Just Chemistry | Kimyo Online

☕️ #Qiziqarli_kimyo 81-soni 📖

👨🏻‍🔬Qaysi olimning kimyo bo'yicha ma’ruzalari juda qiziqarli va kulguli bo’lgan?
◦ Nemis kimyogari Avgust-Vilgelm fon Goffman odatda uni tinglamoqchi bo'lgan talabalar bilan gavjum sinfxonalarda kimyodan ma'ruzalar o'qir edi. Goffman hatto eng zerikarli va murakkab kimyoviy tushunchalarga ham hazilni kiritib, tinglovchilarni hazil bilan o'ziga jalb qilishni bilar edi.
◦ Kunlarning birida, Goffman London kimyo kollejida benzolning xususiyatlari haqida ma'ruza o'qiydi. Olim benzolning xususiyatlarini tasvirlab berayotib, shunday deydi: "Benzolning o'ziga xos hidi bor". Keyin u biroz tabassum qilib: "Bir xonim menga bu hid unga tozalangan qo'lqoplarni eslatishini aytgan edi" deb aytadi. Olim bu so'zlarni juda ko'p takrorlar edi. Keyingi ma'ruzalarning birida, Goffman xonim va benzolning hidi haqida gapira boshlaganida, bu hazilni allaqachon bilgan talabalardan biri chiday olmay, o'rnidan turib, baland ovozda "Bu tozalangan qo'lqop hidiga o'xshaydi!” deb, olimning fikrini davom ettiradi.
◦ Bunday kutilmagan javob har qanday o'qituvchini chalg'itishi mumkin edi, lekin Goffmanni emas. U talabaga hayron bo‘lib qarab, bir zum jim bo’lib qoladi. So‘ng talabadan jiddiy ohangda so‘raydi: “Demak, siz ham bu xonimni taniysiz, shundaymi?”. Tinglovchilar kulib yuborishadi. Goffman o‘zining nafaqat zo‘r olim, balki har qanday tinglovchi bilan umumiy til topa oladigan haqiqiy muloqot ustasi ekanligini isbotlab, ma’ruzasini davom ettiradi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 80-soni 📖

🍯Nega asal aynimaydi?
◦ Deyarli har bir mahsulotning yaroqlilik muddati bor. Mevalar ko'pincha bir necha kun saqlanadi, boshqa mahsulotlar esa oylar va hatto yillar davomida saqlanadi. Biroq, asal deyarli hech qachon aynimaydi. To'g'ri saqlansa, u juda uzoq vaqt buzilmaydi va o'zining ta'mini saqlab qoladi. Qadimgi Misr qabrlarini ochayotgan zamonaviy arxeologlar qabrlar ichida to'liq saqlanib qolgan asal idishlarini topishgan. Qadimgi Misr qabrlarida topilgan asal idishlari hali ham iste’mol qilishga yaroqli edi.
◦ Asalning tarkibi asalarilarning turiga va asalarilar nektar oladigan o'simliklarga qarab o'zgaradi. Biroq, asosiy mahsulotlar har doim bir xil bo'lib qoladi. Ma'lumotlariga ko'ra, asal 80 foiz shakar va taxminan 15-18 foiz suvdan iborat. Asal juda zich bo’lganligi sababli, unda bakteriyalarni rivojlanishi uchun zarur bo'lgan kislorod kam bo’ladi. Bunday noqulay muhitda bakteriyalarning yashashi va ko'payishi juda qiyin. Bundan tashqari, asal ishlab chiqarish jarayonida asalarilar nektarga glyukoza oksidaza deb ataladigan fermentni chiqaradilar. Bu asalni saqlashga yordam beradi. Asalning tayyorlanishi jarayonida glyukoza oksidaza shakarni glyukonik kislotaga aylantiradi va shuningdek, vodorod peroksid deb ataladigan birikma hosil bo’ladi. Vodorod peroksid bakteriyalarning ko'payishini oldini oladi.
◦ Asal aynishlarga juda chidamli bo'lsa ham, u yomonlashishi mumkin. Tabiiy asal deyarli abadiydir, lekin qayta ishlangan asal, qo'shilgan boshqa mahsulotlar tufayli buzilishi mumkin.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 79-soni 📖

