattoki siz ushbu maqolani o‘qiy olayotganingizda ham uning ishlari muhim rol o‘ynaydi.
@yetimdasturchi
Orsted tasodifan elektr toki o‘tkazilayotgan sim yaqinida joylashgan kompas ignasi harakatlanishini aniqlaydi. Bunga ko‘ra elektronlar o‘z harakati davomida magnit maydoni hosil qilishini kuzatadi. Shunday so‘ng tabribaga oydinlik kiritish maqsadida holatni chuqurroq o‘rganishni boshladi va 1820-yilning iyul oyida Experimenta circa effectum conflictus electrici in acum magneticam (Elektrik tokining magnitlangan ignaga ta’siri bo‘yicha tajribalar) nomli maqolasini Daniya Qirollik Fanlar Akademiya doirasida nashr etdi. Maqola esa Yevropa ilmiy kengashlarida katta qiziqish uyg‘otishni boshladi.
Uning kashfiyoti Andre Mari Amperda (Tok kuchining otasi) ham katta qiziqish uyg‘otdi va Amper, Orsted kashfiyotiga asoslanib elektr va magnit maydon o‘rtasidagi bog‘liqlikni matematik ifodalash mexanizmini ishlab chiqdi. Keyinchalik bu jarayonga boshqa olimlar ham qo‘shila boshladilar, jumladan Maykl Faradey, Jeyms Klerk Maksvellar ushbu nazariyani yanada yaxshiroq rivojlanishga hissa qo‘shdilar. Faradey nazariyalari hozirgacha meditsinada keng qo‘lanib kelinadi. Shuningdek Faradey aynan shu nazariyaga asoslanib elektromagnit induksiyasi hodisasini kashf qilgan. Bu hodisaning aniqlanishi yangi avlod elektr generatorlarining keskin rivojlanishiga yordam berdi.
Orsted nazariyasi nafaqat qogo‘zlarda balkim amaliyotda ham keng rivojlanishga olib kelgan. Jumladan Samuel Morse 1837-yilda telegrafni, Morits Yakobi 1834-yilda birinchi elektron dvigatelni, Verner fon Siyemens (Siyemens asoschisi) 1867-yilda elektromagnit induksiyasi orqali elektr toki ishlab chiqish texnologiyasini yaratdi (Balkim shu sabablidir Simemens tomografiya uskunalari dunyodagi eng sifatlisi hisoblanadi). Bundan tashqari Gugliyelmo Markoni radiosi, Aleksandr Bell telefon aparati, Luchino Tesla (Hamma o‘ylagan Tesla emas) transformatori, Li De Forest trubkalari (To‘lqin uzatish modulyatorlari uchun), Nikola Tesla tuxumlari uchun ham turtki bo‘ldi.
Alohida e’tirofga loyiqlaridan biri esa Paul Lauterbur 1970-yilda Magnit rezonans tomografiyasi ishlab chiqdi, bunga ko‘ra kuchli magnit maydon yordamida inson tanasining ichki organlarini aks ettirish mumkin bo‘ldi. Bu ixtiro esa o‘z navbatida tibbiyot diagnostikasida keskin o‘zgarishlarga sabab bo‘ldi.
Xans Kristian Orsted nomini balkim hamma ham eshitmagandir ammo uning tasodifiy ixtirosi va nazariyasi insoniyat hayotida keskin burilish yasadi. Hattoki siz ushbu maqolani o‘qiy olayotganingizda ham uning ishlari muhim rol o‘ynaydi.
@yetimdasturchi