AQShsiz Yevropa qalqoni: London, Parij va Berlin yangi mudofaa ittifoqini tuza oladimi?
S.Pinxasova, siyosiy ekspert
Donald Trampning Oq uyga qaytishi global siyosatda tub burilish yasadi va Yevropani o‘z xavfsizligini mustaqil ta’minlash zarurati oldida qoldirdi. AQSh tomonidan aniq harbiy kafolatlarning yo‘qligi va Rossiyaning tobora ortib borayotgan tahdidlari fonida Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya yangi kollektiv mudofaa mexanizmlarini izlamoqda. Lekin ular AQSh “soyaboni”siz samarali mudofaa ittifoqini tuza oladimi?
Noaniq kafolatlar va yangi kuchlar muvozanati
Britaniya bosh vaziri Kir Starmer va Donald Tramp o‘rtasidagi so‘nggi uchrashuv Vashington va uning yevropalik ittifoqchilari o‘rtasidagi chuqur tafovutlarni yana bir bor ko‘rsatdi. Diplomatik harakatlarga qaramay, AQSh Yevropaga aniq harbiy majburiyatlar berish niyatida emasligi ayon bo‘ldi. Tramp NATOga nisbatan javobgarlikni yevropaliklar o‘z zimmasiga olishi kerakligini ta’kidlab, harbiy yordam bo‘yicha aniq majburiyatlardan qochdi.
Fransiya va Germaniya ham Vashington pozitsiyasining o‘zgarishini his qilmoqda. Parij an’anaviy ravishda “strategik avtonomiya” konsepsiyasiga tayanib, Yevropa mudofaasini kuchaytirishga harakat qilmoqda va bunda o‘zining yadroviy salohiyatiga suyanmoqda. Germaniya esa AQShga bog‘liqlik va o‘z harbiy kuchini mustahkamlash o‘rtasida muvozanat topishga urinmoqda. Bunda Berlin ilk bor Fransiya va Britaniya “yadroviy soyaboni” ostida himoyalanish ehtimolini ochiq muhokama qilishi mumkin.
Yangi mudofaa ittifoqining asoslari
Agar London, Parij va Berlin o‘rtasidagi hozirgi muzokaralarni hisobga olsak, yangi Yevropa mudofaa ittifoqining quyidagi asosiy yo‘nalishlarini ajratish mumkin:
1. Yadroviy tiyib turish – Fransiya Britaniyani ham qamrab oluvchi kengaytirilgan yadroviy himoya taklif qilmoqda. Bu Yevropa xavfsizlik arxitekturasini butunlay o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan keskin qadamdir.
2. Harbiy-sanoat kooperatsiyasi – qurol-aslaha va mudofaa texnologiyalari bo‘yicha hamkorlikni kengaytirish. Agar AQSh Yevropa mahsulotlariga boj joriy qilsa, harbiy sanoatning birlashishi muqarrar bo‘ladi.
3. Mustaqil tezkor kuchlar tizmini yaratish – NATO bilan muvofiqlashtirishsiz operatsiyalar o‘tkaza oladigan harbiy tuzilmalarni tashkil etish zarurati. Buyuk Britaniya Yevropadagi eng kuchli armiyaga ega mamlakat sifatida bu jarayonda muhim rol o‘ynashi mumkin.
4. Sharqiy Yevropada pozitsiyalarni mustahkamlash – Ukraina va Boltiqbo‘yi davlatlarini qo‘llab-quvvatlash ustuvor masala bo‘lib qolmoqda. Biroq AQSh yordamisiz Yevropa davlatlarining resurs imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi.
Prognoz: mustaqillik illyuziyasi yoki NATOga real alternativa?
Ambitsiyalarga qaramay, Yevropa hali ham AQSh harbiy qudratiga haddan tashqari bog‘liq. AQShsiz London, Parij va Berlin NATO ta’minlab kelayotgan yadro va strategik salohiyatni to‘liq qoplay olmaydi. Bundan tashqari, ichki kelishmovchiliklar (mudofaa xarajatlari, yadroviy tiyib turish roli va qaror qabul qilish mexanizmlari bo‘yicha turlicha qarashlar) yangi ittifoqni shakllantirish jarayonini sekinlashtirishi mumkin.
Biroq, agar Tramp Yevropadan uzoqlashishda davom etsa va Rossiya sharqiy chegaralarga bosimni oshirsa, unda Yevropaning harbiy salohiyatini oshirish jarayoni tezlashishi mumkin. Kelgusi yillarda Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya o‘rtasida harbiy hamkorlikning chuqurlashishini kutish mumkin, ammo NATO o‘rnini bosuvchi yangi mudofaa ittifoqi hozircha faqat kontseptsiya darajasida qolmoqda.
