Tobora yevropaga ham xavf soladigan kuchga to’gan Xorazmshohlarning eng gullagan sulton Xorazmshoh davriga to‘g‘ri keladi. Janglarda chiniqqan, son-sanoqsiz qo‘shinga ega sulton Muhammad Xorazmshohning harbiy salohiyatidan biri – bu shubhasiz Hojarni yuqori maqomga olib chiqqani edi. O‘sha paytlarda yevropaning eng kuchli davlatlaridan sanalgan Fransiya, Angliya yoki Germaniya ham yurishlarda oltmish, nari borsa sakson minglik qo‘shin bilan chiqar, minglab askarlar esa davlat muhofazasi uchun qoldirilardi. Ammo Xorazmshohlarda istasa ikki yuz ming askar bilan urushga otlanishar, mamlakat himoyasi uchun sanoqli askarlar qoldirilardi. Chunki erkaklar bo‘lmasa, shaharni, qal’alarni, uylarni asrovchi “farishtalar” – Hojar bor edi.
Urushlarda onda-sonda, lozim bo‘lib qolgan pallalarda qatnashadigan, asl vazifasi qal’alar himoyasi bo‘lgan jangchi qizlar qo‘shini bo‘lmish Hojarga qizlar yetti-sakkiz yoshdan qabul qilingan. Hojarning amiri Sarhayli Hojar unvoni bilan yuritilar, tajribali sarkardalardan ta’yinlanardi. Hojarlikka qabul qilingan qizlar dastlab vatanni sevishni, oilani qadrlashni o‘rganishar, so‘ng Hojardagi qizlar bilan o‘zaro bir-birlari uchun jonlarini fido qilishga ham tayyor ruhda tarbiyalanishardi. Nihoyat, barcha saboqlar o‘zlashtirilgandan so‘ng, ularga jang san’atidan mashg‘ulotlar boshlanardi.
Qizlar o‘n oltiga to‘lgach Sarhayli Hojar ularga qal’a muhofizi varaqasini topshirar, shundagina jangchi qizlar faoliyati boshlanardi. Hojar askarlari uch xil sharoitda –og‘ir dardga chalinsa, turmushga chiqqudek bo‘lsa yoki oilasidan kimdir zindonga tortilsa faoliyati tugatilardi. Hojar askarlari bevosita Sarhayli Hojar bilan bitim tuzar, maoshlarini undan olishar, kayidlarga ovoz berishardi. Kayidlar – eng kichkina qo‘shin qo‘mondoni bo‘lib, butun qal’a qo‘mondoni qutvol deyilardi. Biroq qutvollikka hojarlar saylanmasdi. Hojar qo‘shini askarlarining eng yuqori lavozimi kayidlar edi.
Garchi ularga manjaniqni ishlatish yuklatilmagan, mizrak (nayza) noqulay, gurzi esa og‘irlik qilsa-da, ularning qurollari o‘zlariga yetarlicha edi. Har bir askarda bo‘lishi lozim bo‘lgan o‘q va kamondan tashqari, Hojar askarlarining belida qilich, xanjar, pichoq, qo‘lida qalqon, boshida migfer (dubulg‘a) va egnida zirh (sovut) bo‘lgan.
Kayidlikka ko‘tarilgan qizlar yana ikkita aslaha bilan ta’minlanardi. Sapan va kamand. Sapan ayri metalga tortilgan rezina orqali tosh otadigan aslaha bo‘lib, kamand esa dushmanni yiqitishda qo‘llaniladigan, dushmanning bo‘yniga tashlab tortiladigan dordir. Sapan va kamand ular endilikda jangu jadallarga ham tayyor ekanliklarini bildiradigan ramz edi.
Hojar askarlari shahsiy muhofizlar, yo‘l muhofizlar, navbatchilar va ayniqsa qal’a muhofizlariga bo‘linardi.
Hojarlar faoliyatini tugatishganidan so‘ng saroydan butkul uzoqlashishmagan. Xohlovchilari agar sinovdan o‘ta olsa, sultonzodalarga jang san’atidan murabbiylik yoki enagalik qilishgan. O‘z vaqtida Mavlono Jaloliddin Rumiyning muhofizlaridan biri Hojar askari bo‘lib, keyinchalik Jaloliddin Manguberdining kichkina qizi Turkonaga enagalik qilgan.
Hojarlar Harb majlislarida ham qatnashishgan. O‘z versiylarini qo‘mondon yoki sultonga kayidlar orqali yetkazishgan. Ya’ni, Hojarlarning nomidan urush oldi yig‘ilishlarida ularning boshchilarinigina gapirishga vakolatlari bo‘lgan. Bundan tashqari, qal’alarga hujum bo‘lgan mahal, qal’a himoyasi uchun qurilgan handaqlarga suvni qo‘yib yuborib, dushmanni biroz ushlab turish ham aksariyat hollarda hojarlar zimmasiga yuklatilgan. Ma’lumki, sultondan mulk va yer hadya olgan iqto egalarining o‘z kichkina qo‘shini bo‘lishi, askarlarini esa sulton so‘ragan mahal madadga jo‘natishi lozim. Ammo iqto egalarida hojarlar xizmat qilishmagan.
Chingizxon bosqini payti mo‘g‘ullar O‘tror va Buxoroda asir olingan Hojarlardan Samarqandni olishda tirik qalqon sifatida foydalanishgan. Samarqand bosib olingandan so‘ng samarqandlik Hojarlarni esa Urganchni bosib olishda tirik qalqon qilish uchun olib ketishgan. Mo‘g‘ullar qalqon bo‘lishni istamagan hojarlarni qatl etishgan.
✍🏼Vahob Ro'zimuhammad
@katta_ariq
