Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизими
Ўзбекистонда қурилиш соҳаси иқтисодиётнинг муҳим тармоқларидан бири бўлиб, у нафақат инфратузилмани ривожлантириш, балки аҳоли учун иш ўринлари яратишда ҳам асосий роль ўйнайди.
Бироқ, бу соҳада йирик пул оқимлари ва бюрократия туфайли коррупция, хусусан "откат" тизими кенг тарқалган муаммо бўлиб қолмоқда.
Қуйида Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизимига доир таҳлил, унинг оқибатлари ва муаммони ҳал қилиш йўллари ҳақида фикр юритамиз.
"Откат" тизими нима ва у қандай ишлайди?
"Откат" — бу қурилиш компаниялари ёки пудратчилар томонидан давлат ёки хусусий ташкилотларнинг мансабдор шахсларига бериладиган пора бўлиб, унинг эвазига маълум бир имтиёзлар ёки шартномалар олиниши таъминланади. Қурилиш соҳасида "откат" тизими қуйидаги йўналишларда учрайди:
1. Тендер ва давлат харидлари.
Кўп ҳолларда тендерларда ғолиб чиқиш учун пудратчи компаниялар тендер ташкилотчиларига 10-30% миқдорида "откат" беришга мажбур бўлади. Элтуз гаплашган йирик қурувчилар Тошкентда баъзи йирик қурилишларга “откат” миқдори 40% фоизга қадар етади. Тендерлар кўпинча формал равишда ўтказилади, аммо ғолиб олдиндан маълум бўлади.
2. Ер ажратиш ва рухсатнома олиш.
Қурилиш учун ер ажратиш, айниқса Тошкент ва туристик ҳудудларда, кўпинча ноқонуний тўловларни талаб қилади. Ернинг мақсадли фойдаланиш турини ўзгартириш учун ҳам катта миқдорда "откат" керак бўлади (нотурар жойларни турар жойларга ўзгартириш ва ҳоказо).
3. Қурилиш жараёнида назорат.
Қурилиш жараёнида давлат органлари томонидан ўтказиладиган текширувлардан қутулиш ёки жарималардан қочиш учун мансабдор шахсларга пора берилади. Бу жараёнда қурилиш стандартларига риоя қилиш ўрнига, муаммолар пул эвазига ҳал қилинади.
"Откат" тизимининг оқибатлари
Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизими нафақат иқтисодий, балки ижтимоий ва ҳуқуқий жиҳатдан ҳам жиддий салбий оқибатларга олиб келади:
1. Қурилиш нархларининг ошиб кетиши.
Откатлар туфайли қурилиш компаниялари харажатларнинг бир қисмини истеъмолчиларга юклайди. Бу эса уй-жой нархларининг ошиб кетишига сабаб бўлади ва кўплаб фуқаролар учун уй-жой хариди имконсиз бўлиб қолади.
2. Сифатнинг пасайиши.
Откатларга кетган маблағлар сабабли қурилиш компаниялари сифатли материаллардан тежашга мажбур бўлади. Бу эса қурилиш объектларининг тез бузилиши ёки хавфли бўлишига олиб келади.
3. Адолатли рақобатнинг йўқлиги.
Тендерлардаги "откат" тизими ҳақиқий рақобат муҳитини йўқ қилади. Ҳақиқий потенциалга эга бўлган компаниялар тендерларда иштирок этишдан четлатилади.
4. Давлатга ишончнинг пасайиши.
Одамлар "откат" тизими давлат идоралари томонидан қўллаб-қувватланади, деган фикрга келади. Бу эса давлатга нисбатан ишончнинг пасайишига олиб келади.
1. Барча тендер ҳужжатлари, ғолиб танлаш мезонлари ва тендер натижалари оммага очиқ бўлиши керак.
2. Мустақил назорат.
Тендер ва қурилиш соҳаси устидан мустақил органлар назорати ўрнатилиши зарур. Бу органлар жамоатчилик ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда иш олиб бориши керак.
3. Рақамлаштириш ва бюрократияни минималлаштириш.
Қурилиш соҳасида барча жараёнларни рақамлаштириш коррупция хавфини камайтиради.
4. Жамоатчилик иштироки.
Фуқаролар ва журналистлар коррупция ҳолатларини ошкор этиш жараёнида ҳимояланиши керак.
Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизими иқтисодиётнинг ривожланишига жиддий тўсиқ бўлиб турибди. Ҳукумат томонидан қатор ижобий ислоҳотлар амалга оширилаётган бўлса-да, тизимли ўзгаришлар учун янада кенг кўламли саъй-ҳаракатлар талаб этилади.
Коррупцияга қарши кураш нафақат давлатнинг вазифаси, балки жамиятнинг барча қатламлари ҳамда халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда олиб борилиши лозим.