Xulosa qilib aytganda, AQShsiz “Yevropa qalqoni”ni shakllantirish nazariy jihatdan mumkin, ammo uning samaradorligi va yashovchanligi yevropalik liderlarning o‘z mudofaasiga real sarmoya kiritish va tezkor hamkorlik qilish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
G’arbiy alyans
S.Pinxasova, siyosiy ekspert
Donald Trampning Oq uyga qaytishi global siyosatda tub burilish yasadi va Yevropani o‘z xavfsizligini mustaqil ta’minlash zarurati oldida qoldirdi. AQSh tomonidan aniq harbiy kafolatlarning yo‘qligi va Rossiyaning tobora ortib borayotgan tahdidlari fonida Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya yangi kollektiv mudofaa mexanizmlarini izlamoqda. Lekin ular AQSh “soyaboni”siz samarali mudofaa ittifoqini tuza oladimi?
Noaniq kafolatlar va yangi kuchlar muvozanati
Britaniya bosh vaziri Kir Starmer va Donald Tramp o‘rtasidagi so‘nggi uchrashuv Vashington va uning yevropalik ittifoqchilari o‘rtasidagi chuqur tafovutlarni yana bir bor ko‘rsatdi. Diplomatik harakatlarga qaramay, AQSh Yevropaga aniq harbiy majburiyatlar berish niyatida emasligi ayon bo‘ldi. Tramp NATOga nisbatan javobgarlikni yevropaliklar o‘z zimmasiga olishi kerakligini ta’kidlab, harbiy yordam bo‘yicha aniq majburiyatlardan qochdi.
Fransiya va Germaniya ham Vashington pozitsiyasining o‘zgarishini his qilmoqda. Parij an’anaviy ravishda “strategik avtonomiya” konsepsiyasiga tayanib, Yevropa mudofaasini kuchaytirishga harakat qilmoqda va bunda o‘zining yadroviy salohiyatiga suyanmoqda. Germaniya esa AQShga bog‘liqlik va o‘z harbiy kuchini mustahkamlash o‘rtasida muvozanat topishga urinmoqda. Bunda Berlin ilk bor Fransiya va Britaniya “yadroviy soyaboni” ostida himoyalanish ehtimolini ochiq muhokama qilishi mumkin.
Yangi mudofaa ittifoqining asoslari
Agar London, Parij va Berlin o‘rtasidagi hozirgi muzokaralarni hisobga olsak, yangi Yevropa mudofaa ittifoqining quyidagi asosiy yo‘nalishlarini ajratish mumkin:
1. Yadroviy tiyib turish – Fransiya Britaniyani ham qamrab oluvchi kengaytirilgan yadroviy himoya taklif qilmoqda. Bu Yevropa xavfsizlik arxitekturasini butunlay o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan keskin qadamdir.
2. Harbiy-sanoat kooperatsiyasi – qurol-aslaha va mudofaa texnologiyalari bo‘yicha hamkorlikni kengaytirish. Agar AQSh Yevropa mahsulotlariga boj joriy qilsa, harbiy sanoatning birlashishi muqarrar bo‘ladi.
3. Mustaqil tezkor kuchlar tizmini yaratish – NATO bilan muvofiqlashtirishsiz operatsiyalar o‘tkaza oladigan harbiy tuzilmalarni tashkil etish zarurati. Buyuk Britaniya Yevropadagi eng kuchli armiyaga ega mamlakat sifatida bu jarayonda muhim rol o‘ynashi mumkin.
4. Sharqiy Yevropada pozitsiyalarni mustahkamlash – Ukraina va Boltiqbo‘yi davlatlarini qo‘llab-quvvatlash ustuvor masala bo‘lib qolmoqda. Biroq AQSh yordamisiz Yevropa davlatlarining resurs imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi.
Prognoz: mustaqillik illyuziyasi yoki NATOga real alternativa?
Ambitsiyalarga qaramay, Yevropa hali ham AQSh harbiy qudratiga haddan tashqari bog‘liq. AQShsiz London, Parij va Berlin NATO ta’minlab kelayotgan yadro va strategik salohiyatni to‘liq qoplay olmaydi. Bundan tashqari, ichki kelishmovchiliklar (mudofaa xarajatlari, yadroviy tiyib turish roli va qaror qabul qilish mexanizmlari bo‘yicha turlicha qarashlar) yangi ittifoqni shakllantirish jarayonini sekinlashtirishi mumkin.
Biroq, agar Tramp Yevropadan uzoqlashishda davom etsa va Rossiya sharqiy chegaralarga bosimni oshirsa, unda Yevropaning harbiy salohiyatini oshirish jarayoni tezlashishi mumkin. Kelgusi yillarda Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya o‘rtasida harbiy hamkorlikning chuqurlashishini kutish mumkin, ammo NATO o‘rnini bosuvchi yangi mudofaa ittifoqi hozircha faqat kontseptsiya darajasida qolmoqda.
Xulosa qilib aytganda, AQShsiz “Yevropa qalqoni”ni shakllantirish nazariy jihatdan mumkin, ammo uning samaradorligi va yashovchanligi yevropalik liderlarning o‘z mudofaasiga real sarmoya kiritish va tezkor hamkorlik qilish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
G’arbiy alyans