🍉Qaysi modda tarvuzlarning tez o’sishiga olib keladi?
◦ Tarvuzning qizil rangi likopen moddasi bilan bog’liq. Likopen ko'plab mevalarga, jumladan tarvuzga qizil rang beradi. Likopen 1910-yilda shvetsariyalik kimyogarlar R. Villshetter va G. Esher tomonidan pomidordan ajratilgan. Likopenning laboratoriya sintezini 1950-yilda shvetsariyalik kimyogar Paul Karrer amalga oshirgan. Forxlorfenuron nomli modda esa mevalarning o’lchamiga bevosita ta'sir qilib, ularning o'sishini tezlashtiradi. Biroq, forxlorfenurondan haddan tashqari ko’p foydalanish kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin.
◦ Ma'lumki, 2011-yilda xitoylik fermerlar tarvuzlarning pishishi vaqtida forxlorfenurondan juda ko'p miqdorda foydalanishgan. Tarvuz yetishtirish uchun forxlorfenuronning haddan tashqari ko’p miqdori tarvuzlarning juda tez o'sishiga olib keldi. Ushbu tez o'sishning natijasida tarvuz ichida ortiqcha bosim hosil bo'lib, bu o'z navbatida katta portlashlariga sabab bo’ldi. Tarvuz portlashlari mamlakat janubida, Danyan shahrida qayd etilgan. Mahalliy fermerlardan birining so‘zlariga ko‘ra, fermerlar tarvuzlarga forxlorfenuron va kalsiy preparatlarini juda ko’p sepishganligi sababli, tarvuzlar portlab ketgan. Tarvuz portlashlari shunchalik kuchli ediki, ularning bo'laklari taxminan 45 gektar maydonda topilgan.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 78-soni 📖

🎶Musiqaga qiziquvchi, e’tiborsiz kimyogar.
◦ Aleksandr Porfiryevich Borodin turli sohalarda noyob iste'dodli inson edi. Musiqiy sohadagi shon-shuhratdan tashqari, Aleksandr Borodin kimyoda ham katta muvaffaqiyatlarga erishadi.
◦ Musiqa yaratishda Borodin o'z musiqiy asarlarining notalarini qalam bilan yozishni odatlangan edi. Ammo bunday qimmatbaho musiqa qo'lyozmalari juda qisqa muddat saqlanib qolganligi sababli, kimyogar ularni tuxum oqi yoki jelatin eritmasi bilan qoplaydi. Uning kimyo fanidagi bilimi musiqada ham yordam beradi. Ammo ko'p iste'dodlariga qaramay, Aleksandr Borodinning bitta kamchiligi bor edi - kundalik hayotda u juda e’tiborsiz inson edi.
◦ Borodinning hayotida bir kulguli holat bo'ladi. Bir kuni Aleksandr Porfiryevich kechki ovqatga ko'plab mehmonlarni taklif qiladi. Yoqimli taom, quvnoq musiqa, turli mavzudagi qo‘shiqlar, hazil va suhbatlardan so‘ng, kimyogar Borodin birdan o‘rnidan turib, paltosini kiyadi va hamma bilan xayrlasha boshlaydi. Mehmonlar hayron qolishadi. "Qayerga ketayapsiz, Aleksandr Porfiryevich?" - deb so’raydi Borodinning do’stlaridan biri. "Men uyga shoshilyapman. Kech bo'ldi, ertaga ertalab ma'ruzam bor"- deb xotirjam javob beradi u. Birdaniga kulgi eshitiladi, shundan keyingina kimyogar Borodin o’zining uyida ekanligini tushunib yetadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 77-soni 📖

🌊Nega ispan qiroli platina metallini dengizga cho'ktirishni buyuradi?
◦ Platina ispan tilidan tarjima qilinganda "kumush" degan ma'noni anglatadi. Platinani oltin qazib olish uchun Janubiy Amerikaga kelgan ispanlar kashf etgan. Ular qazib olish jarayonida dastlab kumush deb hisoblangan yangi metallni topishadi. Ispanlar platinani qimmatbaho metallni qazib olishga xalaqit beradigan qo'shimcha tosh deb hisoblashgan. Evropaga platina olib kirila boshlanganida, uning narxi kumush narxining yarmini tashkil qilar edi. Platina past baholi xom-ashyo hisoblanganligi uchun, u tez orada oltin tangalarni qalbakilashtirish uchun ishlatiladi.
◦ Keyinchalik, zargarlar platinani oltin bilan yaxshi qotishmalar hosil qilishini aniqlaydilar. Platinaning zichligi oltinnikidan yuqori bo’lganligi tufayli, oltinga platina qo’shilishi, oltin buyumlardan ajratib bo’lmaydigan soxta buyumlarni ishlab chiqarilishiga imkon berdi. Ispan zargarlari platina qo’shilgan oltin taqinchoqlarni yasashni va uni sof oltin sifatida sotishni boshlaydilar. Ushbu turdagi qalbakilik shunchalik keng tarqaladiki, hatto bu metallni mamlakatga olib kirish taqiqlanadi. Tanga nayranglari haqidagi xabar Ispaniya qiroliga yetib borgach, u platinadan butunlay qutulishni buyuradi. 1735-yilda Kolumbiyada qirollik buyrug'iga ko'ra, ko'plab tomoshabinlar oldida platinani dengizga tashlash boshlanadi.
◦ Biroq, 1778-yilda ushbu qonun bekor qilingandan so’ng, platina zargarlik sanoatida asta-sekin mashhurlikga erishadi. Hozirgi vaqtda, zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishda platina metalli qo’llanilib kelmoqda.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 76-soni 📖

