🧪ᴋɪᴍʏᴏ ᴍᴀʟᴜᴍ⌬ᴛʟᴀʀ

​​To'yingan Uglevodorodlar Alkanlar tarixiy saqlanib qolgan nomi "Parafinlar".
To'yingan => Qo'sh yoki uch bog'i yo'q.
Uglevodorod => C va H dan tashkil topgan deganidir.Hamma mavzu asosi alkanlardir.
                   1.Un
                   2.Do
                   3.Tri
                   4.Tetra
                   5.Penta   C₅H₁₂ - pentan
                   6.Geksa
                   7.Gepta
                   8.Okta
                   9.Nona
                   10.Deka
                   11.Undek   C₁₁H₂₄ -Undekan
                   12.Dodek
                   13.Tridek
                    ...............
                   20.Eykoz  C₂₀H₄₂-Eykozan
                   30.Trikonta
                   40.Tetrakonta
                   50.Pentakonta
                   ................
                   90.Nonakonta
                   100.Gekta C₁₀₀H₂₀₂-gektan
                    200.Dikta

https://t.me/kimyoni_birga_organamiz

#SAVOL

Shahar chekkasida kimyoviy zavod bor shu yerga oʻt ketdi oʻt oʻchiruvchilar kelib suv sepishdi natijada oq modda otilib chiqdi bu qaydi modda?
A) Mg, MgO
B) Al, Al2O3
C) N2, N2O
D) yodimda yoʻq.

Javobni komentda qoldiring

• KIMYODAGI
• ISTISNO
• REAKSIYALAR

1️⃣ Ishqoriy metallar havoda yonib, odatda, peroksid hosil qiladi. Lekin ulardan faqat Li oksidga aylanadi :

• 2Na + O₂ = Na₂O₂

• 2Li + O₂ = Li₂O

2️⃣ Beketov qatori bo'yicha metall nitratlarning parchalanishida, faol metall nitratlaridan MeNO₂ + O₂ chiqadi. LiNO₃ esa :

• 2NaNO₃ = 2NaNO₂ + O₂

• 2LiNO₃ = Li₂O + 2NO₂ + 0,5O₂
3️⃣ Yonish reaksiyalari uchun doim kislorod talab qilinsada, Mg metali uchun CO₂ gazi ham yondiruvchi vazifasini o'tashi mumkin :

• 2Mg + CO₂ = 2MgO + C
4️⃣ Ko'pchilik NO va CO gazlarini indeferent deb biladi. Aslida esa ularga oid tuz(simon)lar ham mavjud :

• NO + 2Cl  = NOCl₂ - nitrozil xlorid
(zar suvi muhitida)

• CO + NaOH = HCOONa - natriy formiat

5️⃣ Atsetilenning Kucherov reaksiyasida ketonga emas, aldegidga aylanishi - jarayon asnosida sodir bo'ladigan moddada karbonil guruhining faqat ikkita uglerod o'rtasida hosil bo'lishi bilan bog'liq va bu qolgan alkinlarga nisbatan istisno :

• I) C₂H₂ + H₂O = [ CH₂=CH₂-OH ] - vinil spirt

• II) CH₂=CH₂-OH = CH₃CHO - sirka aldegid

Vosita

Jamiyatda, maktabimizda ko‘rib, eshitib qolaman. Ba’zan bolalar til o‘rganishadi. IELTS, CEFR, SAT olishadi. Boshqa fanlarni mensimay qo‘yishadi. O‘zlarini katta natijaga erishgan insondek tuta boshlashadi. Balki shunga ishonishadi ham.

Bolalarga tushuntiraman: har qanday chet tili vosita. Xoh u ingliz, xitoy yoki arab tili bo‘lsin.

Aynan nimaga vosita? Kengroq va chuqurroq bilimga vosita.

Avval faqat o‘zbek tilini bilardingiz va o‘zingiz qiziqqan fan yoki soha bo‘yicha 10 ta kitob o‘qiy olardingiz. Ingliz tili esa bu imkoniyatni 100 taga yetkazib beradi. Tamom.

IELTS olsangiz-u, katta ish qilib qo‘ygandek yuraversangiz, siz uchun ochilgan dunyo kutubxonasidan foydalanmasangiz, ingliz tilini o‘rganishga sarflagan yillaringiz deyarli bekor ketibdi.

Chet tilini tarix, psixologiya, matematika, biologiya, kimyoni chuqurroq o‘rganishga sarflaylik.

Tillarni ko‘proq ilm olish uchungina o‘rganaylik. O‘rgatayotganlar ham buni tushuntiraylik. Maqsad avvaldan to‘g‘ri bo‘lsin. Bilimlarimiz maqtanish, qo‘shiq yoki kino ko‘rish vositasigina bo‘lib qolmasin.

