Forward from: Nurboy Jabborov saboqlari
Bir bayt sharhi
ISHQ – AJDAHO, AQL – CHUMOLI
Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy she’riyati – ma’nolar xazinasi, fasohat va balog‘at dafinasidir. Bu she’riyat sirlarini anglashga urinish aqlni charxlaydi, mudroq bosgan tafakkurni uyg‘otib yuboradi, ko‘ngil ko‘zini gardu g‘uborlardan poklaydi. Quyidagi bayt sharhi ham ushbu fikrni tasdiqlaydi:
Aql qochti ko‘nglum ichra sokin o‘lg‘ach dardi ishq,
Mo‘r manzilgohi ermas ajdaholar maskani.
Ushbu bayt “G‘aroyib us-sig‘ar” devoni 604-g‘azaldan olingan. Hazrat Alisher Navoiy ijod konsepsiyasiga ko‘ra, aql va ishq bir makonda jam bo‘la olmaydi. “Hayrat ul-abror” dostonining hamd bobidagi “*Ishq yelin yetkurubon tundu tez, Aql alochug‘in etib rez-rez” satrlarida ham ishqning shiddatli shamoli yetsa, aql chaylasini mayda-mayda qilib sovurishi teran mazmun va mukammal badiiyat uyg‘unligida talqin etilgan. Ushbu konseptual qarash “Layli va Majnun”da Qaysning Majnunga aylanishi misolida poetik asoslangan. Tahlil etilayotgan baytning dastlabki satrida ko‘ngilni ishq dardi manzil aylagach, aqlning qochishi ifodalanishi sababi ham shunda. Bu fikr buyuk shoirning ishq mohiyati haqidagi irfoniy-estetik tutumini aks ettirgani bilan qimmatlidir.
Dastlabki satrda tasavvufiy-falsafiy qarashlarni ifodalab, ikkinchi misrada shunga monand tamsil keltirish – ulug‘ mutafakkir nazmiy uslubining asosiy xususiyatlaridan biri. Ushbu baytdagi tamsilga ko‘ra: “Mo‘r manzilgohi ermas ajdaholar maskani”.* Ya’ni ajdaho maskan tutgan joyda mo‘rga – chumoliga o‘rin yo‘q. Ushbu baytda mo‘r – aql ramzi bo‘lsa, ajdaho – ishq timsoli.
Xulosa qilib aytganda, hazrat Alisher Navoiyning ishq konsepsiyasiga ko‘ra, ajdaho qaerga bormasin, chumoliga qiron keltirgani kabi ishq qay ko‘ngilni manzil etsa, aql oshiqni tark etmoqqa majburdir.
Nurboy Jabborov
ISHQ – AJDAHO, AQL – CHUMOLI
Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy she’riyati – ma’nolar xazinasi, fasohat va balog‘at dafinasidir. Bu she’riyat sirlarini anglashga urinish aqlni charxlaydi, mudroq bosgan tafakkurni uyg‘otib yuboradi, ko‘ngil ko‘zini gardu g‘uborlardan poklaydi. Quyidagi bayt sharhi ham ushbu fikrni tasdiqlaydi:
Aql qochti ko‘nglum ichra sokin o‘lg‘ach dardi ishq,
Mo‘r manzilgohi ermas ajdaholar maskani.
Ushbu bayt “G‘aroyib us-sig‘ar” devoni 604-g‘azaldan olingan. Hazrat Alisher Navoiy ijod konsepsiyasiga ko‘ra, aql va ishq bir makonda jam bo‘la olmaydi. “Hayrat ul-abror” dostonining hamd bobidagi “*Ishq yelin yetkurubon tundu tez, Aql alochug‘in etib rez-rez” satrlarida ham ishqning shiddatli shamoli yetsa, aql chaylasini mayda-mayda qilib sovurishi teran mazmun va mukammal badiiyat uyg‘unligida talqin etilgan. Ushbu konseptual qarash “Layli va Majnun”da Qaysning Majnunga aylanishi misolida poetik asoslangan. Tahlil etilayotgan baytning dastlabki satrida ko‘ngilni ishq dardi manzil aylagach, aqlning qochishi ifodalanishi sababi ham shunda. Bu fikr buyuk shoirning ishq mohiyati haqidagi irfoniy-estetik tutumini aks ettirgani bilan qimmatlidir.
Dastlabki satrda tasavvufiy-falsafiy qarashlarni ifodalab, ikkinchi misrada shunga monand tamsil keltirish – ulug‘ mutafakkir nazmiy uslubining asosiy xususiyatlaridan biri. Ushbu baytdagi tamsilga ko‘ra: “Mo‘r manzilgohi ermas ajdaholar maskani”.* Ya’ni ajdaho maskan tutgan joyda mo‘rga – chumoliga o‘rin yo‘q. Ushbu baytda mo‘r – aql ramzi bo‘lsa, ajdaho – ishq timsoli.
Xulosa qilib aytganda, hazrat Alisher Navoiyning ishq konsepsiyasiga ko‘ra, ajdaho qaerga bormasin, chumoliga qiron keltirgani kabi ishq qay ko‘ngilni manzil etsa, aql oshiqni tark etmoqqa majburdir.
Nurboy Jabborov