Kecha feysbukda kimdir shunday post qo'yibdi:
- Ishimni bitirmadingiz. Erkakmisiz o'zi?
- Men bu yerda erkak bo'lganim uchun emas, mas'ul xodim bo'lganim uchun o'tiribman.
Aynan shunday bo'lmasa ham shunga yaqin yozilgandi. Va, bu post ostida meni juda yaxshi taniydigan bir kishi 'Mirzohid bu sizbop mavzu ekan' debdi.
Postni o'qigach, bu yil meni ancha o'ylantirgan bir kitobni esladim. 'Ashyolarning Patriarxiyasi'. Kitobda muallif Rebekka Endler dunyo nima uchun ayollarga mos emasligi va nima uchun asosiy boshqaruv tizimlaridan tortib eng mayda tizimlargacha erkaklarga moslab yaratilganini tadqiq qiladi.
Bir qo'shiqda James Brown ham bekorga 'It's a Man's World' demaydi.
Chindan, hamma narsani bir chetga surib qo'ygan taqdirimizda ham davlat idoralaridagi jinsiy bosim hammamizga ma'lum emasmi? Yo savolni boshqacha beraylik: Davlat bir mansab uchun muayyan talablar ishlab chiqayotgan payt bu talablarni erkaklarga moslab yaratadimi yo ayollarga? Ya'ni, u kasbning yoniga tug'ruq ta'tili, bola puli kabilarnigina qo'shish u kasbning ayollarga ham xuddi erkaklardagidek bemalol mos kelishini bildirmaydi.
Biz jinsiyatsiz jamiyat deganda aynan mana shu, jamoaviy ongdagi universal gender normlarini yaratishni nazarda tutgandik. Ongimizdan jinsiyat degan farq butkul o'chgan paytdagina qarshimizda bizga xizmat ko'rsatuvchi davlat xodimini erkak yo ayol emas, balki faqat davlat xodimi sifatida qabul qilamiz. Shunda agar erkak bo'lsak bu odamni aka qilib olmaymiz yo ayolga yomon nazar bilan/mensimay qaramaymiz. Jinsiy tenglik ham shu, jinsiy ko'rlikdan boshlanadi.
Postda tilga olingan xodim ham menimcha aynan shu, jinsiy normlarning sun'iy qafasidan bo'g'ilib ketgan. Erkaklik, 'erkakmisiz' degan oddiy ammo kamsituvchi savol zarbidan bemalol sinib ketadigan mo'rt erkaklik (fragile masculinity) o'z o'zidan individda tajovuzkorlikni qo'zg'atib, jamiyatdagi boshqa zayif guruhlar (precarious lives) ustidagi despotik hukmronligini battar ikklyuzlamachi holga keltiradi.
Gender shunday narsa... Gender normariga bog'liq husumat/prejudice yiqilsa, xuddi gender tushunchasining o'zi yiqiladigandek tuyuladi bizga. Chunki, biz ayol va erkakni biologik jinsiyatidan ko'ra jamiyat tomonidan ularga singdirilgan rollari ya'ni gernder konseptlari orqali ko'radigan bo'lib qolganmiz. Vaholanki, jamiyat zo'rovonligidan voz kechib, har bir gender vakilining o'z shaxsiyatini mustaqil yaratishi shartligini tan olgan paytimizgina biz istagan tenglik ro'y berishi mumkin.
Qachonlardir qirolliklar ham mangu deb o'ylanardi. Lekin, bari quladi, imperiyalar parchalandi, o'nlab ulus-davlatlar yuzaga keldi va kapitalizm boshlandi. Bugun, masalan dunyoning oxirini tasavvur qilish kapitalizmning oxirini tasavvur qilishdan ko'ra osonroq. Xuddi shu yo'sinda bugungi gender normlari ham voz kechilmas, o'ta mustahkamdek ko'rinadi. Patriarxal tuzum metin qal'adek barhayot tuyuladi. Ammo, hamma narsaning oxiri bor. Normlar yiqiladi. Normlar yiqilishga majbur.
