O'zbekiston maktab darsliklarida Ilon Mask haqidagi ma'lumotga ko'zim tushmagan ekan, kekin u haqidagi ma'lumotning kiritilishidan ham, olib tashlanishidan ham katta voqelik yasash shart emas deb o'ylayman. Nima uchunligini tushunish uchun
darslik ta'lim jarayonida qanday vazifani bajarishi va
darslik uchun material qanday tanlanishi kerakligi haqida bir to'yxtamga kelishimiz kerak.
Ta'lim jarayoni uchta asosiy ustunga quriladi:
curriculum (maqsad - nimani, nima uchun o'qitamiz?),
pedagogy (vosita - qanday o'qitamiz?) va
assessment (natija - maqsadga erishganimizni qanday bilamiz?). Mana shu uch unsur bir-biri bilan uyg'un bo'lsa
(constructive alignment) - aniq ta'limiy maqsadlar belgilansa, bu maqsadga olib boruvchi metodik yondashuvlar va vositalar to'g'ri tanlansa hamda baholash bu maqsadlarga qay darajada erishilganini (o'quvchilar ular o'zlashtirishi kerak bo'lgan bilim va ko'nikmalarni qay darajada egallaganini) to'g'ri aniqlab bera olsa, ta'lim jarayoni samarali deyishimiz mumkin.
Darslik bu jarayonda shunchaki
maqsadga olib boruvchi vositalardan biri vazifasini bajarishi kerak, aslida. Maqsadga esa
turlicha yo'llar bilan borish mumkin. Ta'lim tizimi samarali ishlayotgan davlatlarda
yagona darslik yo'qligi haqida ko'p marta
yozganman - aynan vositalar xilma-xil bo'lishi mumkinligini tan olish va o'qituvchiga turli vositalardan o'z o'quvchilari uchun mosini tanlashga imkon berish ta'lim jarayoni samarasiga hissa qo'shadigan
omillardan biridir. Bizda esa o'qituvchilar darslikni tanlash imkoniyatidan mahrim, shuning uchun ham aksar holarda ular uchun
darslik = curriculum. O'qituvchi aksar hollarda vazifasini darslikni o'tish deb biladi, o'quv dasturida belgilangan ko'nikmalarni shakllantirish emas.
Bu holatning o'qibatlaridan (yoki sabablaridan?) biri esa darslikka o'ta siyosiy tus beriladi - darslik hukmron mafkuraning
narrativ va propagandalarini singdirish vositalaridan biri sifatida qaraladi. Masalan, Amir Temur "milliy qahramon" deb e'lon qilindimi, darsliklarga uni faqat ijobiy tarafdan ko'rsatuvchi matnlar kiritiladi, uning avlodi Boburni bu hududdan siqib chiqargan Shayboniyxonga esa
salbiy bo'yoq berishga harakat qilinadi. (Aslida tarix yoki adabiyot fanlari orqali - u, deylik, Amir Temur mavzusi bo'ladimi, Bobur yoki Shayboniymi, Alisher Navoiymi, farqi yo'q - tanqidiy fikrlash, tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish mumkin, lekin tanqidiy fikrlash, tahlil qilishni biladigan avlod bizdagi ta'lim tizimining maqsadimi o'zi? degan savol tug'iladi). Yoki "milliylik" rasmiy propagandaning tayanch nuqtalaridan biri ekan, darsliklardagi illyustratsiyalarda milliy kiyim va / yoki atributdagi (masalan, do'ppi) bolalar chiziladi, vaholanki illyustratsiyalar ham xilma-xillikni
(diversity) humat qilishga o'rgatishi mumkin edi.
Darslikka uning asl vazifasi - ta'limiy maqsadlarga olib boruvchi vositalardan biri nuqtayi nazaridan qarasak, darslikda, masalan, Amir Temur yoki Shayboniy haqidagi ma'lumotlar qanday berilishi kerak,
Murod Nazarov yoki
Ilon Mask haqidagi matn kirishi kerakmi yoki yo'q singari savollarga javobni butunlay boshqa rakursdan qidirish kerakligi oydinlashadi. Masalan, Ilon Mask haqidagi matn til (ona tili, chet tili) darsligiga matnni o'qib (yoki tinglab) tushunishga oid kompetensiyalarni rivojlantirish topshiriqlari uchun asos sifatida kiritilishi mumkin. Bunda maqsad - bolaga Maskni o'qitish emas, shu matn orqali matnni tushunishni o'rgatish. Yoki Mask haqidagi matn (keys) iqtisodiyot darsligiga iqtisodiyot yoki biznesga oid qaysidir qonuniyatlarni tahlil qilish topshiriqlari uchun asos sifatida kiritilishi mumkin. Bunda ham maqsad - bolaga Maskni o'qitish emas, shu keys orqali iqtisodiyot yoki biznesga oid qaysidir qonuniyatlarni tahlil qilishni o'rgatish. Maskning o'rniga boshqasi ham bo'lishi mumkin - maqsad u emas. Ya'ni, darslikka material tanlashdagi asosiy mezonlar - tanlangan materialning mazkur fan rivojlantirishi kerak bo'lgan kompetensiyalarni rivojlantirishga yordam berishi, maqsadli
(target) auditoriya uchun mos va qiziqali bo'lishi, autentiklik (real hayotdagi manbalarda
