Anchoring effect – bu kognitiv og‘ish bo‘lib, odamlar qaror qabul qilishda yoki baho berishda dastlabki ma’lumot (anker) ta’sirida qolishadi. Ya’ni, biror son, narx yoki ma’lumot ko‘zga tashlangach, odamlar unga yaqinroq fikr yuritishga moyil bo‘ladilar, hatto bu ma’lumot mantiqan asosli bo‘lmasa ham.
Misollar:
Savdolashish: Agar do‘konda biror mahsulot dastlab $100 deb belgilansa, keyin $70 ga tushirilsa, xaridor buni chegirma deb qabul qiladi. Aslida, uning haqiqiy narxi $70 bo‘lishi mumkin.
Testdagi taxminlar: Agar test savolida biror fakt oldindan aytilsa (masalan, "Everest balandligi 10,000 m dan ortiqmi?" deb so‘ralsa), respondentlar javoblarini shu ankerga yaqinlashtirib taxmin qilishadi, garchi haqiqiy balandlik 8,848 m bo‘lsa ham.
Ish haqi muzokarasi: Ishga kirayotganda odam o‘z maosh talabini kompaniyaning boshlang‘ich taklifiga yaqinroq belgilaydi.
Nima uchun sodir bo‘ladi?
Odamlar qaror qabul qilishda birinchi olgan ma’lumotlarini asos qilib olishadi.
Muhim bo‘lmagan detallarga ortiqcha ahamiyat berish natijasida fikrlash torayib qoladi.
Qanday oldini olish mumkin?
Qaror qabul qilishdan oldin mustaqil tadqiqot qilish.
Aniq faktlarga va ma’lumotlarga asoslanish.
Alternativ variantlarni ko‘rib chiqish va anker ta’siridan qochish.
Anchoring effect psixologiyada muhim tushunchalardan biri bo‘lib, iqtisod, marketing, muzokaralar va kundalik hayotda katta rol o‘ynaydi.