@bobil_kutubxonasi
- Ishimni bitirmadingiz. Erkakmisiz o'zi?
- Men bu yerda erkak bo'lganim uchun emas, mas'ul xodim bo'lganim uchun o'tiribman.
Aynan shunday bo'lmasa ham shunga yaqin yozilgandi. Va, bu post ostida meni juda yaxshi taniydigan bir kishi 'Mirzohid bu sizbop mavzu ekan' debdi.
Postni o'qigach, bu yil meni ancha o'ylantirgan bir kitobni esladim. 'Ashyolarning Patriarxiyasi'. Kitobda muallif Rebekka Endler dunyo nima uchun ayollarga mos emasligi va nima uchun asosiy boshqaruv tizimlaridan tortib eng mayda tizimlargacha erkaklarga moslab yaratilganini tadqiq qiladi.
Bir qo'shiqda James Brown ham bekorga 'It's a Man's World' demaydi.
Chindan, hamma narsani bir chetga surib qo'ygan taqdirimizda ham davlat idoralaridagi jinsiy bosim hammamizga ma'lum emasmi? Yo savolni boshqacha beraylik: Davlat bir mansab uchun muayyan talablar ishlab chiqayotgan payt bu talablarni erkaklarga moslab yaratadimi yo ayollarga? Ya'ni, u kasbning yoniga tug'ruq ta'tili, bola puli kabilarnigina qo'shish u kasbning ayollarga ham xuddi erkaklardagidek bemalol mos kelishini bildirmaydi.
Biz jinsiyatsiz jamiyat deganda aynan mana shu, jamoaviy ongdagi universal gender normlarini yaratishni nazarda tutgandik. Ongimizdan jinsiyat degan farq butkul o'chgan paytdagina qarshimizda bizga xizmat ko'rsatuvchi davlat xodimini erkak yo ayol emas, balki faqat davlat xodimi sifatida qabul qilamiz. Shunda agar erkak bo'lsak bu odamni aka qilib olmaymiz yo ayolga yomon nazar bilan/mensimay qaramaymiz. Jinsiy tenglik ham shu, jinsiy ko'rlikdan boshlanadi.
Postda tilga olingan xodim ham menimcha aynan shu, jinsiy normlarning sun'iy qafasidan bo'g'ilib ketgan. Erkaklik, 'erkakmisiz' degan oddiy ammo kamsituvchi savol zarbidan bemalol sinib ketadigan mo'rt erkaklik (fragile masculinity) o'z o'zidan individda tajovuzkorlikni qo'zg'atib, jamiyatdagi boshqa zayif guruhlar (precarious lives) ustidagi despotik hukmronligini battar ikklyuzlamachi holga keltiradi.
Gender shunday narsa... Gender normariga bog'liq husumat/prejudice yiqilsa, xuddi gender tushunchasining o'zi yiqiladigandek tuyuladi bizga. Chunki, biz ayol va erkakni biologik jinsiyatidan ko'ra jamiyat tomonidan ularga singdirilgan rollari ya'ni gernder konseptlari orqali ko'radigan bo'lib qolganmiz. Vaholanki, jamiyat zo'rovonligidan voz kechib, har bir gender vakilining o'z shaxsiyatini mustaqil yaratishi shartligini tan olgan paytimizgina biz istagan tenglik ro'y berishi mumkin.
Qachonlardir qirolliklar ham mangu deb o'ylanardi. Lekin, bari quladi, imperiyalar parchalandi, o'nlab ulus-davlatlar yuzaga keldi va kapitalizm boshlandi. Bugun, masalan dunyoning oxirini tasavvur qilish kapitalizmning oxirini tasavvur qilishdan ko'ra osonroq. Xuddi shu yo'sinda bugungi gender normlari ham voz kechilmas, o'ta mustahkamdek ko'rinadi. Patriarxal tuzum metin qal'adek barhayot tuyuladi. Ammo, hamma narsaning oxiri bor. Normlar yiqiladi. Normlar yiqilishga majbur.
@bobil_kutubxonasi