Simobga xos xususiyatlar quyidagilar:

Fizikaviy xususiyatlar:

• Suyuq holatda bo'lish: Xona haroratida simob suyuq holatda bo'lgan yagona metalldir. Bu uning atom tuzilishi va kuchsiz metall bog'lanishi tufayli.
• Yuqori zichlik: Simobning zichligi suvning 13.5 barobaridan ko'p.
• Yaxshi issiqlik o'tkazuvchanligi: Simob issiqlikni yaxshi o'tkazadi, shuning uchun termometrlar va boshqa qurilmalarda qo'llaniladi.
• Yomon elektr o'tkazuvchanligi: Simobning elektr o'tkazuvchanligi boshqa metallarga nisbatan past.
• Bug'lanish nuqtasi past: Simobning bug'lanish nuqtasi nisbatan past, bu uning bug'lanishini osonlashtiradi.
• Yuqori sirt tarangligi: Simobning sirt tarangligi yuqori, shuning uchun u mayda tomchilar shaklida yig'iladi.

Kimyoviy xususiyatlar:

• Kimyoviy faolligi past: Simobning kimyoviy faolligi past, u ko'pgina kislotalar bilan reaksiyaga kirishmaydi.
• Amaliy toksiklik: Simob va uning birikmalari inson salomatligi uchun toksik bo'lishi mumkin.

Qo'llanilishi:

• Termometrlar: Simobning issiqlik o'tkazuvchanligi va keng harorat oralig'idagi suyuq holati uni termometrlar uchun ideal material qiladi.
• Barometrlar: Simobning yuqori zichligi uni barometrlar uchun ideal material qiladi.
• Elektroliz: Simob elektrolizda qo'llaniladi, chunki u metallni eritib, elektrokimyoviy reaktsiyalarni osonlashtiradi.
• Fluorescent lampalar: Simob ba'zi turdagi fluorescent lampalarda qo'llaniladi.

Xavfsizlik choralar:

• Simob bilan ishlashda ehtiyot bo'lish kerak, chunki u toksik moddadir.
• Simob bug'lariga ta'sir qilmaslik kerak, chunki ular nafas olish tizimiga zarar etkazishi mumkin.
• Simobni tashlashda to'g'ri usullarga rioya qilish kerak, chunki u muhitga zarar etkazishi mumkin.

https://t.me/kimyoni_birga_organamiz

OLMA SIRKASI haqida faktlar
Zamonaviy ilmiy tibbiyot qarashlari

Qisqacha olinishi haqida: olmani avval achitiladi. Spirtga aylangandan so'ng unga maxsus (spirtdan sirka hosil qiluvchi) Acetobacterium qo'shiladi va sirkaga aylantiriladi.

Sirkani yuqumli kasalliklarda, yo'talda davo maqsadida Gippokrat davridan qo'llanib kelingani tarixiy manbalarda bor.

Tarkibi asosan sirka va limon kislotadan, bundan tashqari, vitaminlardan: B1, B2, B6, biotin, folat kislota, niatsin, pantoten kislota, C, minerallardan: kaliy, kalsiy hamda polifenol, aminokislotalardan iborat.

Endi esa olma sirkasi bo'yicha o'tkazilgan tadqiqotlar natijalari bilan bo'lishaman.

1.  Olma sirkasi insulinrezistentlikda va qandli diabet II tipida hujayralarni insulinga nisbatan sezgirligini oshirib bergan va qondagi qand miqdorini nazorat qilishga yordam bergan. Bu tadqiqot 2004-yilda o'tkazilgan va diabetga moyilligi bor 11 kishi ishtirok etgan. MANBA

Ularga kunda bir osh qoshiqdan olma sirkasi ichish buyurilgan bo'lib, ichgandan 30-60 daqiqa o'tib platsebodagilarga nisbatan qondagi qand miqdori sezilarli darajada kamaygan.

2.  Olma sirkasini qabul qilish ozishga, yog' massasini va qondagi triglitseridlarni miqdorini kamayishiga olib kelgan. Bu tadqiqot 2009-yilda, 465 ta ortiqcha vazni bor yaponlar o'rtasida o'tkazilgan. MANBA

Olimlar ishtirokchilarni 155 tadan 3 guruhga bo'lishgan.
1-guruh: har kuni 15 ml (bir osh qoshiq) olma sirkasi qabul qilgan.
2-guruh: har kuni 30 ml ichgan.
3-guruh: platsebo

Keyinchalik uchala guruhdagilarni tana vazni, yog' massasi va triglitseridlar tekshirilganda 1- va 2-guruhdagilarda uchala ko'rsatkich ham pasayganligi aniqlangan.

