Aka-uka Lyumerlarning olamshumul kashfiyoti paydo boʻlganidan ikki yil oʻtib Toshkentda ilk bor kinoteatr ochildi... Holbuki, oʻsha paytda bunday yangilik Yevropaning ham barcha hududlariga yetib bormagan edi. 1897-yili Toshkentda ilk bor omma qarshisida filmlar namoyish etildi. Oradan hech qancha vaqt oʻtmasdan bunday kinoteatrlar soni oʻn beshtaga yetdi. Ekran sanʼati hodisasini umrida uchratmagan, tasvirda yugurib kelayotgan otni koʻriboq yurak hovuchlab qochib qolgan tomoshabin nazari bilan qaralganda ham ijtimoiy hayotimizdagi bu voqea – chinakam katta hodisa boʻlgandi. “Ravot qashqirlari”, “Tong oldidan” kabi kinoasarlar ijodkorlarning qalb qoʻri mahsuli edi. Shu sabab ham Abdulla Qodiriy birinchilardan boʻlib kino sanʼati haqida maqolalar eʼlon qilishga kirishdi.
Vaqt oʻtib oʻsha paytda amaldagi hukumat filmlardan va kinoijodkorlardan qoʻrqa boshladi. Qatagʻonda Xudoybergan Devonov kabi Markaziy Osiyodagi birinchi kinooperator, Sulaymon Xoʻjayevdek professional rejissorlar otib tashlandi. Kino egasiz qoldi. Boshqalari esa ishdan boʻshatildi. Sohadan uzoqlashtirildi. Natijada kino sanʼati erkin rivojlanishdan ortda qoldi, gʻoyaviy-badiiy siqiqlikka uchradi. Vaholanki, bu paytda Yevropa filmlari yangi yoʻl, yangi uslub va yangi shakl qidirib, neorealizm bosqichiga koʻtarilayotgan edi. Butun Yevropa boʻylab yoyilayotgan italyan kinosining tamal toshini Dzavattini, Viskonte kabi rejissorlar allaqachon qoʻyib ulgurgandi. Bizda esa kino avvalboshdanoq mayib-majruh qilindi.
1937-yilning qatagʻonidan soʻng har bir chiqayotgan kinoasarga “sotsrealizm” yorligʻi yopishtirildi. “Kino oʻldi”, degan edi kuyunib Roberto Rossellini (Biz kuyunmasak ham bo'larkan).
Bir kishi mashhur rassom Pablo Pikassoning kubizmga oid rasmlarini tomosha qila turib: “Siz mana shunaqa bir-biriga qorishib ketgan rang-barang shakllardan boshqa narsalarni chizolmasangiz kerak”, debdi. Shunda janob Pikasso qalamini olib yerga bittagina bugʻdoy donini chizibdi. Rasm shu darajada oʻxsharkanki, atrofda yurgan tovuq yugurib kelib donni choʻqimoqchi boʻlibdi. Buni koʻrgan boyagi kishi Pikassoga: “Shunchalik mahoratingiz bor ekan, nega isteʼdodni zoʻr narsalarga emas, qayoqdagi noaniq tasvirlarni chizishga sarflaysiz?” desa, rassom: “Chunki rasm degani tovuq uchun chizilmaydi-da”, deb javob bergan ekan. Bugungi yaratilayotgan filmlar ham koʻpincha oʻsha asarlar qismatini takrorlamoqda. Qaniydi, dunyo ahli oʻzbekni ham xuddi Jan Imou filmlari orqali xitoylikni, Kim Ki Duk asarlari orqali koreysni, Takeshi Kitano kartinalari orqali yaponni taniganidek taniganida edi, bugun bu fikrlarni yozishga ehtiyoj qolmasdi.
©️Shohsanam XIDIROVA
@katta_ariq
Vaqt oʻtib oʻsha paytda amaldagi hukumat filmlardan va kinoijodkorlardan qoʻrqa boshladi. Qatagʻonda Xudoybergan Devonov kabi Markaziy Osiyodagi birinchi kinooperator, Sulaymon Xoʻjayevdek professional rejissorlar otib tashlandi. Kino egasiz qoldi. Boshqalari esa ishdan boʻshatildi. Sohadan uzoqlashtirildi. Natijada kino sanʼati erkin rivojlanishdan ortda qoldi, gʻoyaviy-badiiy siqiqlikka uchradi. Vaholanki, bu paytda Yevropa filmlari yangi yoʻl, yangi uslub va yangi shakl qidirib, neorealizm bosqichiga koʻtarilayotgan edi. Butun Yevropa boʻylab yoyilayotgan italyan kinosining tamal toshini Dzavattini, Viskonte kabi rejissorlar allaqachon qoʻyib ulgurgandi. Bizda esa kino avvalboshdanoq mayib-majruh qilindi.
1937-yilning qatagʻonidan soʻng har bir chiqayotgan kinoasarga “sotsrealizm” yorligʻi yopishtirildi. “Kino oʻldi”, degan edi kuyunib Roberto Rossellini (Biz kuyunmasak ham bo'larkan).
Bir kishi mashhur rassom Pablo Pikassoning kubizmga oid rasmlarini tomosha qila turib: “Siz mana shunaqa bir-biriga qorishib ketgan rang-barang shakllardan boshqa narsalarni chizolmasangiz kerak”, debdi. Shunda janob Pikasso qalamini olib yerga bittagina bugʻdoy donini chizibdi. Rasm shu darajada oʻxsharkanki, atrofda yurgan tovuq yugurib kelib donni choʻqimoqchi boʻlibdi. Buni koʻrgan boyagi kishi Pikassoga: “Shunchalik mahoratingiz bor ekan, nega isteʼdodni zoʻr narsalarga emas, qayoqdagi noaniq tasvirlarni chizishga sarflaysiz?” desa, rassom: “Chunki rasm degani tovuq uchun chizilmaydi-da”, deb javob bergan ekan. Bugungi yaratilayotgan filmlar ham koʻpincha oʻsha asarlar qismatini takrorlamoqda. Qaniydi, dunyo ahli oʻzbekni ham xuddi Jan Imou filmlari orqali xitoylikni, Kim Ki Duk asarlari orqali koreysni, Takeshi Kitano kartinalari orqali yaponni taniganidek taniganida edi, bugun bu fikrlarni yozishga ehtiyoj qolmasdi.
©️Shohsanam XIDIROVA
@katta_ariq