💬Telegram |📱Facebook |
🐦Twitter |📱Instagram | ▶️YouTube
Ўзбекистонда қурилиш соҳаси иқтисодиётнинг муҳим тармоқларидан бири бўлиб, у нафақат инфратузилмани ривожлантириш, балки аҳоли учун иш ўринлари яратишда ҳам асосий роль ўйнайди.
Бироқ, бу соҳада йирик пул оқимлари ва бюрократия туфайли коррупция, хусусан "откат" тизими кенг тарқалган муаммо бўлиб қолмоқда.
Қуйида Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизимига доир таҳлил, унинг оқибатлари ва муаммони ҳал қилиш йўллари ҳақида фикр юритамиз.
"Откат" тизими нима ва у қандай ишлайди?
"Откат" — бу қурилиш компаниялари ёки пудратчилар томонидан давлат ёки хусусий ташкилотларнинг мансабдор шахсларига бериладиган пора бўлиб, унинг эвазига маълум бир имтиёзлар ёки шартномалар олиниши таъминланади. Қурилиш соҳасида "откат" тизими қуйидаги йўналишларда учрайди:
1. Тендер ва давлат харидлари.
Кўп ҳолларда тендерларда ғолиб чиқиш учун пудратчи компаниялар тендер ташкилотчиларига 10-30% миқдорида "откат" беришга мажбур бўлади. Элтуз гаплашган йирик қурувчилар Тошкентда баъзи йирик қурилишларга “откат” миқдори 40% фоизга қадар етади. Тендерлар кўпинча формал равишда ўтказилади, аммо ғолиб олдиндан маълум бўлади.
2. Ер ажратиш ва рухсатнома олиш.
Қурилиш учун ер ажратиш, айниқса Тошкент ва туристик ҳудудларда, кўпинча ноқонуний тўловларни талаб қилади. Ернинг мақсадли фойдаланиш турини ўзгартириш учун ҳам катта миқдорда "откат" керак бўлади (нотурар жойларни турар жойларга ўзгартириш ва ҳоказо).
3. Қурилиш жараёнида назорат.
Қурилиш жараёнида давлат органлари томонидан ўтказиладиган текширувлардан қутулиш ёки жарималардан қочиш учун мансабдор шахсларга пора берилади. Бу жараёнда қурилиш стандартларига риоя қилиш ўрнига, муаммолар пул эвазига ҳал қилинади.
"Откат" тизимининг оқибатлари
Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизими нафақат иқтисодий, балки ижтимоий ва ҳуқуқий жиҳатдан ҳам жиддий салбий оқибатларга олиб келади:
1. Қурилиш нархларининг ошиб кетиши.
Откатлар туфайли қурилиш компаниялари харажатларнинг бир қисмини истеъмолчиларга юклайди. Бу эса уй-жой нархларининг ошиб кетишига сабаб бўлади ва кўплаб фуқаролар учун уй-жой хариди имконсиз бўлиб қолади.
2. Сифатнинг пасайиши.
Откатларга кетган маблағлар сабабли қурилиш компаниялари сифатли материаллардан тежашга мажбур бўлади. Бу эса қурилиш объектларининг тез бузилиши ёки хавфли бўлишига олиб келади.
3. Адолатли рақобатнинг йўқлиги.
Тендерлардаги "откат" тизими ҳақиқий рақобат муҳитини йўқ қилади. Ҳақиқий потенциалга эга бўлган компаниялар тендерларда иштирок этишдан четлатилади.
4. Давлатга ишончнинг пасайиши.
Одамлар "откат" тизими давлат идоралари томонидан қўллаб-қувватланади, деган фикрга келади. Бу эса давлатга нисбатан ишончнинг пасайишига олиб келади.
1. Барча тендер ҳужжатлари, ғолиб танлаш мезонлари ва тендер натижалари оммага очиқ бўлиши керак.
2. Мустақил назорат.
Тендер ва қурилиш соҳаси устидан мустақил органлар назорати ўрнатилиши зарур. Бу органлар жамоатчилик ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда иш олиб бориши керак.
3. Рақамлаштириш ва бюрократияни минималлаштириш.
Қурилиш соҳасида барча жараёнларни рақамлаштириш коррупция хавфини камайтиради.
4. Жамоатчилик иштироки.
Фуқаролар ва журналистлар коррупция ҳолатларини ошкор этиш жараёнида ҳимояланиши керак.
Ўзбекистонда қурилиш соҳасидаги "откат" тизими иқтисодиётнинг ривожланишига жиддий тўсиқ бўлиб турибди. Ҳукумат томонидан қатор ижобий ислоҳотлар амалга оширилаётган бўлса-да, тизимли ўзгаришлар учун янада кенг кўламли саъй-ҳаракатлар талаб этилади.
Коррупцияга қарши кураш нафақат давлатнинг вазифаси, балки жамиятнинг барча қатламлари ҳамда халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда олиб борилиши лозим.
💬Telegram |📱Facebook |
🐦Twitter |📱Instagram | ▶️YouTube