3.  Hayvonlarda (kalamush) o'tkazilgan tadqiqotda sirka — qon bosimini pasaytirgan va qorin sohasidagi yog'larni kamayishiga yordam bergan. MANBA

Demak, o'tkazilgan tadqiqot natijalaridan aytishim mumkin-ki, olma sirkasini muntazam iste'mol qilish — hujayralarni insulinga nisbatan sezgirligini oshiradi, yog' massasini, qondagi triglitseridlar va glyukoza miqdorini kamaytiradi, qon bosimini tushiradi. Bundan tashqari, ovqatni yaxshi hazm bo'lishiga va jig'ildon qaynashini ketkazishga yordam beradi.

Kimlarga mumkin emas: oshqozon va o'n ikki barmoq ichak yara kasalligini zo'rayish davridagilarga.

Ichish tartibi: Olma sirkasini 4-8% ligini ichish kerak, 8%dan ortig'ini to'g'ridan-to'g'ri ichish mumkin emas, uni suvga aralashtirib ichish kerak. Sirka ovqatdan oldin, 1 osh qoshiqdan, kunda

https://t.me/kimyoni_birga_organamiz

​​MODDALAR ISHLATILISHI
  
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

✅ Metan (CH4) – yoqilg’i sifatida

✅ Metil xlorid (CH3Cl) – sovutgich sifatida

✅ Metilakrilat (CH2=CH-COOCH3) – plastmassalar ishlab chiqarishda

✅ Metilmetaakrilat (CH2C(CH3)COOCH3) – plastmassalar ishlab chiqarishda

✅ Mis(II)atsetat (CH3COO)2Cu – o’simlik zararkunandalarga qarshi kurashda

✅Nikotin – qishloq xo’jaligida kontakt insektitsid sifatida

✅ Nikotin kislota amidi – pellagra kasalligini davolashda

✅ Ortoftal kislotaning dimetil efiri – qishloq xo’jaligida reppelent (chivinlarni va boshqa hashoratlarni haydovchi) sifatida

✅ Petroley efir – erituvchi sifatida

✅Rezorsin (C6H4(OH)2) - tibbiyotda dizenfeksiyalovchi sifatida

✅ Siklopropan (C3H6) - tibbiyotda narkoz sifatida

✅ Stovarlos – tibbiyotda uyqu kasalligini davolashda ishlatiladigan preparatdir

✅ Tetraxlor metan (CCl4) – yong’inni o’chirishda

✅ Tetraxlormetan (CСl4) - erituvchilar sifatida

✅ Tetrayod pirrol (C4J4NH) – tibiyotda antiseptit modda sifatida

✅ Trixlormetan (CHCl3) - erituvchilar sifatida

✅ Xloroform (CHCl3) – tibbiyotda narkoz sifatida

✅Yodoform (CHJ3) – ochiq jarohatlarni bitishini tezlatish

https://t.me/kimyoni_birga_organamiz

Kimyo fanida kerakli moddalar formulasi

Geksaxloran: C6H6Cl6
Geksit: CH2OH – (CHOH)4 – CH2OH (C6H14O6)
Gippurkislota: C6H5CONH – CH2COOH (C9H9NO3)
Glikolkislota: CH2OH – COOH
Glioksal: OHC – CHO (C2H2O2)
Glitsin: NH2 – CH2 – COOH (C2H5NO2)
Glukonkislota: CH2OH – (CHOH)4 – COOH (C6H12O7)
Glutarkislota: HOOC – (CH2)3 – COOH (C5H8O4)
Guanilkislota (GMF): C10H14N5O8P
Guanin: C5H5N5O
Guanozin: C10H13N5O5
Guttapercha (trans-1,4-poliizopren): [–CH2 – C(CH3) = CH – CH2 –]n (C5H8)
Imidazol: C3H4N2; Indol: C8H7N; Izoniazid: C6H7N3O
Izopren: CH2 = C(CH3) – CH = CH2 [C5H8]
Kadaverin (pentametilendiamin): NH2 – (CH2)5 – NH2
Kaprilkislota: C7H15COOH (C8H16O2)
Kapronkislota: C5H11COOH (C6H12O2)
Kaprontolasi: [– NH – (CH2)5 – CO –]n
Karbamid (mochevina): (NH2)CO
Karbamidkislota: NH2 – COOH
Keten: CH2 = C = O (C2H2O)
Kofein: C8H10N4O2
Krotonaldegid: CH3 – CH = CH – CHO
Ksilol (dimetilbenzol): C8H10
Lavsantolasi: [– CO – C6H4 – CO – O – CH2 – CH2 – O –]n
Lignotserinkislota: C23H47COOH (C24H48O2)
Linolkislota: C5H11CH = CHCH2CH = CH(CH2)7COOH (C18H32O2)
Linolen: C2H5CH = CHCH2CH = CHCH2CH = CH(CH2)7COOH (C18H30O2)
Lyuiskislotalari: FeCl3, AlCl3 (58), BF3, AlCl3, TiCl4, SnCl4
Malonkislota: HOOC – CH2 – COOH (C3H4O4)
Margarinkislota: C16H33COOH (C17H34O2)
Metakrilkislotaning metal efiri (metilmetakrilat): CH2 = C(CH3) – COOCH3
Miristinkislota: C13H27COOH (C14H28O2)
Miritsil: C31H63OH
Monosaxarid: 1) pentozalar: L-arabinoza, D-riboza, D(+)-ksiloza (yog‘ochshakari) – C5H10O5
2) geksozalar: D-glukoza (uzumshakari), D-mannoza, D-galaktoza, D-fruktoza - C6H12O6
Moy kislota: C3H7COOH (C4H8O2)
Naftalin: C10H8
Neylon: [– CO – (CH2)4 – CO – NH – (CH2)6 – NH –]n
Nikotin: C10H14N2
Nikotinkislota: C6H6NO2
Nitrozamin: (C6H5)2N = NO
Oksalatkislota: HOOC – COOH (C2H2O4)
Oksazol: C3H3NO
Oleinkislota (sis-izomer): C8H17 – CH = CH – (CH2)7 – COOH (C18H34O2)
Olmakislota: HOOC – CH2 – CH(OH) – COOH
Palmitinkislota: C15H31COOH (C16H32O2)
Palmiton: C15H31 – CO – C15H31 (C30H62O)
Palmitooleinkislota: C6H13CH = CH(CH2)5COOH (C14H26O2)
Parafin: C19H40 – C36H74
Pikramid: C6H4N4O6
Pikrinkislota (2,4,6-trinitrofenol): C6H2OH(NO2)3
Piran: C5H6O; Pirazin: C4H4N2
Piridin: C5H5N
Piridoksal: C8H9NO3
Piridoksamin: C8H11N2O2
Piridoksin: C8H11NO3
Pirimidin: C4H4N2; Pirrol: C4H5N
Pirrolidin: C4H9N
Pirrolin: C4H7N
Propionkislota: C2H5COOH (C3H6O2)
Purin: C5H4N4
Putressin (tetrametilendiamin): NH2 – (CH2)4 – NH2
Qahrabokislota: HOOC – (CH2)2 – COOH (C4H6O4)
Sellulozaksantogenati: [C6H7O2(OH)2(O – CS – SNa)]n
Seyzetuzi (sariqkristall): K[C2H4PtCl3] . H2O
Siangidrin: CH3 – C(OH)(CN) – CH2 – CO – OC2H5 (C7H11O3N)
Siloksan (kremniy-organikkauchuk, dimetilsilandiol): (CH3)2Si(OH)2
Sirkaaldegidningmetilasetali: CH3 – CH(OCH3)2 (C4H10O2)
Sirkakilslota: CH3COOH
Sirkakislotaoksimi: CH3 – CH = N – OH
Sitidin: C9H13N3O5
Sitidilkislota (SMF): C9H14N3O8P
Sitozin: C4H5N3O
Siydikkislota: C5H4N4O3
Stearin kislota: C17H35COOH (C18H36O2)
Stirol: C6H5CH = CH2(C8H8)
Stovarsol: (OH)(CH3CONH)C6H3(H2AsO3)
Sulfanilkislota: C6H7NO3S
Sutkislota: CH3 – CH(OH) – COOH (C3H6O3)
Tabiiykauchuk (sis-1,4-poliizopren): [–CH2 – C(CH3) = CH – CH2 –]n (C5H8)
Teflon: CF2 = CF2
Tiazin: C4H5NS
Tiazol: C3H3NS
Timin: C5H6N2O2
Tiofen: C4H4S
Tiofos: (C2H5O) – PS – O – C6H4 – NO2
Tiopiran: C5H6S
Toluidin: C7H9N
Triftorxloretilen: CF2 = CFCl
Trimetilsilan: (CH3)3SiCl
Trimetilsilanol: (CH3)3SiOH
Trioksibenzol (1,2,3-pirogallol, 1,2,4-oksigidroxinon, 1,3,5-floroglutsin): C6H3(OH)3
Trioksimetilen: (H2CO)3
Triozonid: C6H6O9
Uratsil: C4H4N2O2
Uridilkislota (UMF): C9H13N2O9P
Uridin: C9H12N2O6
Urotropin (geksametilentetramin): (CH2)6N4
Valerian kislota: C4H9COOH (C5H10O2)
Vazelin: C12H26 – C25H52
Vazelinmoyi: C10H22 – C15H32
Vinilasetilen: CH2 = CH – C =CH (C4H4)
Vinilidenftorid: CH2 = CF2
Vitamin PP: C6H6N2O
Xinolin: C9H7N
Xloroform: CHCl3
Xlorofos: (CH3)2 – PO – CH(OH) – CCl3
Xloropren: CH2 = C(Cl) – CH = CH2
Shakar kislota: HOOC – (CHOH)4 – COOH (C6H10O8)
Shilliq kislota: HOOC – (CHOH)4 – COOH (C6H10O8)
Shveyser reaktivi: [Cu(NH3)4(OH)2]
Chumolikislota: HCOOH
Gausmanit – Mn3O4 (266)
https://t.me/kimyoni_birga_organamiz

