#ilm_fan nima deydi?
Intrinzik (ichki) va ekstrinzik (tashqi) motivatsiya (ragʻbat) tushunchalari haqida eshitmagan pedagog boʻlmasa kerak. Soddaroq qilib aytganda, intrinzik motivatsiya - biron narsani ichki ehtiyoj his qilganimiz uchun bajarish. Masalan, kimdir Hofizning gʻazallarini asliyatda oʻqishni juda ham xohlagani uchun fors tilini oʻrganayapti. Yoki boshqa birov asarning davomida nima boʻlishini bilmasam uxlay olmayman, deb boshlab qoʻygan kitobini kechasi bilan oʻqib chiqyapti. Bular - intrinzik motivatsiyaga misollar.
Ekstrinzik motivatsiya esa tashqaridan mukofot olish yoki jazo olmaslik maqsadida biron ishni qilish. Masalan, yaxshi baho olish, yangi tartib boʻyicha kontraktga tushib qolmaslik, imtihondan yiqilmaslik, ota-onasidan dakki eshitmaslik uchun oʻqish - bular ekstrinzik motivatsiyaga misollar.
Taʼlimda ekstrinzik motivatsiya (ragʻbat yoki jazo) juda koʻp ishlatiladi. Buning tagida oʻrganishga nisbatan bihevoristik qarash yotadi. Bihevoristlarga koʻra, u yoki bu xatti-harakatni "stimul-refleks" zanjiri asosida programmalashtirish mumkin (mashhur "Pavlov iti"ni eslang). Yaʼni, yaxshi baho olish yoki jazo olmaslik uchun oʻqish gʻoyasi negizida "stimul-refleks" zanjiri asosida programmalashtirish yotadi.
Maʼlumki, intrinzik motivatsiya oʻrganish jarayonida kuchliroq rol oʻynaydi. Yaʼni, nimanidir ichki ehtiyoj sezgani uchun oʻrganayotgan oʻquvchi tashqi omil (masalan, baho, mukofot, jazo) sanabli oʻrganayotgan oʻquvchidan koʻra samaraliroq oʻrganadi.
Lekin ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga qanday taʼsir qiladi? Masalan, oʻquvchini baho yordamida ragʻbatlantirish orqali uning ichki motivatsiyani kuchaytirish mumkinmi?
Qarangki, ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga salbiy taʼsir qilishi mumkin ekan. Bu boʻyicha klassik tadqiqot Deci tadqiqoti edi. Talabalar bilan oʻtkazilgan tadqiqot ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyani susaytirishini aniqladi. Deci, Koestner va Ryan meta tahlili ham ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga salbiy taʼsir qilishi ("oʻldirishini") tasdiqlagan.
Eʼtibor bersangiz, shu kunlarda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi oʻqituvchilarni qoʻllab-quvvatlashga majburlashayotgan "yangi baholash tizimi" ham ekstrinzik motivatsiyani haddan ziyod kuchaytirish ustiga qurilgan: oʻquvchi oladigan bahoning 90%i imtihonlardan keladi. Bunday vaziyatda - oʻrganish jarayonida intrinzik motivatsiyaning roli minimallashtirilgan holatda oʻquvchilarning baholarni oʻqimasdan (koʻchirib, test javoblarini yodlab va hokazo) yoʻllar bilan olishga harakat qilishlari - tabiiy holat.
Intrinzik (ichki) va ekstrinzik (tashqi) motivatsiya (ragʻbat) tushunchalari haqida eshitmagan pedagog boʻlmasa kerak. Soddaroq qilib aytganda, intrinzik motivatsiya - biron narsani ichki ehtiyoj his qilganimiz uchun bajarish. Masalan, kimdir Hofizning gʻazallarini asliyatda oʻqishni juda ham xohlagani uchun fors tilini oʻrganayapti. Yoki boshqa birov asarning davomida nima boʻlishini bilmasam uxlay olmayman, deb boshlab qoʻygan kitobini kechasi bilan oʻqib chiqyapti. Bular - intrinzik motivatsiyaga misollar.
Ekstrinzik motivatsiya esa tashqaridan mukofot olish yoki jazo olmaslik maqsadida biron ishni qilish. Masalan, yaxshi baho olish, yangi tartib boʻyicha kontraktga tushib qolmaslik, imtihondan yiqilmaslik, ota-onasidan dakki eshitmaslik uchun oʻqish - bular ekstrinzik motivatsiyaga misollar.
Taʼlimda ekstrinzik motivatsiya (ragʻbat yoki jazo) juda koʻp ishlatiladi. Buning tagida oʻrganishga nisbatan bihevoristik qarash yotadi. Bihevoristlarga koʻra, u yoki bu xatti-harakatni "stimul-refleks" zanjiri asosida programmalashtirish mumkin (mashhur "Pavlov iti"ni eslang). Yaʼni, yaxshi baho olish yoki jazo olmaslik uchun oʻqish gʻoyasi negizida "stimul-refleks" zanjiri asosida programmalashtirish yotadi.
Maʼlumki, intrinzik motivatsiya oʻrganish jarayonida kuchliroq rol oʻynaydi. Yaʼni, nimanidir ichki ehtiyoj sezgani uchun oʻrganayotgan oʻquvchi tashqi omil (masalan, baho, mukofot, jazo) sanabli oʻrganayotgan oʻquvchidan koʻra samaraliroq oʻrganadi.
Lekin ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga qanday taʼsir qiladi? Masalan, oʻquvchini baho yordamida ragʻbatlantirish orqali uning ichki motivatsiyani kuchaytirish mumkinmi?
Qarangki, ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga salbiy taʼsir qilishi mumkin ekan. Bu boʻyicha klassik tadqiqot Deci tadqiqoti edi. Talabalar bilan oʻtkazilgan tadqiqot ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyani susaytirishini aniqladi. Deci, Koestner va Ryan meta tahlili ham ekstrinzik motivatsiya intrinzik motivatsiyaga salbiy taʼsir qilishi ("oʻldirishini") tasdiqlagan.
Eʼtibor bersangiz, shu kunlarda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi oʻqituvchilarni qoʻllab-quvvatlashga majburlashayotgan "yangi baholash tizimi" ham ekstrinzik motivatsiyani haddan ziyod kuchaytirish ustiga qurilgan: oʻquvchi oladigan bahoning 90%i imtihonlardan keladi. Bunday vaziyatda - oʻrganish jarayonida intrinzik motivatsiyaning roli minimallashtirilgan holatda oʻquvchilarning baholarni oʻqimasdan (koʻchirib, test javoblarini yodlab va hokazo) yoʻllar bilan olishga harakat qilishlari - tabiiy holat.