ЎЗБЕКЧА “КУБ” ВА ИНГЛИЗЧА “CUP” СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
Мен дуч келган ажнабий сўзни, қандай қилиб бўлмасин, “ўзимизники қилиб олиш”, унинг асли – илдизи туркийчадир, дея “тарихий ёрлиқ” тақишга жуда қаршиман.
Ўтмишга муносабатда ҳам холислик, тўғрилик тарафдориман. Масалан, биз ҳеч қачон Пушкин ё Сервантесга дўппи кийдириб, уларни ўзбеклаштириш ҳақида ўйламаганмиз. Чунки, бу ишимиз шунчаки тарихий ҳақиқатга зид бўлибгина қолмай, ўта кулгили бир даъво бўлиб қолишини яхши биламиз.
Бироқ ҳамма ҳам бундай ўйламас экан. Кимдир қабрида тинчгина ётган Навоий бобомизнинг бошига ола қалпоқ кийдиришга уринади. Яна биров Амир Темурни зўрма-зўраки “ўзиники” қилиб тасвирлаш билан овора.
Майли, ҳар ким ўз бошига омон бўлсин. Навоий – умумбашарий сиймо. Соҳибқирон Оврўпаю Осиёга ҳукмронлик қилган тенгсиз император. Бинобарин, у зотни барча Шарқу Ғарб халқлари бизники дейиши мумкин...
Майли, гап бунда эмас, мен сизларга бир ажойиб сўз ҳақида қисқача гапириб бермоқчиман.
Туркий халқларнинг азиз фарзанди, бетакрор Маҳмуд Кошғарийнинг “Туркий сўзлар девони” китобида она тилимиздан чет тилларига ўзлашган жуда кўп сўзлар бор.
Баъзилари ўша тилларда чиққан этимологик луғатларда туркийчадан ўзлашгани ҳаққоний тан олинган. Бироқ ҳаммаси ҳам эмас. Дунё тилларига ўзлашиб, сингиб кетган бўлса-да, келиб чиқиши туркийча экани айтилмаган сўзлар ҳам кўп. Масалан, “куб”, “кубок” сўзларининг тақдири шундай.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатига кўра, ”куб” асли юнонча бўлиб, “кубос” – идиш, коса деган маъноларни англатади. У шунингдек, юнон тилидан бошқа тилларга ҳам ўтган, жумладан, ўрис тилида катта тоғора, идиш маъноларида ишлатилади.
“Кубок”нинг асли ҳам худди шундай, уни инглизлар “cup” (“кап”), испанлар эса “copa” (“копа”) дейди. Маъноси ўрисча ва юнончадагига яқинроқ, яъни ҳам идиш (пиёла), ҳам ғолиб спортчиларга тақдим этиладиган совринни билдиради.
Ўзбек тилида “кува, кувача” деган сўз бор. Айнан кўза эмас, лекин унга ўхшайдиган сопол идиш кува дейилади.
Мен Қошғарий луғатида “куб” (“kϋb”) сўзига дуч келдим. У хум (хумча) маъносида ишлатилган экан. Мисол: Kϋb čïwïladï (Куб чивилади) – Хум қайнади.
Маъноси ва талаффузидаги ўхшашлик туфайли “куб” (“kϋb”) билан “кува”нинг илдизи бир эканига шубҳа қилмайман. Лекин, қизиқ, улар Ўрис ўлкаси ва Оврўпага қандай бориб қолди экан?
Юртимизнинг энг қадимги цивилизация ўчоқларидан бири эканини ҳисобга олсак, улар катта эҳтимол билан бўш идиш ҳолида эмас, Ғарб сори ичида тайёр маҳсулотлари билан экспорт қилингани ҳақиқатга анча яқин кўринади.
Манба
Мен дуч келган ажнабий сўзни, қандай қилиб бўлмасин, “ўзимизники қилиб олиш”, унинг асли – илдизи туркийчадир, дея “тарихий ёрлиқ” тақишга жуда қаршиман.
Ўтмишга муносабатда ҳам холислик, тўғрилик тарафдориман. Масалан, биз ҳеч қачон Пушкин ё Сервантесга дўппи кийдириб, уларни ўзбеклаштириш ҳақида ўйламаганмиз. Чунки, бу ишимиз шунчаки тарихий ҳақиқатга зид бўлибгина қолмай, ўта кулгили бир даъво бўлиб қолишини яхши биламиз.
Бироқ ҳамма ҳам бундай ўйламас экан. Кимдир қабрида тинчгина ётган Навоий бобомизнинг бошига ола қалпоқ кийдиришга уринади. Яна биров Амир Темурни зўрма-зўраки “ўзиники” қилиб тасвирлаш билан овора.
Майли, ҳар ким ўз бошига омон бўлсин. Навоий – умумбашарий сиймо. Соҳибқирон Оврўпаю Осиёга ҳукмронлик қилган тенгсиз император. Бинобарин, у зотни барча Шарқу Ғарб халқлари бизники дейиши мумкин...
Майли, гап бунда эмас, мен сизларга бир ажойиб сўз ҳақида қисқача гапириб бермоқчиман.
Туркий халқларнинг азиз фарзанди, бетакрор Маҳмуд Кошғарийнинг “Туркий сўзлар девони” китобида она тилимиздан чет тилларига ўзлашган жуда кўп сўзлар бор.
Баъзилари ўша тилларда чиққан этимологик луғатларда туркийчадан ўзлашгани ҳаққоний тан олинган. Бироқ ҳаммаси ҳам эмас. Дунё тилларига ўзлашиб, сингиб кетган бўлса-да, келиб чиқиши туркийча экани айтилмаган сўзлар ҳам кўп. Масалан, “куб”, “кубок” сўзларининг тақдири шундай.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатига кўра, ”куб” асли юнонча бўлиб, “кубос” – идиш, коса деган маъноларни англатади. У шунингдек, юнон тилидан бошқа тилларга ҳам ўтган, жумладан, ўрис тилида катта тоғора, идиш маъноларида ишлатилади.
“Кубок”нинг асли ҳам худди шундай, уни инглизлар “cup” (“кап”), испанлар эса “copa” (“копа”) дейди. Маъноси ўрисча ва юнончадагига яқинроқ, яъни ҳам идиш (пиёла), ҳам ғолиб спортчиларга тақдим этиладиган совринни билдиради.
Ўзбек тилида “кува, кувача” деган сўз бор. Айнан кўза эмас, лекин унга ўхшайдиган сопол идиш кува дейилади.
Мен Қошғарий луғатида “куб” (“kϋb”) сўзига дуч келдим. У хум (хумча) маъносида ишлатилган экан. Мисол: Kϋb čïwïladï (Куб чивилади) – Хум қайнади.
Маъноси ва талаффузидаги ўхшашлик туфайли “куб” (“kϋb”) билан “кува”нинг илдизи бир эканига шубҳа қилмайман. Лекин, қизиқ, улар Ўрис ўлкаси ва Оврўпага қандай бориб қолди экан?
Юртимизнинг энг қадимги цивилизация ўчоқларидан бири эканини ҳисобга олсак, улар катта эҳтимол билан бўш идиш ҳолида эмас, Ғарб сори ичида тайёр маҳсулотлари билан экспорт қилингани ҳақиқатга анча яқин кўринади.
Манба