☑️ Boyl Marriot - O'zgarmas temperaturada bosim va hajm o'zaro teskari proporsionaldir.

T=const

P1*V1=P2*V2

  P1         V2
------   =  ------
  P2          V1

☑️ Gey-Lyussak - O'zgarmas bosimda temperatura va hajm o'zaro to'g'ri proporsionaldir.

P=const

T1*V2=T2*V1

  T1        V1
-------- = --------
T2         V2

☑️ Sharl - O'zgarmas hajmda bosim va temperatura o'zaro to'g'ri proporsionaldir.

P1*T2=P2*T1

P1      T1
---- =   -----
P2      T2

☑️ Birlashgan gaz tenglamasi - yuqoridagi uchta formulani bitta formulada koʻrish mumkin qaysidir birlik sizda yoʻq boʻlsa oʻrniga 1 sonini qoʻyib olaverasiz

  P1*V1        P2*V2
------------  =  ---------
     T1                T2

☑️ Universal gaz doimiysi
         
         PV
R =  --------
          T

Bosim Klapaskalda bo'lganda universal gaz doimiysi 8.314 ga teng boʻladi.

           101.325*22.4
R =   -------------------------- = 8.314
                273

Atmosfera bosimda bo'lsa ( atm ) universal gaz doimiysi 0.082 ga teng boʻladi.

          1 *22.4
R =  ------------------ = 0.082
             273

Milli metr simob ustunida universal gaz doimiysi 62.36 ga teng boʻladi.

          760*22.4
R =   ----------------- = 62.36
             273

☑️ Mendeleyev Klapeyron tenglamasi

         PV             m          PV
nR = -----  ➡️     ------ R = ------
          T               Mr          T    ⬇️


              mRT=PVM               ⬅️

m = massa ( g )
R = Universal gaz doimiysi 8.3
T= Absolyut temperatura ( K )
P = Bosim ( KPa )
V = Hajm ( litr )
M = Gaz molekulyar massasi

Bosim uch hil holatlarda kelishi mumkin

Normal bosim 101.325 KPa ga teng

1. Bir atmosfera bosimi 101.325 KPa ga teng boʻladi

2 atmosfera bosimi desa proporsiya qilib KPa ga oʻtib olsangiz boʻladi

2 atm --------- x = 202.65 KPa
1 atm ---------- 101.325 KPa

2. Paskalda berilishi ham mumkin 101325 PA = 101.325 KPa

202650 PA -------- x = 202.65 KPa
101325 PA -------- 101.325 KPa

Berilgan paskalni 1000 ga boʻlish orqali ham klopaskalgaga oʻtish mumkin.

202650/1000=202.65 KPa

3. Milli metr simob ustuni 760 mm Hg ustuni 101.325 KPa ga teng boʻladi

1520 mm Hg ----- x= 202.65 KPA
760 mm Hg -------- 101.325 KPa

Temperature ikki hil holatda kelishi mumkin
https://t.me/kimyoni_birga_organamiz
1. Selsiy  °C
2. Kelvin   K

0 °C = 273 K

10 °C = 273 + 10 = 283 K

27 °C = 273 + 27 = 300 K

-10 °C = 273 + ( - 10 ) = 263 K

273 K = 0 °C

293 K = 293 - 273 = 20 °C

546 K = 546 - 273 = 273 °C

173 K = 173 - 273 = - 100 °C

https://t.me/kimyoni_birga_organamiz