🪐Nega Venera sayyorasida suv yo’q?
◦ Milliardlab yillar oldin Venera hozirgidan ancha ko'p suvga ega edi. Olimlar sayyora o‘tmishda katta miqdorda suv yo‘qotganini aytishadi. Nega Venera o’z suvini yo'qotdi?
◦ Venera va Yer tashqi ko'rinishida o'xshash sayyoralar hisoblanadi - ular taxminan bir xil o'lchamga ega. Ularning kimyoviy tarkibi ham juda o'xshash. O'tmishda Venerada ham Yer kabi okeanlar bo'lgan. Natijalar shuni ko'rsatdiki, sayyora atmosferasidagi vodorod atomlari kosmosga tez chiqib ketmoqda. Natijada, Venera boshqa sayyoralarga qaraganda kuniga ikki barobar ko'p suv yo'qotmoqda. Olimlar yangi tadqiqotlar olib borib, Venera atmosferasida sodir bo‘layotgan reaksiyalarni tahlil qilishdi. Ular suvning yo’qolishining sababi HCO+ molekulasi (vodorod, uglerod va kislorodning bir atomidan iborat ion) degan xulosaga kelishdi.
◦ Olimlar atmosferaning yuqori qatlamlarida suv molekulalari karbonat angidrid bilan reaksiyaga kirishib, HCO+ ionlarini hosil qilishini isbotladilar. Venerada HCO+ doimiy ravishda hosil bo'ladi. Biroq, bu ionlar uzoq vaqt saqlanib qolmaydilar. Ular erkin elektronlar bilan birlashadi va molekula parchalanadi. Natijada esa neytral vodorod kosmosga uchib ketadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 75-soni 📖

🤔Mendeleyev o’z laboratoriyasini ta’mirlash uchun pulni qayerdan olgan?
◦ Mendeleyev uzoq vaqt davomida o'z laboratoriyasini rivojlantirish uchun pulga juda muhtoj bo’lgan. Mendeleyevning kimyo sohasidagi ilmiy ishlari uchun katta mablag' kerak edi. Olim Moliya vazirligidan muntazam ravishda yordam so‘rab murojaat qilar edi, ammo ular Mendeleyevning barcha iltimoslarini e’tiborsiz qoldirdilar. Bir necha yillar tinimsiz pul so'rash bilan o'tadi.
◦ Bir kuni Mendeleyev uning laboratoriyasiga qirol Nikolay II ning ukasi Gertsog Mixail Aleksandrovich tashrif buyurishi haqida eshitadi. Odatda, hurmatli mehmonlar tashrifidan oldin har qanday muassasa mukammal tartibga solinadi. Hamma narsa yuviladi, tozalanadi, o'chiriladi va bo'yaladi. Shuningdek, barcha keraksiz va xunuk narsalar ham ko'zdan olib tashlanadi. Biroq, Dmitriy Ivanovich Mendeleyev noan'anaviy tarzda harakat qiladi - u do’stlariga juda tor bo'lgan laboratoriyasini har xil axlat bilan to'ldirishni buyuradi. Yerto‘lalardan yaroqsiz nosoz jihozlar chiqariladi. Mendeleyev, qirol Gertsog laboratoriyaning dahshatli sharoitlarini ko’rishi uchun va ta’mirlashga pul ajratishi uchun ataylab yo'lakni har xil axlat bilan to'ldiradi. “Ularni oyoqlar ostiga qo'yish kerak! Mehmonlar qoqilib ketishlari kerak. Oyoqlar ostiga!” – deb buyruq berar edi Mendeleyev. Mendeleyev Gertsog bilan uchrashib, uni binoning atrofida aylantirib yuradi va vaqti-vaqti bilan gapirib turar edi: “Ehtiyot bo'ling, imperator oliy hazratlari! Qoqilib ketmang! Bu yer juda tor. Shuncha ariza yozganimizga qaramay Moliya vazirligi hali ham bizga bu yerni ta’mirlash uchun pul bermadi...”
◦ Haqiqatdan ham, qirol laboratoriyaning dahshatli sharoitlaridan hayratda qolib, Mendeleyevga ta’mirlash ishlari uchun pul ajratib beradi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram