#hamshiralik #ikkinchi
83-Savol: Raxit kasalligining sabablarini sanab bering.
Raxit – bu bolalarda suyaklarning noto‘g‘ri rivojlanishi va yumshashi bilan kechuvchi kasallik bo‘lib, odatda D vitamini yetishmovchiligi sababli yuzaga keladi. Ushbu kasallik suyaklarni shakllantirish va mustahkamlashda ishtirok etadigan kaltsiy va fosfor moddalari almashinuvidagi buzilishlar bilan bog‘liq. Quyida raxit kasalligining asosiy sabablari keltirilgan.
1. D vitamini yetishmovchiligi:
D vitamini yetishmovchiligi – raxitning eng asosiy sababi. Bu quyidagi omillar tufayli yuzaga kelishi mumkin:
1. Quyosh nuri yetishmovchiligi:
o Quyosh nurining kamligi D vitaminining terida sintezlanishiga to‘sqinlik qiladi.
o Bolaning uzoq vaqt yopiq binoda bo‘lishi.
o Shimoliy hududlarda yashash yoki doimiy bulutli ob-havo sharoiti.
2. D vitamini kam iste’mol qilinishi:
o D vitamini bilan boyitilgan oziq-ovqatlarni kam yeyish (masalan, baliq, tuxum sarig‘i, sut mahsulotlari).
o Sun’iy oziqlantirishda noto‘g‘ri tarkibdagi aralashmalarni qo‘llash.
3. Oziqlanish buzilishi:
o Onaning homiladorlik davrida yoki laktatsiya paytida D vitamini yetishmovchiligi.
o Tug‘ilganidan keyin bola ko‘krak sutini yetarlicha olmasligi.
2. Kaltsiy va fosfor yetishmovchiligi:
• Kaltsiy yetishmovchiligi:
o Bolaning parhezida kaltsiyga boy oziq-ovqatlar (sut mahsulotlari, yashil sabzavotlar) yetishmasligi.
o Ovqatda yuqori miqdorda fitin kislotasi bo‘lishi (masalan, don mahsulotlarida) kaltsiyning so‘rilishiga to‘sqinlik qiladi.
• Fosfor yetishmovchiligi:
o Parhezda fosfor miqdorining kamligi.
o Ba’zi kasalliklar fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.
3. Ichakdan moddalar so‘rilishining buzilishi:
• Ichakning surunkali kasalliklari:
o Enterit, malabsorbsion sindrom, kistoz fibrozi yoki laktaza yetishmovchiligi kabi kasalliklar D vitamini, kaltsiy va fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.
• Surunkali diareya:
o Suv va elektrolitlar bilan birga kaltsiy va fosforning yo‘qotilishi.
4. Jigarning va buyrakning buzilishlari:
• Jigarning D vitaminini faollashtirishdagi buzilishlari:
o D vitamini jigarda faol shaklga aylanadi, agar jigar kasalliklari bo‘lsa (masalan, sirroz yoki gepatit), bu jarayon buziladi.
• Buyrak yetishmovchiligi:
o Buyraklar D vitamini 1,25-digidroksixolekalsiferol (uning faol shakli)ga aylantiradi. Buyraklarning yomon ishlashi bu jarayonni buzadi.
5. Genetik omillar:
• Tug‘ma raxit (vitamin D-rezistent raxit):
o Genetik mutatsiyalar sababli D vitaminining suyaklarda so‘rilmasligi yoki uning samarasi pasayishi.
o Kaltsiy va fosforning metabolik jarayonlari buziladi.
6. Erta tug‘ilish (chala tug‘ilganlik):
• Homila davridagi kaltsiy va D vitamini zaxirasi kamligi:
o Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda kaltsiy, fosfor va D vitamini miqdori past bo‘ladi.
• Ichki organlarning yetarlicha rivojlanmaganligi:
o Buyrak va jigar D vitaminini faollashtirishni to‘liq bajara olmaydi.
7. Gormonal buzilishlar:
• Paratgormon yetishmovchiligi:
o Paratgormon suyaklarda kaltsiy va fosforning normal metabolizmini ta’minlaydi, uning yetishmasligi raxitga olib keladi.
• Qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi:
o Qalqonsimon bez gormonlari suyak to‘qimalarining normal shakllanishi uchun muhimdir.
8. Ba’zi dorilarni qabul qilish:
• Dori vositalarining ta’siri:
o Antikonvulsantlar (epilepsiya davosida ishlatiladigan dorilar) D vitaminining faol shaklini sintezlanishini buzadi.
o Glukokortikoidlar va boshqa yallig‘lanishga qarshi dorilar kaltsiy so‘rilishini pasaytiradi.
9. Boshqa sabablar:
• Irsiy omillar:
o Oilaviy moyillik bo‘lishi.
• Surunkali infeksiyalar:
o Organizmda surunkali infeksiya o‘chog‘i raxit rivojlanishiga yordam beradi.
• Noto‘g‘ri parvarish:
o Quyosh nuri yetarlicha tushmasligi, chaqaloqni kam cho‘miltirish va to‘g‘ri ovqatlantirmaslik.
83-Savol: Raxit kasalligining sabablarini sanab bering.
Raxit – bu bolalarda suyaklarning noto‘g‘ri rivojlanishi va yumshashi bilan kechuvchi kasallik bo‘lib, odatda D vitamini yetishmovchiligi sababli yuzaga keladi. Ushbu kasallik suyaklarni shakllantirish va mustahkamlashda ishtirok etadigan kaltsiy va fosfor moddalari almashinuvidagi buzilishlar bilan bog‘liq. Quyida raxit kasalligining asosiy sabablari keltirilgan.
1. D vitamini yetishmovchiligi:
D vitamini yetishmovchiligi – raxitning eng asosiy sababi. Bu quyidagi omillar tufayli yuzaga kelishi mumkin:
1. Quyosh nuri yetishmovchiligi:
o Quyosh nurining kamligi D vitaminining terida sintezlanishiga to‘sqinlik qiladi.
o Bolaning uzoq vaqt yopiq binoda bo‘lishi.
o Shimoliy hududlarda yashash yoki doimiy bulutli ob-havo sharoiti.
2. D vitamini kam iste’mol qilinishi:
o D vitamini bilan boyitilgan oziq-ovqatlarni kam yeyish (masalan, baliq, tuxum sarig‘i, sut mahsulotlari).
o Sun’iy oziqlantirishda noto‘g‘ri tarkibdagi aralashmalarni qo‘llash.
3. Oziqlanish buzilishi:
o Onaning homiladorlik davrida yoki laktatsiya paytida D vitamini yetishmovchiligi.
o Tug‘ilganidan keyin bola ko‘krak sutini yetarlicha olmasligi.
2. Kaltsiy va fosfor yetishmovchiligi:
• Kaltsiy yetishmovchiligi:
o Bolaning parhezida kaltsiyga boy oziq-ovqatlar (sut mahsulotlari, yashil sabzavotlar) yetishmasligi.
o Ovqatda yuqori miqdorda fitin kislotasi bo‘lishi (masalan, don mahsulotlarida) kaltsiyning so‘rilishiga to‘sqinlik qiladi.
• Fosfor yetishmovchiligi:
o Parhezda fosfor miqdorining kamligi.
o Ba’zi kasalliklar fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.
3. Ichakdan moddalar so‘rilishining buzilishi:
• Ichakning surunkali kasalliklari:
o Enterit, malabsorbsion sindrom, kistoz fibrozi yoki laktaza yetishmovchiligi kabi kasalliklar D vitamini, kaltsiy va fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.
• Surunkali diareya:
o Suv va elektrolitlar bilan birga kaltsiy va fosforning yo‘qotilishi.
4. Jigarning va buyrakning buzilishlari:
• Jigarning D vitaminini faollashtirishdagi buzilishlari:
o D vitamini jigarda faol shaklga aylanadi, agar jigar kasalliklari bo‘lsa (masalan, sirroz yoki gepatit), bu jarayon buziladi.
• Buyrak yetishmovchiligi:
o Buyraklar D vitamini 1,25-digidroksixolekalsiferol (uning faol shakli)ga aylantiradi. Buyraklarning yomon ishlashi bu jarayonni buzadi.
5. Genetik omillar:
• Tug‘ma raxit (vitamin D-rezistent raxit):
o Genetik mutatsiyalar sababli D vitaminining suyaklarda so‘rilmasligi yoki uning samarasi pasayishi.
o Kaltsiy va fosforning metabolik jarayonlari buziladi.
6. Erta tug‘ilish (chala tug‘ilganlik):
• Homila davridagi kaltsiy va D vitamini zaxirasi kamligi:
o Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda kaltsiy, fosfor va D vitamini miqdori past bo‘ladi.
• Ichki organlarning yetarlicha rivojlanmaganligi:
o Buyrak va jigar D vitaminini faollashtirishni to‘liq bajara olmaydi.
7. Gormonal buzilishlar:
• Paratgormon yetishmovchiligi:
o Paratgormon suyaklarda kaltsiy va fosforning normal metabolizmini ta’minlaydi, uning yetishmasligi raxitga olib keladi.
• Qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi:
o Qalqonsimon bez gormonlari suyak to‘qimalarining normal shakllanishi uchun muhimdir.
8. Ba’zi dorilarni qabul qilish:
• Dori vositalarining ta’siri:
o Antikonvulsantlar (epilepsiya davosida ishlatiladigan dorilar) D vitaminining faol shaklini sintezlanishini buzadi.
o Glukokortikoidlar va boshqa yallig‘lanishga qarshi dorilar kaltsiy so‘rilishini pasaytiradi.
9. Boshqa sabablar:
• Irsiy omillar:
o Oilaviy moyillik bo‘lishi.
• Surunkali infeksiyalar:
o Organizmda surunkali infeksiya o‘chog‘i raxit rivojlanishiga yordam beradi.
• Noto‘g‘ri parvarish:
o Quyosh nuri yetarlicha tushmasligi, chaqaloqni kam cho‘miltirish va to‘g‘ri ovqatlantirmaslik.