Yana erkin savo haqida
Erkin savdo, uning foyda va zararlari haqida ho'b va ko'p gapirilgan. Erkin savdoning mamlakat iqtisodiyotiga ta'siri ko'plab olimlar tomonidan o'rganilgan. Boshqacha aytganda bu mavzu "chaynalib ketgan". Lekin bu safar biz erkin savdoning mamlakatning ichki siyosatida yoki institutlaridagi ham ta'siri bo'lishi mumkinligi haqida gaplashamiz. Ya'ni davlatlar tashqi savdosining erkinligi darajasiga qarab ularning siyosiy va iqtisodiy institularida o'zgarish bo'lishi mumkin. Masalan, tasavvur qilaylik, biz ixtiyoriy ravishda o'zimiz erkin savdo rejimini tanladik (hech bir tashkilotga a'zoliksiz). Ushbu holatda Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasiga ko'ra biz ayrim tovarlarni ishlab chiqaramiz ayrimlarini esa import qilamiz. Chunki ayrim tovarlarni ishlab chiqarishdan ko'ra ularni import qilsh arzonroqqa tushadi. Bu shuni anglatidiki biz yanada tashqi dunyoga bog'lanib qolamiz. Tashqi dunyoga qanchalik ko'p bog'lansak ichki siyosatdagi erkinlik biz uchun shuncahlik qimmatroq bo'lib boradi. Negaki dunyo tomonidan adolatsiz yoki inson huquqlarini buzuvchi deb topiladigan har qanday siyosiy o'zgarishlar dunyo hamjamiyati nigohida bo'ladi va bu uning oqibatlariga qarab ular bizga nisbatan tashqi savdoda sanksiyalarni qo'llashiga olib keladi. Bu holatda qaror qabul qiluvchilar tanlov qilishiga to'g'ri keladi. Ya'ni yoki sanksiyalar ostida bo'lib ichki siyosatda hukmronlik saqlab qolish va shu bilan birga siyosiy bosim ostida qolish, yoki umumqabul qilingan normalar asosida davlat boshqaruvini yo'lga qo'yish.
Bunga ayni kunlardagi Rossiya misol bo'la oladi. Rossiya o'zining xatti-harakatlari orqali dunyo hamjamiyati tomonidan ko'plab iqtisodiy sanksiyalarga uchramoqda. Rossiya agar tashqi savdoga yopiqroq bo'lganida sanksiyalar balki u qadar sezilarli bo'lmasdi chunki bu holatda Rossiya hozirgidan farqli o'laroq ma'lum bir tovarlargagina ixtisoslashib qolmasdan, qimmat bo'lsada ko'plab tovarlarni o'zi ishlab chiqarar va sanksiylar bu kabi tovarlarni narxida unchalik sezilmasdi. Lekin hozirgi holatda uning tashqi savdosining YaIMdagi ulushi nisbatan yuqori. Tashqi savdodagi sanksiyalar allaqachon o'zining ta'sirini ko'rsatyapti. Shu sababdan Rossiya uchun nafaqat tashqi balki ichki siyosatni o'zi xohlagandek erkin amalga oshirish unga qimmatga tushyapti. Bu esa Rossiya fuqarolarining farovonligida o'z aksini topmasdan qolmaydi.
Xulosa o'rnida Pol Krugman aytganidek, erkin savdo bitimlarini tuzishdan asl sabab bu - bizni xorijning qandaydir nohalol raqobatidan asrash emas, aksincha uning haqiqiy maqsadi o'zimizni o'zimizdan himoya qilish ya'ni siyosatdagi ma'lum bir toifa manfaatlarini cheklash uchun vosita xolos. Tashqi savdo siyosati bir nechta davlatlar o'rtasidagi emas, davlatlardagi ma'lum bir guruhlar ichida manfaatlar to'qnashuvini yuzaga keltiradi. Shu sababdan tashqi savdoning ochiqligi bevosita mamlakat siyosatida o'z aksini topmasdan qolmaydi.
