Kimyoviy reaksiya tezligi - reaksiyaga kirshuvchi moddalar konsentratsiyasining ma’lum vaqt ichida o‘zgarishi.

v=C1-C2/T

v-tezlik
C-konsentratsiyalar
T-vaqt

✅Reaksiyaga ta’sir etuvchi omillar:

📌Reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga
📌Moddalar konsentratsiyasiga
📌Temperaturaga
📌Gazlarda bosimga
📌Qattiq moddalarda maydalanganlik darajasi ya’ni yuza sirtiga
📌Katalizatorga
📌Radioktiv yoki boshqa ionlovchi nurlar ta’siriga

➖Har birini alohida ko‘rib chiqamiz➖

◼️Modda tabiatiga bog‘liqligi:
Buni nazariyani yaxshi o‘qigan holatda aniqlash mumkin.Masalan: Davriy sistemada metallarda aktivlik pastga va chapga tomonga ortadi,metallmaslarda esa aksincha o‘ngga va tepaga ortadi.Bu hammasi uchun mos kelavermaydi.Qo‘shimcha guruh elelemntlari xossasini nazariydan o‘qib o‘rganganingiz yaxshi.

◼️Moddalar konsentratsiyasiga bog‘liqligi:
Reaksiyada reagent(chap tomondagi) moddalar qancha ko‘paytirilsa tezlik shuncha ortadi.Sababi: molekulalarning to‘qnashish ehtimoli ortib boradi.

Tezlikni konsentratsiyaga bog‘liqligi Guldberg va Vagelarning massalar ta’siri qonuni bilan izohlanadi.

🔰Massalar ta’siri qonuni:
Reaksiya tezligi moddalar konsentraysiyasiga to‘g‘ri proporsional va moddalar oldida koeffitsiyent darajaga ko‘tariladi.
V = K • [A] • [B]

◼️Temperaturaga bog‘liqligi:
Reaksiyada temperatura ortganda tezlik ortadi.Kamayganda kamayadi.

📌Aktivlanish - aktivmas zarrachalarga energiya berish yo‘li aktiv holatga o‘tkazish

📌Aktivlanish energiyasi - zarracha aktivlanishi uchun sarflanadigan energiya.

🔰Vant-Goff qonuni:
Kimyoviy reaksiyada harorat har 10 °C ga (Yoki 10K ) ga ortganda tezlik 2-4 marta ortadi.

                 T2-T1/10
V2 = V1 • y

◼️Bosimga bog‘liqligi:
Gazlarda bosim ortganda tezlik ortadi.Necha marta ortishi gazlardagi molekulalar soniga bog‘liq bo‘ladi.

Masalan: N2 + 3H2 = 2NH3 ushbu reaksiyada bosim 2 marta ortganda tezlik qanday bo‘ladi?

To‘g‘ri reaksiya tezligi 2^4 = 16 marta ortadi(Chap tomondagi molekulalar soni)
Teskari reaksiya tezligi 2^2 = 4 marta ortadi(O‘ng tomondagi molekulalar soni)

◼️Qattiq moddalarda tezlik:
Qattiq moddalarda faqat yuza sirti reaksiyaga kirishadi.Shu sabab maydalasak, tezlik ortadi.Bu bo‘yicha masala berilmaydi.

◼️Katalizatorga bog‘liqligi:

📌Katalizator - kimyoviy reaksiya tezligi o‘zgartiradigan va reaksiya so‘nggida kimyoviy jihatdan o‘zgarmay qoladigan moddalar.

✅Musbat kataliz - reaksiya tezligini oshiradigan moddalar.Biz katalizator deydigan narsamiz aynan shu.

✅Manfiy kataliz - reaksiya tezligi pasaytiruvchi moddalar ya’ni ingibitorlar.

📌Gomogen kataliz - reagent va reaksiyaga kirishadigan moddalar bir xil agregat holatda bo‘ladi.Katalizator va reagent bir biri bilan arashib ketadi.

📌Geterogen kataliz - reagent va reaksiyaga kirishuvchi moddalar turli agregat holatda bo‘ladi.Reaksiya katalizatorning yuzasidagi aktiv markazlarida sodir bo‘ladi.

📌Autokataliz - reaksiyada hosil bo‘luvchi moddalardan biri katalizatorlik vazifasini bajaradi va reaksiyani tezligi orttiradi.
https://t.me/kimyoni_birga_organamiz
⚠️Katalizatorning ta’sir mexanizmi
Katalizator reaksiyaning aktivlanish energiyasini pasaytirib beradi.


◼️Tezlikni turli nurlarga bog‘liqligi:
Quyosh nuri, ultrabinafsha va radioktiv moddalar ta’sirida molekulada radikal parchalanish sodir bo‘ladi.Radikallar esa sekundning milliondan biridagina mavjuda bo‘ladigan faol moddalar hisoblanadi.Ular tezda ikkinchi molekula bilan ta’sirlashib ketadi..

📌Fotokimyoviy reaksiyalar:
Nurlar ta’sirida boradigan reaksiyalar.