@econview_1
Erkin savdo, uning foyda va zararlari haqida ho'b va ko'p gapirilgan. Erkin savdoning mamlakat iqtisodiyotiga ta'siri ko'plab olimlar tomonidan o'rganilgan. Boshqacha aytganda bu mavzu "chaynalib ketgan". Lekin bu safar biz erkin savdoning mamlakatning ichki siyosatida yoki institutlaridagi ham ta'siri bo'lishi mumkinligi haqida gaplashamiz. Ya'ni davlatlar tashqi savdosining erkinligi darajasiga qarab ularning siyosiy va iqtisodiy institularida o'zgarish bo'lishi mumkin. Masalan, tasavvur qilaylik, biz ixtiyoriy ravishda o'zimiz erkin savdo rejimini tanladik (hech bir tashkilotga a'zoliksiz). Ushbu holatda Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasiga ko'ra biz ayrim tovarlarni ishlab chiqaramiz ayrimlarini esa import qilamiz. Chunki ayrim tovarlarni ishlab chiqarishdan ko'ra ularni import qilsh arzonroqqa tushadi. Bu shuni anglatidiki biz yanada tashqi dunyoga bog'lanib qolamiz. Tashqi dunyoga qanchalik ko'p bog'lansak ichki siyosatdagi erkinlik biz uchun shuncahlik qimmatroq bo'lib boradi. Negaki dunyo tomonidan adolatsiz yoki inson huquqlarini buzuvchi deb topiladigan har qanday siyosiy o'zgarishlar dunyo hamjamiyati nigohida bo'ladi va bu uning oqibatlariga qarab ular bizga nisbatan tashqi savdoda sanksiyalarni qo'llashiga olib keladi. Bu holatda qaror qabul qiluvchilar tanlov qilishiga to'g'ri keladi. Ya'ni yoki sanksiyalar ostida bo'lib ichki siyosatda hukmronlik saqlab qolish va shu bilan birga siyosiy bosim ostida qolish, yoki umumqabul qilingan normalar asosida davlat boshqaruvini yo'lga qo'yish.
Bunga ayni kunlardagi Rossiya misol bo'la oladi. Rossiya o'zining xatti-harakatlari orqali dunyo hamjamiyati tomonidan ko'plab iqtisodiy sanksiyalarga uchramoqda. Rossiya agar tashqi savdoga yopiqroq bo'lganida sanksiyalar balki u qadar sezilarli bo'lmasdi chunki bu holatda Rossiya hozirgidan farqli o'laroq ma'lum bir tovarlargagina ixtisoslashib qolmasdan, qimmat bo'lsada ko'plab tovarlarni o'zi ishlab chiqarar va sanksiylar bu kabi tovarlarni narxida unchalik sezilmasdi. Lekin hozirgi holatda uning tashqi savdosining YaIMdagi ulushi nisbatan yuqori. Tashqi savdodagi sanksiyalar allaqachon o'zining ta'sirini ko'rsatyapti. Shu sababdan Rossiya uchun nafaqat tashqi balki ichki siyosatni o'zi xohlagandek erkin amalga oshirish unga qimmatga tushyapti. Bu esa Rossiya fuqarolarining farovonligida o'z aksini topmasdan qolmaydi.
Xulosa o'rnida Pol Krugman aytganidek, erkin savdo bitimlarini tuzishdan asl sabab bu - bizni xorijning qandaydir nohalol raqobatidan asrash emas, aksincha uning haqiqiy maqsadi o'zimizni o'zimizdan himoya qilish ya'ni siyosatdagi ma'lum bir toifa manfaatlarini cheklash uchun vosita xolos. Tashqi savdo siyosati bir nechta davlatlar o'rtasidagi emas, davlatlardagi ma'lum bir guruhlar ichida manfaatlar to'qnashuvini yuzaga keltiradi. Shu sababdan tashqi savdoning ochiqligi bevosita mamlakat siyosatida o'z aksini topmasdan qolmaydi.
@econview_1